Wiens belangen behartigen buitenlandse militairen in Niger?

Niger is een van de meest gemilitariseerde landen in Afrika. Waarom is dat, wiens belangen dienen militairen en hebben ze impact? Craig Bailie, politiek wetenschapper aan de universiteit van Stellenbosch werpt een licht op de situatie.

De talrijke aanwezigheid van militairen in Niger werd pijnlijk duidelijk in november vorig jaar, toen vier Amerikaanse Special Forces en minstens vier Nigeriaanse soldaten stierven in een hinderlaag.

In april dit jaar onderschreef Niger een militaire oefening op zijn grondgebied die in totaal 1900 manschappen uit meer dan twintig partnerlanden bijeen brengt.

Waarom zijn er zoveel militairen aanwezig in dit land? De VS zijn niet de enigen die militair aanwezig zijn in Niger. Frankrijk, Duitsland, Canada, en Italië hebben ook soldaten in het West-Afrikaanse land.

In april dit jaar keurde Niger Exercise Flintlock goed, een militaire oefening op zijn grondgebied die in totaal 1900 manschappen uit meer dan twintig partnerlanden bijeen bracht. Financieel gesteund door de VS, was het doel van de missie de samenwerking tussen Afrikaanse veiligheidstroepen te versterken en zo de burgers beter te beschermen tegen religieus extremisme.

De drie hoofdredenen voor de militaire aanwezigheid in Niger luidden: de strijd tegen terreur, de preventie van migratie uit Afrika richting Europa en de bescherming van buitenlandse investeringen.

Terrorisme in de regio

De Noord-Afrikaanse regio van de Sahel, waartoe ook Niger behoort, huisvest verschillende Islamitische extremistische groeperingen. De Sahel wordt omschreven als de ‘nieuwe grens’ in wereldwijde operaties voor terrorismebestrijding. De VS zijn militair aanwezig in Mauritanië, Senegal, Mali, Burkina Faso, Nigeria, Tsjaad en dus ook Niger. Voor zover geweten zijn er enkel in Soedan en Eritrea geen Amerikaanse manschappen.

De Sahel heeft ook een reeks ‘externe actoren’, waaronder strijdkrachten van de Europese Unie, Israël, Colombia en Japan.

De Amerikaanse aanwezigheid in Niger gaat terug naar de War on Terror die is losgebarsten na 9/11. In 2003 werd het Pan-Sahel-Initiatief opgezet dat Tsjaad, Mali, Mauritanië en Niger samenbracht om militaire eenheden te trainen. In 2004 werd het initiatief vervangen door het Trans-Sahara Counterterrorism Partnership.

De samenwerking werd uitgebreid met Algerije, Burkina Faso, Kameroen, Marokko, Nigeria, Senegal en Tunesië. Het doel: sneller anticiperen op terroristische dreiging en de verdere verspreiding van extremisme voorkomen.

In 2014 ondertekenden de staatshoofden van Burkina Faso, Mali, Mauritanië, Niger en Tsjaad een verdrag dat de oprichting van de G5-Sahel mogelijk maakte. Het was gericht op ontwikkeling, veiligheid en de verbetering van de levenskwaliteit van de bevolking.

In 2017 kwamen dezelfde staatshoofden samen voor de oprichting van de Joint Force van de G5-Sahel, een beslissing die werd gesanctioneerd door zowel de Afrikaanse Unie als de Verenigde Naties.

Het doel van de Joint Force, voorgezeten door de Nigerese president Mahamadou Issoufou, is uitgebreider van aard in vergelijking met andere gezamenlijke veiligheidsinitiatieven in de regio. Naast het verbeteren van de beveiliging langs gedeelde grenzen, omvat het ook ‘zachte veiligheidsaangelegenheden’.

De VS hebben elke lidstaat militaire steun verleend en 60 miljoen dollar toegezegd voor bilaterale steun aan het initiatief.

Strategisch belang

Niger neemt in de Sahel een centrale geografische positie in. Jammer genoeg voor zijn burgers wordt het land echter omringd door instabiliteit.

Het groeipotentieel van Afrika biedt een extra reden voor de steeds meer diverse aanwezigheid van buitenlandse militairen in Niger

Daarbij komt dat Niger in het verleden diende als toegangspoort voor migranten tussen Sub-Saharaans en Noord-Afrika. Meer recent werd het land een populair transitpunt voor mensen die op zoek gaan naar een beter leven in Europa. Daarom zetten landen als Italië er troepen in om illegale migratie te helpen voorkomen.

Buitenlandse strijdkrachten in Niger trainen Afrikaanse soldaten, zetten drones in, bouwen bases, doen grensoverschrijdende invallen en verzamelen informatie.

De omvang van deze activiteiten wijst vooral op het tegengaan van terrorisme en het beheersen van de migratie. Maar, het groeipotentieel van Afrika, dat de groeiende economische en handelsbetrekkingen met het continent verklaart, biedt een extra reden voor de steeds meer diverse aanwezigheid van buitenlandse militairen in Niger en bij uitbreiding in de hele regio.

Verkiezingsbelofte

Hoe zit het dan met Nigers belangen? De regering heeft de aanwezigheid van buitenlandse troepen verwelkomd. President Mahamadou Issoufou is blij om de belangen van Washington in de regio mee te ondersteunen, zolang de VS bereid zijn om zijn strijdkrachten te trainen.

De betrokkenheid van de VS bij de militaire aangelegenheden van Issoufou zal hem helpen zijn verkiezingsbelofte na te komen om ‘islamitische militanten te verpletteren.’

De gemoedelijke relatie van Niger met de VS is van bijzonder belang gezien de recente gespannen verhouding tussen Amerikaanse overheid en de buur van Niger, Tsjaad. Eind 2017 voegde Amerikaans president Donald Trump Tsjaad toe aan zijn reisverbod -een beslissing die buitenlanddeskundigen in de war bracht en de regering in Tsjaad duidelijk van streek maakte. Het reisverbod is sindsdien opgeheven. 

De kost van militaire aanwezigheid

Heeft de aanwezigheid van buitenlandse militairen in Niger de doelstellingen bereikt van het bestrijden van terrorisme en het voorkomen van migratie? En tegen welke prijs? Zijn er onbedoelde en potentieel gevaarlijke gevolgen geweest?

Sommigen zijn van mening dat de aanwezigheid een negatief effect heeft gehad op de binnenlandse politiek in Niger.

Een rapport gepubliceerd in de maanden na de dood van Amerikaanse soldaten suggereert een toename van een beklemmende en ondemocratische politieke cultuur in het land.

De militaire situatie in Niger is ook reden tot zorg in een land waar het leger gepolitiseerd en duidelijk afkerig is van burgerlijke inmenging

Burgergroeperingen en de politieke oppositie getuigen in het rapport dat de bouw van buitenlandse militaire bases in Niger ongrondwettig is. Ze beschouwen de buitenlandse militaire aanwezigheid in het land en de gelijktijdige aandacht voor de toename van veiligheid als een middel om een regering te versterken die niet over de nodige binnenlandse steun beschikt.

De verkiezingen van 2016, die Issoufou een tweede termijn gaven, zouden ‘geplaagd zijn door ernstige onregelmatigheden.’

De militaire situatie in Niger is ook reden tot zorg in een land waar de Forces Armées Nigeriennes ‘een intens gepolitiseerde organisatie’ is met ‘een duidelijke afkeer van burgerlijke inmenging.’ Zo’n kracht kan waardevol blijken voor een president die zijn macht verder wil verankeren dan democratische middelen hem toestaan.

Begin dit jaar trokken burgers de straat op terwijl ze scandeerden: ‘Franse, Amerikaanse en Duitse legers, ga weg!’ Issoufou reageerde door in maart verder protest aan te vechten. Hij verdedigde zijn actie door te zeggen dat het belangrijk is om een ‘democratische maar sterke’ staat te hebben.

Wat de toekomst in petto heeft, is onduidelijk, vooral gezien een recent bericht waaruit blijkt dat Washington overweegt om de meeste van zijn troepen terug te trekken. Voor diegenen die zich verzetten tegen buitenlandse militaire aanwezigheid in Niger, kan dit niet snel genoeg gebeuren.