Balanceren tussen hoop en wanhoop

Venezuela: ‘Met de wil van God eindigt deze nachtmerrie binnenkort’

© Reuters - Ivan Alvarado

Een man verlicht zijn eettafel met een kaars in Caracas tijdens een van de vele blackouts.

De ogen van de wereld zijn op Venezuela gericht. Het land kan vandaag benaderd worden vanuit verschillende kaders: historisch, geopolitiek, humanitair, economisch. En het verhaal kan realistisch-pessimistisch verteld worden, maar ook met hoop op verandering. Achter nationale en internationale spelers met hun belangen, die van Venezuela een uiterst ingewikkeld geopolitiek vraagstuk maken, schuilt het verhaal van Venezolanen – bezig met overleven, die vanuit het buitenland hun hart vasthouden, of terug de straat opgaan.

Van kwaad naar erger, en erger

‘Ik ben er zeker van dat mijn familie, om mij niet ongerust te maken, nog niet de helft van de realiteit die zij beleven vertelt’, zegt een Venezolaanse die met haar Nederlandse vriend een oplossing zoekt om in Europa te kunnen blijven.

Een andere Venezolaanse die met haar vriend in Ecuador woont, vertelt hoe moeilijk het is te beseffen hoe hard haar familie het heeft: ‘We proberen rustig te blijven maar dat is niet gemakkelijk wanneer je weet dat je familie twee dagen niet eet omdat ze geen geld hebben, of wanneer ze geen gas of elektriciteit hebben en een maand lang hun kleren niet kunnen wassen omdat er geen zeep voor handen is.’

‘Het is moeilijk om rustig te blijven als je weet dat je familie twee dagen niet eet omdat ze geen geld hebben’

De omstandigheden in Venezuela worden met de dag onmogelijker. Er gaan stemmen op dat de oplopende sancties van de VS tegen de entourage van Maduro, staatsoliebedrijf PDVSA en de centrale bank van Venezuela verwoestende effecten voor de bevolking zullen hebben. Een stroompanne van meerdere dagen begin deze maand liet gezinnen zonder koeling voor het weinige voedsel dat voorhanden is. Venezolanen in het buitenland kijken met lede ogen toe naar hartverscheurende video’s van patiënten en premature baby’s zonder de noodzakelijke stroom voor levensreddende apparatuur.

Een Venezolaanse vertelt over de effecten van de aanhoudende beproevingen op haar landgenoten: ‘Velen vervallen in depressie, ik ken twee vrouwen die zelfmoord probeerden te plegen, anderen gingen de straat op om te stelen om te kunnen eten, weer anderen vluchten in religie, maar allemaal voelen we de angst van de repressie van dit regime.’

Ondertussen blijft een deel van de bevolking in Venezuela met straatprotest en acties een signaal geven. Afgelopen weken kwamen Venezolanen in heel het land de straten op als reactie op de stroompanne en aanhoudende crisis. Deze manifestanten zetten president Maduro niet af. Het is een signaal naar een internationale gemeenschap, die het misschien niet allemaal even oprecht menen. Maar niettemin een signaal. Er moet iets gebeuren. Het verhaal van Venezuela toont helaas dat het van kwaad naar erger, en erger kan gaan.

Democratie rijmt met olie

Spelers die op de voor- en achtergrond een hand hebben in het land met de grootste oliereserves van de wereld namen hun rol in.

In Latijns-Amerikaanse landen als Argentinië, Chili, Brazilië en Colombia misbruikte politiek rechts de afgelopen jaren het lot van Venezuela al om de overwinning van hun presidentskandidaat veilig te stellen. ‘Als de (links georiënteerde) tegenstander wint, dan eindigen we net als Venezuela’, klonk het. Op die manier brachten ze de zogenaamde pink tide, die begin deze eeuw hoop op verandering bracht in het continent, handig in diskrediet.

Een nationale economische, humanitaire en politieke crisis vertaalde zich in een regionale vluchtelingencrisis

Maar waar rechts Latijns-Amerika de situatie misbruikte voor politiek gewin, toonde politiek links op het continent een gebrek aan kritische reflectie over de steeds autoritairdere weg die het “Socialisme van de eenentwintigste eeuw” in Venezuela insloeg.

Een nationale economische, humanitaire en politieke crisis vertaalde zich in een regionale vluchtelingencrisis met spanningen aan de Venezolaanse grens met Colombia en Brazilië. Venezolanen kwamen aan in heel het continent op de vlucht voor honger, falende gezondheidszorg of politieke vervolging.

© Javier Perugachi

Een jonge Venezolaanse op weg naar Peru toont aan de Colombiaans-Ecuadoraanse grens haar paspoort.

Vandaag is de regionale crisis een internationale machtsstrijd. Dat de internationale spelers oude bekenden zijn, duidt op niet veel goeds over hun oprechte bezorgdheid om Venezuela en zijn inwoners. De internationale gemeenschap verdeelt zich in herkenbare kampen: Rusland, Turkije, China aan de kant van Maduro, en de VS, landen van de Europese Unie, de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS), Canada met de Groep van Lima – de Latijns-Amerikaanse stem in het verhaal — aan de kant van Guaidó. Een kaart die inkleurt welke landen Maduro of Guaidó steunen, oproepen tot dialoog of nieuwe verkiezingen vragen toont een welbekende wereldorde.

Cuba staat als ideologische vriend nog aan Venezuela’s zijde. Hoewel de vriendschap tussen een Cubaanse president, die geen Castro meer is, en een parodie van Hugo Chávez misschien niet de sterkste band creëert. Cuba zag de invoer van gesubsidieerde Venezolaanse olie sterk dalen sinds de val van de grondstofprijzen op de internationale markt. Toch zijn, sinds Trump op het toneel verscheen, de ideologische lijnen weer sterker afgetekend. President Trump verweet in de Verenigde Naties vorig jaar Venezuela’s economische crisis nog aan “Cubaanse sponsors” en verhoogde de economische druk op het eiland. Rusland versterkt ondertussen zijn militaire aanwezigheid in Venezuela. Verschillende journalisten en media maakten melding van de aankomst van Russische vliegtuigen met militair materieel.

Parodieën, oude ideologieën en een nieuwe wereldorde ten spijt: democratie rijmt met olie. Een Venezolaanse die nog deelnam aan de protesten in 2014 en sinds enkele jaren in België woont met haar Belgische vriend vertelt: ‘Wij weten wel dat iedereen achter onze olie aanzit. Ook aan de humanitaire hulp hangt iets vast. Dat weet ik. Het kan mij allemaal niets schelen. Zolang de Venezolanen die deze hulp zo hard nodig hebben eten en voedsel krijgen, mogen ze onze olie hebben.’

Als Venezolaanse interim-president gesterkt zijn door een Noord-Amerikaanse president is geen ideologisch geschenk

Het Rode Kruis, de VN en andere hulporganisaties lieten weten niet mee te willen werken aan het binnenbrengen van de noodhulp, die de oppositie eind februari met de VS het land binnen wilde halen. De hulpactie was te politiek gekleurd. De associatie tussen (noodhulp van) USAID en het veilig stellen van Noord-Amerikaanse belangen binden de oppositie en Guaidó vast aan de VS, en aan Trump. Als Venezolaanse interim-president gesterkt zijn door een Noord-Amerikaanse president is geen ideologisch geschenk. De historische context van VS-inmenging in Latijns-Amerika gooit zijn schaduw over een door de VS gesteunde machtswissel. Latijns-Amerika en Venezuela weten dit. Toch is de wanhoop bij een deel van de Venezolaanse bevolking zo groot dat voor hen een buitenlandse invasie een geldige optie is.

Het binnenkrijgen van de noodhulp aan de Colombiaans-Venezolaanse grens werd een politiek en publiek schouwspel. Aan de ene kant van de grens stonden een Britse miljardair, een Cubaanse republikeinse senator uit de VS en een Chileense president die al profiteerde van de Venezolaanse crisis voor zijn verkiezingswinst. Die laatste gaf in het Colombiaanse Cúcuta acte de présence terwijl hij de (bos)branden in eigen land negeerde. Aan de Venezolaanse kant van de grens verzamelden zich leger, milities en een wanhopige bevolking. De menselijke tol na de confrontaties aan de grensovergang met Brazilië en met Colombia bedraagt volgens de ngo Foro Penal zeven doden, 58 gewonden door de impact van kogels, 107 arbitraire arrestaties en een aanzienlijk aantal vermisten. De gewelddadige clashes aan de grens zijn een grimmige voorbode van wat kan zijn als de situatie uit de hand loopt.

Binnenlandse spelers: verzoening?

De destructie van een land doet pijn. Bij een bevolking die trots is op haar vlag is de woede tegenover zij die het land en zijn bevolking de afgrond in hielpen groot. De tactische amnestie, die Guaidó en het parlement de militairen die Maduro de rug toekeren beloven, ligt moeilijk. Net zoals in het vredesproces van buurland Colombia de amnestie voor ex-guerrillero’s, die geen serieuze mensenrechtenschendingen pleegden, zwaar valt voor een groot deel van de bevolking. Post-conflictsituaties in de wereld tonen niettemin de noodzaak van een aangepaste vorm van overgangsjustitie.

Venezolanen die in protest de straat op gaan zijn overigens geen homogene groep. Bij de manifestanten zitten tegenstanders van Maduro, die ook diens voorganger Chávez geen warm hart toedroegen. Maar ook zogenaamde Chavistas - loyalen van voormalig president Chávez, die Maduro niet meer steunen, of oppositie-Chavistas en zelfs Maduristas komen de straat op tegen het regime. Op het internet zijn video’s te zien van arme buurten, die van de sociale programma’s van Chávez genoten, en nu in protest mee op pannen en potten slaan. Toch doen er ook video’s de ronde van een harde kern die Maduro blijft steunen. Een dergelijk panorama vraagt om grote voorzichtigheid, en de noodzaak van een verzoeningsproces.

De meerderheid van de analisten zijn het erover eens dat het leger een sleutelrol speelt. Volgens het Colombiaanse ministerie van buitenlandse zaken ontvluchtten sinds februari duizend Venezolaanse leden van de ordediensten hun land en leverden ze hun wapens in aan de Colombiaanse overheid. Maar volgens de organisatie Insight Crime, die bedreigingen voor de veiligheid in Latijns-Amerika onderzoekt, is de hoge legertop het grootste struikelblok voor een machtsovergang en terugkeer naar de democratie in Venezuela. Hoge officieren zouden Maduro blijven steunen om hun rol op strategische posities in de oliesector en havenlogistiek te behouden, en gezien hun deelname in de drugstrafiek en georganiseerde misdaad. Maduro stuurt ondertussen met nadruk beelden van zichzelf omringd door militairen de wereld in.

Er zijn acht gewapende groeperingen die Maduro en zijn regering in het zadel houden

Het leger is niet de enige gewapende groep die Maduro steunt. Er zijn de burgermilities, gewapend en getraind door het leger. En in de Venezolaanse straten van vooral Caracas rijden de zwaar gewapend colectivos rond op hun moto’s. Deze (paramilitaire) groepen werden initieel door Hugo Chávez opgericht als parallelle veiligheidsstructuur om een opstand tegen hem de kop in te drukken. Een onderzoek van Insight Crime beschrijft de colectivos als ‘de vurigste verdedigers van de Bolivariaanse Revolutie’, die vandaag ‘meer op criminele bendes met een immense sociale controle lijken’. Volgens de krant El National zijn er maar liefst acht gewapende groeperingen die Maduro en zijn regering in het zadel houden, waaronder niet de minsten: Colombiaanse guerrillagroepen en Cubaanse veiligheidsadviseurs.

Ieder zijn rol

Met zo veel actoren en wapens in het spel is voorzichtigheid geboden. José Mujica, ex-president van Uruguay, en een van de weinig overtuigende stemmen die overblijft van de linkse golf, verwoordt een uitweg waarin verschillende politieke spelers hun rol innemen: ‘Er moeten ten minste verkiezingen georganiseerd worden, met garanties dat alle politieke strekkingen deelnemen, om zo over te kunnen gaan op een dialoog.’

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Alle spelers moeten een rol krijgen in wat volgt. De rol van de internationale gemeenschap ligt in het opvolgen van dit proces. Niet in uitdagend ‘alle opties op tafel leggen’, maar in het ondersteunen van de heropbouw van de instituties, échte humanitaire hulp en in het vormgeven van een transparant en inclusief verkiezingsproces.

Ook een andere ex-presidente uit links Latijns-Amerika neemt haar verantwoordelijkheid op. De Chileense Michelle Bachelet uitte als Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN haar diepe bezorgdheid over de mensenrechten in Venezuela. Stellig presenteerde ze de conclusies van vijf van haar medewerkers vanuit Venezuela. De mensenrechtenschendingen die in haar toespraak de revue passeerden boden een harde samenvatting van de realiteit in het Zuid-Amerikaanse land.

Bachelet legde constante criminalisering van vreedzaam protest, arbitraire arrestaties, folteringen, bedreigingen, intimidaties en het overmatig gebruik van geweld en buitengerechtelijke executies door veiligheidstroepen en pro-overheidsgroeperingen op de VN-tafel. Beheerst en bezorgd beschreef ze de situatie van de gezondheidszorg en het onderwijs als deplorabel. De gezondheidssituatie verergert dag op dag met een belangrijke impact op moedersterfte en –ziekte, het overlijden van kinderen en het verspreiden van infectieziekten. Meer dan een miljoen kinderen gaan niet meer naar school.

Ook de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten vertelt hoe verdeeldheid een al kritieke situatie verergert, en benadrukt de noodzaak overeenstemming te vinden voor een politieke oplossing door alle belanghebbenden.

Het momentum voorbij?

Venezolanen die hun land niet konden of willen verlaten, Venezolanen die zich genoodzaakt zagen hun thuis achter te laten of Venezolanen die al voor de crisis toesloeg in het buitenland woonden en met verre pijn hun land zagen wegglijden, voor velen herleefde op 23 januari voorzichtige hoop. Het gesprek van de dag werd weer bepaald door andere zaken dan honger en politieke gevangenen. De figuur van Guaidó vertegenwoordigde met al zijn tegenstrijdigheden deze hoop op verandering.

Een Venezolaan, die in Caracas in de culturele sector werkt, vertelde vorige maand nog: ‘De situatie in Venezuela is heel intens, maar er leeft hoop dat we eindelijk de dictatuur achter ons zullen laten, hoop dat er vrije verkiezingen komen. Er hangt optimisme in de lucht, en moed om het land herop te bouwen.’ Vandaag wil hij even nadenken voor hij zich uitspreekt over de situatie in zijn land. ‘Persoonlijk breekt mijn hart’, is het enige dat hij nu kan uitbrengen.

‘Er leeft hoop dat we eindelijk de dictatuur achter ons zullen laten, er hangt optimisme in de lucht, maar vandaag breekt mijn hart’

De straat is in Latijns-Amerika historisch een plaats voor protest. Presidenten zijn er afgezet of een helikopter ingejaagd. Vijf jaar van opflakkerend (straat)protest in Venezuela toont dat er meer nodig is dan een bevolking die verandering eist. Het aanslepen van meerdere crisissen put uit. Ook hoop heeft een vervaldatum. Volgens de ngo Provea en het Venezolaanse Observatorium van Sociaal Conflict zijn er sinds midden januari al 39 doden gevallen bij protesten. De grote meerderheid van deze doden vielen bij repressie van protesten door veiligheidstroepen en paramilitaire groeperingen.

© David Once

‘Vecht voor je vrijheid’

De internationale media vragen zich al meerdere jaren af hoelang Maduro het nog volhoudt aan de macht. Het antwoord dringt zich op. Het is moeilijk voorspellingen te doen over Venezuela. En voor Venezolanen hier en daar is het uitblijven van een volgende acte meer dan twee maanden na 23 januari zenuwslopend. De Venezolaanse diaspora zet zich voort. Het geloof in verandering is tanende en het wantrouwen in Guaidó in opgang.

De Venezolaanse in Ecuador vertelt ze dat ze enkele dagen geleden al haar spullen in Venezuela heeft weggegeven. ‘Ik heb de hoop om in de nabije toekomst terug naar mijn land te kunnen keren opgegeven. Het klinkt triest, maar ik heb het gevoel dat ik een harnas heb aangetrokken om het sentimentalisme en de hoop dat we vrij zullen zijn los te laten. ik heb geen idee wanneer terugkeren werkelijkheid zal zijn.’ Terwijl we praten vindt er weer een stroompanne plaats in 9 van de 23 staten in het land.

De Venezolaanse emigratiecijfers zijn een barometer voor de hoop op een uitweg. Nadat Guaidó zichzelf in januari uitriep tot interim-president was er gedurende een korte tijd een daling in emigratiecijfers. Vandaag gaan deze cijfers terug in stijgende lijn. De hoop op verbetering van de levensomstandigheden in het land op korte termijn vervliegt. ‘Het leven is zo duur. We krijgen niet meer genoeg bijeen gespaard om onze familie in Venezuela te ondersteunen. Op dit punt is het logischer onze familie naar Ecuador te halen dan hen geld op te sturen.’

© Javier Perugachi

Koffers van de Venezolaanse diaspora aan de Colombiaanse grens met Ecuador. Vele van hen zetten van hieruit hun reis verder naar andere landen in Zuid-Amerika, Peru, Argentinië, Chili.

Op zoek naar hoop voor de heropbouw

Tien dagen geleden zei Guaidó in een interview met Reuters dat Maduro’s laatste dagen geteld zijn. Een 85 procent van het leger zou overtuigd zijn van de noodzaak van een koersverandering in het land. Guaido’s team heeft volgens de interim-president ontmoetingen met hoge rangen van het leger. Vorige week woensdag riep Guaidó op voor “Plan Vrijheid”, een vage oproep voor straatmanifestaties en actie.

De media volgen het op. Gevaar voor snelle berichtgeving loert achter een dagelijks veranderend script, gevaar ook voor ideologisch blindstaren. Of erger nog: de terugkeer naar onverschilligheid bij het te lang uitblijven van een vervolgverhaal.

De uitkomst van dit verhaal is niet gekend. Geopolitieke en economische lezingen even opzij gezet kan de hoop, die kortstondig terug opflakkerde tussen Venezolanen, dé drijfveer zijn voor de lange weg van heropbouw voor het land. Latijns-Amerika is een continent van creatief straatprotest. Latijns-Amerika is ook een continent waar hoop te ontwaren is in burgerinitiatieven.

De journalistieke serie Venezuela, strijd voor de hoop van het Argentijnse nieuwsmedium Puchero News publiceert verhalen van hoop op een toekomst voor Venezuela die te vinden zijn in initiatieven van individuele burgers. De serie vertelt over leerkrachten die oplossingen vinden om Venezolaanse jongeren, die de zin van studeren niet meer inzien, te blijven stimuleren. Binnen het project Reto País proberen meer dan vijftig organisaties samen met de Venezolaanse bevolking ondanks de harde realiteit een hoopvolle toekomst vorm te geven.

Het begrip hoop vond de afgelopen harde jaren zijn weg in en uit het vocabularium van Venezolaanse burgers

Het verhaal van Venezuela is niet eenvoudig. Het begrip hoop, esperanza, vond de afgelopen harde jaren zijn weg in en uit het vocabularium van Venezolanen. Intern is verzoening met een vorm van overgangsjustitie cruciaal. Buiten de landsgrenzen staan Venezolanen klaar om hun land te helpen heropbouwen. De moeilijke weg vooruit voor Venezuela wordt bewandeld door haar inwoners met een grote liefde voor het land. De Venezolaanse vlag kleurt protest in de straten van het land en de kledij van Venezolanen die hun land verlieten. De Venezolaanse diaspora, die verspreid over de wereld bang haar hart vasthoudt, speelt een sleutelrol in de heropbouw, de materiële heropbouw en die van het hart.

‘Het zijn moeilijke dagen geweest’, vertelde de Venezolaanse in Ecuador  — waar de xenofobie naar Venezolanen toe heel hard is geweest, enkele weken geleden, ‘maar met de wil van God eindigt deze nachtmerrie binnenkort.’


Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.