Iedereen applaudisseert voor Macron, behalve de Libiërs zelf

H et was een enthousiaste Macron die het over ‘Een historische ontmoeting’ had na afloop van de internationale conferentie over Libië van dinsdag 29 mei in Parijs. ‘Het is de eerste keer dat de vier belangrijkste leiders hebben samengezeten, en dat op zich is een grote verwezenlijking’, verklaarde de Franse president.

Het akkoord om tegen het einde van het jaar parlements- en presidentsverkiezingen te organiseren, werd niet ondertekend, zoals aanvankelijk de bedoeling leek te zijn. Het gaat om een politieke verklaring, een engagement van de vier Libische kopstukken om de overeenkomst te implementeren.

De vier kopstukken zijn Faez EL-Sarraj, voorzitter van de presidentiële raad van de internationaal erkende regering in Tripoli, Khalifa Haftar, commandant van het Libische Nationale Leger (LNA), Khaled Al-Mecheri, voorzitter van de Hoge Raad van de Staat, en Aguila Saleh Issa, voorzitter van het parlement in Tobroek, in het oosten van het land.

Volgens het akkoord zullen op 10 december parlements- en presidentiële verkiezingen gehouden worden en zal tegen 16 september een wettelijk kader gecreëerd worden om deze verkiezingen te organiseren. Voorts spreekt het akkoord over de eenmaking van de financiële en militaire instellingen.

Niet dat deze doelstellingen nieuw zijn. Het Actieplan dat Ghassan Salamé, de speciale VN-gezant voor Libië, bekend heeft gemaakt in september 2017 heeft als doelstelling het organiseren van verkiezingen, het realiseren van een grondwet en de institutionele eenmaking van het land.

Wat wel nieuw is, is dat nu data bekend zijn om verkiezingen te organiseren. En dat is volgens Emmanuel Macron een belangrijke verwezenlijking.

Solo-optreden

#Libya | The field Marshal, the Head of HoR, the Prime Minister and the Head of State Council all agree to hold elections by the end of the year.

No solution whether it will be safe to hold elections or vote in an election or whether the results will be respected. #ParisSummit pic.twitter.com/748jrU7eci

— Nadia Ramadan (@NadiaR_LY) 29 mei 2018

Het is niet de eerste keer dat Frankrijk de show steelt in verband met Libië, tot grote ergernis van Italië, de Europese rivaal in het verscheurde Noord-Afrikaans land. Vorig jaar heeft Macron de twee grote protagonisten, Faez El-Serraj, de voorzitter van de internationaal erkende regering in Tripoli en zijn rivaal, de gepensioneerde generaal en commandant van het Libische Nationale Leger (LNA) Khalifa Haftar, samengebracht in het Elysée.

De twee mannen kwamen toen overeen om samen te werken. Maar meer dan een fotoshoot is het niet geworden. Eenmaal uit Parijs ging elke opnieuw zijn eigen weg.

Deze keer is zowel de Libische als de internationale vertegenwoordiging groter. Het initiatief werd gehouden onder de auspiciën van de VN.

Er waren naast Frankrijk, negentien landen vertegenwoordigd: de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad, vertegenwoordigers van de Europese Unie, van de Afrikaanse Unie en de Arabische Liga en de belangrijkste landen die op één of andere manier bij de situatie in Libië betrokken zijn zoals Turkije, Egypte, de Arabische Emiraten en Qatar. Langs de andere kant liet Italië zich slechts door haar ambassadeur in Brussel vertegenwoordigen.

Moedig en riskant

Het solo-optreden van de Franse president werd van bij de start op scepticisme en kritiek onthaald. ‘Voluntaristisch’ en ‘niet realistisch’, regeerde men in Europese diplomatieke kringen na het uitlekken van het “ontwerpakkoord” over Libië enkele dagen voor de top in Parijs.

‘Moedig en riskant’, staat te lezen in het rapport van de International Crisis-Group (ICG) dat aan de vooravond van de conferentie in Parijs werd gepubliceerd.

‘De conferentie van Parijs werd in drie weken tijd klaargestoomd en dat is veel te weinig tijd gezien de situatie in Libië’, zegt Claudia Gazzini, Libië-expert bij de ICG. ‘Wat de VN-gezant Ghassan Salamé in maanden niet gelukt is, kan het Franse presidentschap niet in een paar weken tijd klaarstomen. Er is veel meer voorbereidingswerk nodig om een breed gedragen akkoord te realiseren’, zegt Gazzini.

‘Een ondertekening zou betekenen dat er beslissingen werden genomen terwijl veel belangrijke spelers niet aanwezig zijn’

Het is vooral de kwestie van vertegenwoordiging die de ICG ertoe leidde om op te roepen een akkoord niet te ondertekenen. ‘Een ondertekening zou betekenen dat er beslissingen werden genomen terwijl veel belangrijke spelers niet aanwezig zijn. Dit kan alleen maar tot conflicten leiden en het proces dat geleid wordt door de VN tegenwerken’, zegt Claudia Gazzini.

De politieke vertegenwoordigers van Misrata, de tweede grootste stad van Libië, zijn uiteindelijk niet komen opdagen op de conferentie van Parijs. Ze werden wel uitgenodigd maar niet op gelijke voet met de anderen. ‘Ook het zuiden van Libië is niet vertegenwoordigd in de conferentie’, zegt ze nog.

Bovendien wijst Claudia Gazzini, die de symboliek van de ontmoeting in Parijs niet minimaliseert, erop dat de instellingen die de vier Libische kopstukken op de top van Parijs vertegenwoordigen, ondanks hun gewicht, erg gefragmenteerd zijn. ‘Elk van de aanwezigen moet nog de steun hebben van zijn bondgenoten en hun volledige goedkeuring krijgen. Een ondertekening zou contraproductief kunnen zijn’, zegt ze.

Niet onder de indruk

Op de verklaring van Parijs werd in Libië zeer voorzichtig en sceptisch gereageerd. Er zijn de voorbije jaren vaak akkoorden afgesloten maar ze werden al te vaak geschonden of helemaal niet geïmplementeerd, klonk de terugkomende kritiek van twitteraars.

10 december als datum voor de parlements- en presidentsverkiezingen vastleggen is te optimistisch, tweette Akram Gnin, advocaat en ex-lid van het Libische Parlement. En hij verwijst naar de vele geschillen en de lange discussies die het uitdokteren van een wettelijke basis voor de verkiezingen zullen voorafgaan.

‘Er zijn geen garanties dat de verkiezingen en het stemmen in veilige omstandigheden zullen verlopen en dat de resultaten gerespecteerd zullen worden’, merkt ex-journaliste Nadia Ramadan uit Tripoli in een tweet op. De tweet is een duidelijke verwijzing naar de aanslag op het kantoor van de kiescommissie in Tripoli die op 2 mei plaatsvond en waarbij minstens 12 mensen zijn omgekomen.

De twitter-account Fezzan Libya Org die nieuws over het zuiden van het land brengt, vat de reacties van de gewone Libiërs als volgt samen: ‘Libiërs zijn ofwel niet op de hoogte van de top in Parijs, ofwel onverschillig ten opzichte van de top, of ze denken aan wat ze vandaag bij het verbreken van het vasten gaan eten.’

— Fezzan Libya Org (@FezzanLibyaOrg) 29 mei 2018

Kopstukken versus instellingen

De polarisatie en de verdeeldheid in Libië zijn groot. Terwijl het rapport van de Crisis-Group waarschuwt voor het focussen op kopstukken in het proces van de stabilisering van Libië, blijkt dat het wegvallen van kopstukken ook een bron van problemen kan zijn. En dat werd duidelijk toen Khalifa Haftar op 12 april opgenomen werd in het ziekenhuis in Frankrijk.

‘Zijn ziekte en wat dat met zich mee gebracht heeft, hebben zijn populariteit bij zijn achterban versterkt maar dat heeft de houding van zijn tegenstanders niet beïnvloed’

De afwezigheid van de ex-generaal en de geruchtenmolen over de ernst van zijn ziekte en zelfs zijn mogelijk overlijden, waren aanleiding tot speculaties over zijn opvolging. Er zijn zelfs gevechten uitgebroken.

De tweede man van het leger Abdel-Razek AL-Nadori ontsnapte aan een aanslag. Hij geraakte gewond. En in het zuiden van het land zijn verschillende milities slaags geraakt, met burgerslachtoffers als gevolg.

Dit verklaart waarom heel veel mensen opgelucht waren toen Khalifa Haftar op 26 april gezond en wel naar het land terugkeerde. Een hashtag #welkommarchal werd gelanceerd en de straten van Benghazi en Rajam, de stad van Haftar, werden schoongemaakt en versierd om de commandant te ontvangen.

‘Zijn ziekte en wat dat met zich meegebracht heeft, hebben zijn populariteit bij zijn achterban versterkt maar dat heeft de houding van zijn tegenstanders niet beïnvloed’, zegt Claudia Gazzini van de ICG. Frankrijk heeft in ieder geval geen probleem met de man, integendeel. Parijs heeft de sterke man van het oosten van Libië altijd gesteund.

Emmanuel Macron voor wie het organiseren van de verkiezingen prioritair is, heeft duidelijk laten verstaan dat hij voorstander was van het creëren van een wettelijk kader, gebaseerd op de Grondwettelijke Verklaring op basis waarvan het land bestuurd wordt sinds de val van Moammar Khaddafi. Dit zou eenvoudiger en sneller te realiseren zijn dan een akkoord proberen te bereiken over een grondwet die dan nog in een referendum aan het volk moet voorgelegd worden.

De tegenstanders

Het is nu afwachten hoe de situatie verder zal evolueren. In een brief bestemd voor het parlement en de Hoge Raad van de Staat hebben dertien raden en militaire groepen uit het westen van Libië op 28 mei afstand genomen van de top in Frankrijk. Ze betreuren de initiatieven die ‘het militaire regime opnieuw willen installeren’.

Ook de Italiaanse ambassadeur in Libië Giuseppe Perrone heeft zich negatief uitgesproken over het Franse initiatief. In een interview met het Italiaanse tijdschrift II Mattino, verklaarde Perrone dat het actieplan van VN-gezant voor Libië Ghassan Salamé de juiste weg om te nemen is en dat ‘grondwet, electorale wet, veiligheid en verzoening moeten voorgaan op verkiezingen’.