Politieke winter in Teheran

De herverkiezing van George Bush zorgde voor feeststemming onder de neoconservatieven in Washington. De opkomst van een vergelijkbaar neoconservatief machtsblok in aartsvijand Iran kreeg veel minder media-aandacht, maar zou de volgende jaren wel eens mee de agenda kunnen bepalen. Het verhaal gaat als volgt: eerst werden meer dan 2000 hervormingsgezinde kandidaten -inclusief de broer van president Khatami- door de ultraconservatieve Raad der Behoeders uitgesloten. Daarmee hadden de kiezers het wel begrepen.
Volgens de officiële cijfers van het ministerie van Binnenlandse Zaken bracht slechts 50,6 procent van de kiesgerechtigde Iraniërs zijn stem uit, in Teheran zelfs maar 28 procent. 15 procent van die kiezers stemde bovendien blanco. Het resultaat: de behoudsgezinde politici behaalden meer dan 200 van de 260 zetels in de Majlis, het parlement.
Wat bijna onopgemerkt bleef in het buitenland, was de opmerkelijke opkomst van een nieuwe generatie politici die zich de Abadgaran-e Irane Eslami of “de makers van islamitisch Iran” noemen. De Abadgaran zijn relatief jonge en onervaren politici. Het zijn hoogopgeleide technocraten die de utopische en egalitaire waarden van de Islamitische Republiek hartstochtelijk verdedigen en tegelijk beweren dat ze de economie op een pragmatische manier willen aanpakken.
De leider van de Abadgaran, Gholam Ali Haddad Adel, zei onlangs in een gesprek met het officiële Iraanse persbureau, dat de sociale onrust in Iran vooral te wijten is aan armoede, werkloosheid en financiële problemen. In het openbaar lijkt hij ook voorstander van een meer open beleid ten opzichte van het buitenland, inclusief de VS. Haddad Adel, een fysicus en doctor in de filosofie, was in het vorige parlement al leider van de conservatieve minderheid. Hij werd nu met een overweldigende meerderheid verkozen tot de voorzitter van de Majlis. Het is de eerste keer sinds het ontstaan van de Islamitische Republiek dat deze invloedrijke positie niet door een geestelijke bekleed wordt.

De zedeloze jeugd

De propaganda van de Abadgaran klinkt hoopgevend, de werkelijkheid is een stuk minder fraai. Momenteel ligt een wetsontwerp voor dat de inlichtingendiensten rechtstreeks onder het ultraconservatief wetgevend apparaat plaatst. Progressieve media worden het zwijgen opgelegd en nog nooit zaten zoveel journalisten achter de tralies. Human Rights Watch heeft het in zijn jongste rapport over doodsbedreigingen aan het adres van journalisten, openbare executies van minderjarigen, stenigingen… In oktober werd een betoging van studenten en familieleden van politieke gevangenen met geweld uit elkaar geslagen. Voorbije zomer werd er fel gediscussieerd over het opstellen van nieuwe islamitische kledingvoorschriften ‘om de ongecontroleerde kledingstijl van de zedeloze jongeren te bestraffen’. Sinds de zomer is het in Teheran zelfs verboden om in het openbaar een waterpijp te roken. De overheid vond dit nefast voor de betrekkingen tussen ongehuwde jongeren.
Ook op economisch vlak bakken de Abadgaran er niets van. In augustus keurde het parlement een wet goed waardoor de buitenlandse investeringen voortaan door het parlement gecontroleerd moeten worden. Ondanks een jaarlijkse groei van 6 procent van het BNP lijdt de Iraanse economie onder corruptie, inefficiëntie in de staatsbedrijven, ongeoorloofde subsidies, nutteloze uitgaven en te lage investeringen in duurzame projecten. Bovendien blijft een handvol bonyads of religieuze stichtingen zowat veertig procent van de economische activiteit controleren.
De neoconservatieven lijken de bonyads ook geen strobreed in de weg te willen leggen. Onder het voorwendsel van economische hervormingen en privatiseringen gaan onderdelen van de staatsbedrijven over in handen van privé-investeerders (lees: bonyads) en invloedrijke mollahs, die hun economische greep op het land nog vergroten. Volgens berichten van Eurasia Insight zorgden de Abadgaran er in oktober voor dat zo’n 800 miljoen dollar in de kas van het Comité voor Noodhulp van Imam Khomeini gestort werd, al kwam die bonyad recent in opspraak door een corruptieschandaal. Het investeringsklimaat zit door de grenzeloze corruptie, de protectionistische maatregelen en de toegenomen repressie op een dieptepunt. Maar dat lijkt de (neo)conservatieven en hun rijke entourage van handelaars en invloedrijke clerici niet te storen.

De Chinese optie

De neoconservatieven aan de andere kant van de ideologische en geografische kloof lijken niet goed te weten wat ze aan moeten met de evolutie in Iran. In de buurlanden Irak en Afghanistan is het moeras al zo diep dat een nieuwe kruistocht in Iran niet voor de hand ligt, ook al vinden de Amerikaanse neocons een droomargument in de nucleaire ambities van Teheran. Michael Ledeen, verbonden aan het invloedrijke maar uiterst conservatieve American Enterprise Institute, vindt dat de VS meer steun moeten geven aan de democratische krachten die in Iran zelf actief zijn. In een artikel in de National Review Online, beweert Ledeen dat meer dan zeventig procent van de Iraniërs openlijk tegen het regime gekant is en zelfs voorstander is van Bush’s regime change. Zo twijfelachtig het laatste is, zo zeker is het eerste: de steun van het volk aan het religieuze regime is zo goed als onbestaande. De conservatieve partijen controleren dan wel het parlement, hun electorale basis blijft smal.
Amir Taheri, een Iraanse commentator die veelvuldig publiceert in het Westen, schat hun achterban op nauwelijks 15 procent van de kiesgerechtigde Iraniërs. Bovendien worden de conflicten binnen de conservatieve coalitie steeds duidelijker. Tegenover de neoconservatieve Abadgaran, die trouw zweren aan de religieuze leider Ayatollah Khamenei, staan de oudere en relatief pragmatische conservatieven die zich Kargozaran-e Sazandegi of “de dienaars van de reconstructie” noemen. Hun boegbeeld is ex-president en multimiljonair Hashemi Rafsanjani.
Met de presidentsverkiezingen van mei voor de boeg, wordt de sfeer in de Majlis grimmig. Zowel de (neo)conservatieven als de hervormers blijven verdeeld over hun kandidaat voor de opvolging van Mohammad Khatami -wiens tweede en dus laatste ambtstermijn in 2005 afloopt. Vanuit conservatieve hoek worden Ali Larijani, voormalig topman van de Iraanse omroepzender, en Ali Akbar Velayati, ex-minister van Buitenlandse Zaken, naar voor geschoven. De hervormers weten nog niet of ze Mostafa Moin, ex-minister van Onderwijs, of Mehdi Karroubi, ex-voorzitter van het parlement, moeten steunen.
Een speler die alle kaarten dooreen kan gooien, is Hashemi Rafsanjani -als hij zich kandidaat stelt. Zijn populariteit is niet erg groot, maar iedereen weet dat Rafsanjani zowel politieke macht als economische connecties zat heeft. Nu de radicale hervormingen, waarop de grote meerderheid van de Iraniërs zit te wachten, er toch niet komen, zou Rafsanjani wel eens de Chinese optie voor Iran kunnen vertegenwoordigen. Geen vrijheid, maar economische vooruitgang.