Wel Joods, niet rechts

Amir Haberkorn, lid van de Unie voor Progressieve Joden in België (UPJB), stelt zichzelf voor als “gewoon een geëngageerde jood”. En voegt eraan toe dat hij helaas niet de opinie vertegenwoordigt van de hele joods-Belgische gemeenschap, zo’n 45.000 zielen groot. ‘De meeste Belgische joden zitten vast in een doorgedreven nationalisme. Zij aanvaarden alles wat Israël en zijn politieke vertegenwoordigers doen.’ De UPJB verwerpt de politiek die Israël sinds 1967 voert volledig.

Haberkorn: ‘Na de Zesdaagse Oorlog dat jaar kreeg Israël de historische kans om de fouten tegen de Palestijnen een beetje recht te zetten. Men had de Westbank en Gaza aan de Palestijnen kunnen teruggeven, samen zijn die gebieden goed voor tweeëntwintig procent van het historische Palestina. Israël weigerde een duimbreed toe te geven. Het land zette koppig zijn expansiedrang door, bouwde nederzettingen in de bezette gebieden en voerde zijn apartheidspolitiek op. Onvergeeflijk was dat voor het progressief deel van de joodse gemeenschap in België.’

Haberkorn beschouwt Israël niet als het centrum van het joodse leven. ‘Wij zien zionisme niet als een kreet van nationale bevrijding, in tegenstelling tot het Brusselse Gemeenschapscentrum voor Joodse Leken (CCLJ), dat nochtans ook links georiënteerd is.’

Simone Susskind was lange tijd voorzitster van dat CCLJ. ‘Zionisme wil níet zeggen: ik pak mijn koffers en vertrek naar Israël. Voor een zioniste de gauche is de staat Israël extreem belangrijk, maar wel met grote nadruk op het belang van democratie. Israël heeft geen toekomst als het land zich niet wil integreren in het Midden-Oosten. Dat er een oplossing komt voor het Israëlisch-Palestijns conflict, is een basisvereiste voor een duurzame toekomst. De drijfveer van de linkse zionisten is de Israëli’s op een democratische, tolerante manier te helpen bij het oplossen van het conflict, met respect voor de Palestijnen.’

De geschiedenis als bron

Sartre omschreef de Joodse identiteit als een gemeenschappelijke lotsbestemming. Een mooie definitie, volgens Amir Haberkorn. ‘Volgens de Frans-Jakobijnse gedachte uit de achttiende eeuw zou het gemakkelijker zijn als de joodse cultuur zou versmelten in een eenheidscultuur, maar dan krijg je vlakheid, zonder kleur en zonder geur. Zolang men ons vraagt onze eigenheid op te geven, zullen wij joden zijn.’

Geen cultuur heeft zo’n grote band met de geschiedenis als de Joodse. De Joodse identiteit kenmerkt zich niet enkel door een manier van denken en van zijn, maar wordt ook samengehouden door een gemeenschappelijke geschiedenis. De Joodse feesten, die ook voor niet-religieuze joden van groot belang zijn, vormen hiervan niet enkel een zichtbaar teken, maar voeden tegelijk die historische verbondenheid.

Joodse feesten verschillen sterk van die van de geseculariseerde christenen, zegt Haberkorn. ‘De West-Europese feesten zijn opgebouwd rond het leven en de figuur van Christus. Onze feesten zijn nauw verbonden met de geschiedenis van ons volk. Pasen bijvoorbeeld is de uittocht van de joden uit Egypte. Met Chanoeka vieren we de vrijheidsstrijd tegen de Grieken. Onze feesten roepen op tot verantwoordelijkheid tegenover onze eigen cultuur. Er is geen contract met God. Daardoor konden we onze identiteit losmaken van godsdienst, zonder onze verantwoordelijkheid te verliezen.’

Schrik voor polarisering

In België, en ook elders in de wereld, groeit bij de publieke opinie en in de media de kritiek op de politiek van Israël. De pro-Palestijnse aanhang wordt steeds groter, met het gevaar dat daarbij ook anti-joodse gevoelens opduiken. De joodse lichtgeraaktheid wordt gehekeld, clichés over joden worden uit kast gehaald.

‘Wij worden in een driehoeksverhouding gedwongen, met enerzijds de verfoeilijke politiek van Israël en anderzijds de Israëli’s zelf. Dat steeds meer mensen een analyse ten voordele van de Palestijnen maken veroorzaakt een verkramping bij niet-Israëlische joden. Zij stellen zich achter Israël op en vereenzelvigen zich met de staat. Daardoor ontstaat het gevaar dat de publieke opinie de nuances uit het oog verliest en vervalt in een pacifisme dat enkel pro-Palestijns getint is. Camus zei het al: “Malnommer les choses, c’est ajouter aux malheurs du monde.” Je mag de politiek van een land niet verwarren met de mensen.’

‘Veel mensen zeggen me dat ze tot de jaren '70 pro-Israël waren,’ beaamt Simone Susskind. ‘Ze hadden het gevoel dat Israël bedreigd werd in zijn bestaan, en slachtoffer was van de Arabische koppigheid. Nu kiest de publieke opinie de Palestijnse kant, omwille van de drama’s die daar plaatsvinden. Maar het heeft geen zin om de ene partij te diaboliseren tegenover de andere.’

Onpartijdigheid biedt de snelste weg om tot een oplossing van het conflict te komen, luidt het in progressieve joodse kringen. Elke andere weg leidt enkel tot haat. Dat standpunt krijgt bijzonder weinig bijval bij conservatieve joden, die niet aarzelen om hun linkse broeders en zusters zwaar aan te vallen.

De joodse lobby in Europa heeft de neiging om iedereen die de staat Israël kritisch durft te benaderen de mond te snoeren. ‘Onlangs werd ik tijdens een tv-uitzending van Lieu Public door een vertegenwoordiger van de joodse lobby antisemiet genoemd’, vertelt Simone Susskind. ‘Hij zei: “Er zijn drie types antisemieten. Je hebt de traditionele antisemieten, de Arabische antisemieten, en dan heb je nog de antisemieten zoals Simone Susskind.” Alsof er zoiets bestaat als een schaal waarop je gewogen wordt, en te joods of niet joods genoeg bevonden wordt.’