Er raast een storm over de VS. En hij bedreigt de hele wereld

Het slechte weer van begin deze week was even groot nieuws in de VS. Sneeuwstormen in oosten en regenstormen in het westen zouden het openbare leven stilleggen, en dat is net als in België reden om alle mediamiddelen in te zetten om de verwachte nationale ramp live te volgen en te verslaan. Uiteindelijk bleek de ramp in de VS niet veel groter dan de sneeuwstorm van Kris Peeters. Toch was “storm” het juiste beeld om de voorbije dagen in Washington te beschrijven. En zelfs niet op de eerste plaats omdat het verhaal van Stormy Daniels, de porno-actrice die beweert dat ze een verhouding had met Donald Trump, zondag naar een hoogtepunt dreigt te gaan.

De Verenigde Staten zijn de voorbije zeventig jaar zonder twijfel de machtigste natie ter wereld geweest, en zoals dat opgaat voor élke natie, hebben ook de VS hun belangen in het buitenland altijd standvastig behartigd -ongeacht de politieke kleur van de president. Of ze dat verstandig gedaan hebben, en of de mensheid daar beter van geworden is, zijn andere vragen. Feit is dat de soms aanzienlijke verschillen tussen Bill Clinton en George W. Bush, en tussen Bush en Obama uitgevlakt werden door de carrièrediplomaten en -generaals, door de kabinetten, adviseurs, denktanks en andere lobbyisten die de macht beïnvloeden -voor en na elke verkiezing. Het dominante gevoel in de VS vandaag is dat  deze basisregel van de internationale politiek wellicht niet langer geldt. Wellicht, want niemand weet met zekerheid wat nog wel geldt, en wat zeker niet meer.

De keizer (ont)slaat en zalft

Robert Reich: ‘Trump vervangt volwassen politici door een stelletje sukkels en hielenlikkers die de president zijn eigen glorievolle zelfbeeld willen weerspiegelen en verkopen op televisie.’

Dat bleek opnieuw deze week van tweets, ontslagen en aankondigingen, waarin president Donald Trump steeds meer verschijnt als een Mad King, zoals Democratisch boegbeeld en Berkeley professor Robert Reich hem zaterdag 24 maart in The San Francisco Chronicle noemt. De voorbije maanden, schrijft Reich in zijn vlammend commentaar, omringde Trump zich nog met een kring van “volwassenen” omdat hij dacht dat ze de kennis en ervaring hadden die hij ontbeerde. ‘Nu heeft Trump die volwassenen ontslagen of is hij daarmee volop bezig. En hij vervangt hen door een stelletje sukkels en hielenlikkers die de president zijn eigen glorievolle zelfbeeld willen weerspiegelen en verkopen op televisie.’

Nadat vorige week de minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson per tweet ontslagen werd, was het deze week de beurt aan de belangrijkste veiligheidsadviseur voor de president, luitenant-generaal H.R. McMaster. Het Brookings Institute rekende uit dat onder de topmedewerkers van de president er nu al 34 procent vervangen werden. Dat is meer dan onder de vijf vorige presidenten samen. Een niet onbelangrijk detail bij deze ontslagen is, volgens Rachel Maddow van MSNBC, dat beide toppolitici de laan uitgestuurd werden nadat ze kritiek geuit hadden op Rusland of op de manier waarop de president de relatie met Rusland of de Russische president Poetin aanpakt. Bij McMaster ging dat over het telefoontje met Poetin naar aanleiding van zijn herverkiezing vorig weekend, waarin volgens de National Security Adviser toch ook een woordje over de moord op de voormalige spion Skripal in Salisbury had moeten zitten. Dat vond de president dus blijkbaar niet.

Losse seks en toch een vaste relatie met rechtse christenen

CNN speculeerde dat het plotse, alhoewel zeker niet onverwachte, ontslag van McMaster te wijten was aan het interview dat de zender – die op allesbehalve amicale voet met de president leeft – minder dan een uur later zou uitzenden. Dat interview, met voormalig Playboy topmodel Karen McDougal die beweert in 2007 gedurende tien maanden een amoureuze relatie te hebben gehad met Donald J. Trump, was op zich apolitiek. McDougal onderlijnde zelfs dat ze in 2016 voor Trump gestemd heeft en dat hij ‘haar president’ is. Maar ze voelt zich, naar eigen zeggen, gemuilkorfd door een contract met een uitgever die haar in 2016 geld, publicaties en een nieuwe carrière aanbood in ruil voor het begraven van haar verhaal over de buitenechtelijke escapades van de man die op dat moment naar het presidentschap van de Verenigde Staten streefde. Het voornaamste politieke aspect van dat verhaal betreft de vraag of en wanneer de evangelische christenen van de harde lijn hun steun aan Trump opgeven. Dat is geen onbelangrijke vraag, want de steun die Trump heeft onder blanke evangelicalen blijft dubbel zo hoog als onder andere groepen die voor hem stemden in 2016.

Katha Pollit: ‘Blanke evangelicalen wantrouwen wetenschap, ontkennen rassendiscriminatie, geloven dat immigranten een bedreiging vormen voor Amerikaanse waarden en maken zich zorgen over extremisme onder Amerikaanse moslims. Daarin komen ze overeen met Trump.’

Voorlopig lijkt het moreel laakbare gedrag van Donald Trump echter nog steeds geen impact te hebben op de steun vanuit de christelijke rechterzijde, en dat komt volgens Katha Pollitt in The Nation deze week, omdat Trump opperrechters benoemt die ‘abortus, burgerrechten, holebirechten en de scheiding van kerk en staat ongedaan willen maken’, en omdat hij ‘rechtse christenen aan het hoofd zet van allerlei overheidsdepartementen’ (ze noemt onder andere Betsy DeVos, Ben Carson, Jeff Sessions, Scott Pruitt, Nikki Haley en -indien hij door de senaat bevestigd wordt- Mike Pompeo). ‘Blanke evangelicalen wantrouwen wetenschap, ontkennen rassendiscriminatie, geloven dat immigranten een bedreiging vormen voor Amerikaanse waarden en maken zich zorgen over extremisme onder Amerikaanse moslims. Daarin komen ze overeen met Trump.’

Morgen staat een nieuw media-interview gepland in dezelfde categorie. Porno-actrice Stormy Daniels zal op zondag 25 maart haar verhaal doen aan het legendarische programma 60 minutes op CBS, en haar advocaat heeft alvast laten weten dat het bewijs van de affaire die zij beweert te hebben gehad met Trump in 2006 op een dvd staat. ‘Als een beeld meer zegt dan duizend woorden, wat zegt dit dan wel niet’, twitterde hij bij een foto van een ouderwetse cd.

De president en zijn nieuwe, rechtse falanks

Maar belangrijker dan de scheve schaatsen van de zakenman die Trump een decennium geleden was, zijn de benoemingen van wat Reich -niet geheel terecht- sukkels en hielenlikkers noemt. Mike Pompeo heeft de president niet nodig om tegen het klimaatakkoord van Parijs, het nucleair akkoord met Iran, of Amerikaanse moslims in het algemeen te zijn. Dat geldt ook voor John Bolton, de man die zelfs geen parlementaire hoorzitting moet doorstaan om de volgende NSA of nationale veiligheidsadviseur te worden.

Dat komt Trump overigens goed uit, want Bolton ligt erg moeilijk, ook in de Republikeinse partij. Die weigerde al eens onder president Bush om zijn benoeming -toen als VS ambassadeur bij de Verenigde Naties- goed te keuren. Bush maakte toen gebruik van een mogelijkheid om een benoeming door te drukken tijdens een parlementair verlof om Bolton toch naar New York te sturen, waar hij een jaar lang de dienst uitmaakte als het hoofd van de Amerikaanse diplomatie in de multilaterale kringen die de ambassadeur hardop verfoeide. John Bolton, zegt de New York Times zaterdag, is wel degelijk zo gevaarlijk als we denken dat hij is. The Business Insider citeert Richard Painter, de man die onder George Bush een van de belangrijkste juridische adviseurs was van het Witte Huis: volgens hem is John Bolton ‘aanstellen als de belangrijkste veiligheidsadviseur voor de president, een aanzet tot oorlog, misschien zelfs tot een nucleaire oorlog’.

Volgens Richard Painter, onder George Bush een van de belangrijkste juridische adviseurs is John Bolton ‘aanstellen als de belangrijkste veiligheidsadviseur voor de president, een aanzet tot oorlog, misschien zelfs tot een nucleaire oorlog’.

De komst van Bolton en Pompeo, samen met wellicht Gina Haspel als de nieuwe directeur van de CIA -als zij haar verleden als medeverantwoordelijke voor folteringen en geheime gevangenissen overleeft tijdens de parlementaire hoorzittingen- is een uitdrukkelijke keuze voor rechts en een unilaterale, macho-militaire aanpak van conflicten en meningsverschillen. In de VS-media wordt de komst van het harde trio dan ook vooral bekeken vanuit het perspectief van twee belangrijke momenten in de maand mei, met potentieel enorme geopolitieke consequenties. Die maand staat de ontmoeting van president Trump met zijn Noord-Koreaanse ambtsgenoot Kim Jong Un op het programma, net als de volgende deadline voor de verlenging van de Amerikaanse aanvaarding van het atoomakkoord met Iran (het Joint Comprehensive Plan of Action of JCPOA).

Over de Koreatop zei John Bolton, die tot deze week een uitgesproken publiek leven leidde als commentator op onder andere Fox News en de Washington Street Journal, dat die alleen maar goed was om alle diplomatieke bezwaren uit de weg te ruimen en daarna zo snel mogelijk over te gaan tot de militaire actie die volgens hem nodig is om het militaire nucleair arsenaal van het Aziatische kluizenaarsrijk uit te schakelen. En wat het atoomakkoord met Iran betreft, is Bolton het volkomen eens met zijn nieuwe werkgever. Zijn standpunt komt neer op wat hij daarover onder andere in 2015 zei, namelijk dat een internationaal akkoord noch ‘sancties zullen volstaan om de uitbouw een breed en diepgaand wapensysteem te voorkomen’. De ‘ongemakkelijke waarheid’, volgens Bolton, is dat ‘alleen een militaire actie zoals Israëls aanval op Saddam Hoesseins Osirak reactor in Irak of hun vernietiging van een Syrische reactor in 2007 in staat is om te realiseren wat nodig is. We hebben extreem weinig tijd, maar een aanval kan nog steeds slagen’.

Voor alle duidelijkheid: de Verenigde Staten kunnen het nucleair akkoord dat afgesloten werd tussen de VN, Iran, de VS, China, Rusland, het VK, Frankrijk, Duitsland en de Europese Unie niet eenzijdig torpederen. Ze kunnen het hoogstens verlaten en eenzijdig nieuwe sancties opleggen, wat zowel Donald Trump, Mike Pompeo en John Bolton willen doen, en wat dus hoogstwaarschijnlijk ook zal gebeuren in mei. Dé vraag zal vervolgens zijn wat de Europese ondertekenaars zullen doen. Ze kunnen met rechte rug herhalen wat Europees “buitenlandminister” Federica Mogherini in september in New York stelde:  ‘Alle partijen zijn het erover eens dat Iran het nucleair akkoord uitvoert. Dat is nu al 8 maal vastgesteld door het IAEA, en het is alleen die organisatie die dat als onafhankelijke instantie nagaat en kan certificeren.’ Ze voegde er toen desgevraagd aan toe dat dit ook betekent dat de Verenigde Staten dat erkennen. Of de Europeanen kunnen buigen voor het ideologische geweld uit Washington en proberen Teherans arm om te wringen om tot nieuwe onderhandelingen te komen. De kans dat Iran daaraan toegeeft zonder zijn nucleair programma opnieuw op te starten, lijkt onbestaand, en als het dat doet, lijkt onder de huidige machthebbers in Washington een militaire confrontatie heel waarschijnlijk.

Een handelsoorlog ten koste van Californië

De ruk naar (extreem-)rechts in Washington was het grote nieuws deze week, maar dat betekent niet dat de president intussen geen werk zou maken van zijn plannen om een handelsoorlog te ontketenen -wat hij ‘een goede zaak en makkelijk te winnen’ noemde. De eerder aangekondigde invoertarieven op staal en aluminium werden deze week tegelijk afgezwakt en geconcretiseerd. Een aantal “bondgenoten” zoals de Europese Unie, Canada, Zuid-Korea en Japan zullen vrijgesteld worden van de invoerheffingen, maar de Chinese invoer zal voor zo’n 60 miljard dollar aan heffingen moeten opbrengen. Die aankondiging zorgde deze week voor een van de meest spectaculaire verliezen op de aandelenbeurs van Wall Street: min 700 punten op één dag, en dat werd niet goedgemaakt de dag daarna, integendeel.

Noten, fruit en wijn behoren tot de prioritaire producten die alles bij elkaar 3 miljard dollar aan wraakimportheffingen moeten opbrengen, waardoor met name de Californische economie getroffen zou worden

Volgens The San Francisco Chronicle zal Californië, binnen de VS, het grootste slachtoffer worden van de handelsoorlog. De krant schrijft dat op basis van de lijst van 128 importproducten die de Chinese overheid opgaf als prioritaire doelwitten van mogelijke weerwraak voor Amerikaanse invoerheffingen. Noten, fruit en wijn behoren tot de prioritaire producten die alles bij elkaar 3 miljard dollar aan wraakimportheffingen moeten opbrengen, waardoor met name de Californische economie getroffen zou worden. Bovendien ontvangt geen enkele deelstaat in de VS meer Chinese investeringen dan Californië -en laat net die deelstaat het meest anti-Trump zijn.

Wie denkt dat daarmee een waanzinnige week in de belangrijkste hoofdstad na Brussel beschreven is, vergist zich. Er was uiteraard heel veel te doen over de manier waarop Cambridge Analytica aan de persoonlijke gegevens kwam van 50 miljoen Amerikaanse Facebookgebruikers en die kennis inzette voor de verkiezingscampagne van Trump. De banden van Cambridge Analytica met de Trump-rechterzijde waren al duidelijk -met namen als Steve Bannon en financier Mercer- maar werden na de aankondiging van de komst van Bolton nog eens onderlijnd. Een van de eerste klanten van het databedrijf bleek namelijk de superPAC organisatie die Bolton opgericht had om Republikeinse kandidaten te steunen.

De president verlaat Washington, het jonge volk bezet de stad

Vrijdagochtend twitterde de VS-president dan dat hij wellicht een veto zou gebruiken om het budget voor het komende half jaar te blokkeren. De 2232 bladzijden tellende wet die de overheidsuitgaven tot eind oktober - vlak voor de parlementaire verkiezingen van begin november regelt- was onderhandeld tussen de Republikeinse meerderheid en de Democratische minderheid, maar leek dus te gaan stranden op het verzet van de president. Die maakte duidelijk dat hij met name gefrustreerd was omdat hij geen groen licht kreeg voor de uitgave van 25 miljard dollar voor de bouw van zijn muur tussen Mexico en de VS. Uiteindelijk keurde Trump de uitgaven ten belope van 1,3 biljoen dollar enkele uren later toch goed, naar eigen zeggen omwille van de historisch hoge uitgaven voor het Amerikaanse leger. Met een stijging van 66 miljard dollar tegenover vorig jaar voor de VS-strijdkrachten, blijven de VS méér militaire uitgaven doen dat de negen volgende landen samen.

Emma Gonzalez sloot haar indrukwekkende toespraak en 6 minuten 20 seconden stilte af met de oproep: ‘Fight for your lives before it is someone else’s job to do so.’

En dan waren er zaterdag nog de massale betogingen voor meer beperkingen op wapenbezit in de VS. De president had daartegen de hoofdstad geruild voor zijn privé-vakantieverblijf in Mar-a-Lago, Florida, maar honderdduizenden vooral jonge Amerikanen betoogden in Washington en nog eens honderdduizenden kwamen op straat elders in de VS en in de wereld. In Washington vielen alvast de toespraken op van de negenjarige achterkleindochter van Martin Luther King, die haar eigen I have a dream uitsprak (een wereld zonder wapens) en van Emma Gonzalez, die haar indrukwekkende toespraak en 6 minuten 20 seconden stilte afsloot met de oproep: ‘Fight for your lives before it is someone else’s job to do so.’

Het is een advies dat stilaan geldt voor de meer dan 7 miljard mensen op aarde -al is het niet duidelijk hoe wij allen zouden kunnen ingrijpen op een machtsspel waarin we niet eens kiezers zijn, laat staan belangrijke spelers. En als we moeten rekenen op onze politieke of zakelijke elites, dan is een oplossing ook niet voor morgen.