Geweld tegen activisten in Guatemala neemt met de dag toe

‘Mijn huisgenoot werd ontvoerd omdat ik iets schreef over wie verantwoordelijk was voor het geweld bij een ontruiming van een boerengemeenschap. We verlieten halsoverkop onze woning. Drie maanden lang zwierf ik van huis tot huis. De paranoia vrat aan me, ik wist waartoe ze in staat zijn. Dat er geen vooruitgang in het onderzoek geboekt werd deprimeerde me. Bewijsstukken leken doelbewust niet onderzocht te worden. Het onderzoek leek eerder te dienen om anderen te doen twijfelen aan ons.’

Gustavo Illescas is een journalist die schrijft over de mensenrechtensituatie in zijn land, Guatemala. Hij schrijft er niet alleen over, hij ijvert ook om de rechten van zijn volk te verdedigen. Daardoor krijgt hij bedreigingen, ook rechtszaken moet hij erbij nemen.

De frontlinie gevaarlijker

Drie “Kleine Helden”
Gustavo is één van de sprekers die Broederlijk Delen uitnodigde voor de gespreksavonden die deze week doorgaan in Gent, Antwerpen en Brussel.
“Overal ter wereld neemt het geweld tegen verdedigers van mensenrechten toe.” Zo kondigt Broederlijk Delen die avonden aan. De organisatie wil in debatten de oorzaken van dat toenemend geweld achterhalen en op zoek gaan naar mogelijke oplossingen. 
Ze nodigden hiervoor nog twee andere “kleine helden” uit. Sarit Michaeli werkt in een Israëlische organisatie die mensenrechtenschendingen in de Palestijnse bezette gebieden aanklaagt. Charis Basoko ijvert voor meer inspraak, sociale rechtvaardigheid en eerlijke verkiezingen in Congo.
Wies Willems van  Broederlijk Delen geeft wat duiding. ‘De reeks is er gekomen omdat we vaststelden dat in al die regio’s het geweld en repressie toeneemt en de ruimte voor het middenveld kleiner wordt. Vroeger lag onze nadruk vooral op duurzame landbouw maar door de context waar onze partnerorganisaties in werken pasten we onze strategie aan.  Als je de gemeenschapsprocessen wilt steunen dan moet je de mensen in de frontlinie kunnen beschermen.’

Dat werken voor mensenrechtenactivisten in de frontlinies gevaarlijker wordt, is een algemene vaststelling. Organisaties zoals de Verenigde Naties of Amnesty International trekken aan de alarmbel. De NGO Frontline Defenders registreerde het geweld, of toch hetgeen hen gemeld werd of wat ze konden verifiëren. In 2016 werden 281 mensen vermoord die ijverden voor de mensenrechten. Dat zijn er 125 meer dan het jaar ervoor.

De organisaties die rond het thema werken, stellen nog een zorgwekkende evolutie vast die ze staven met cijfers van Frontline Defenders en Global Witness. Activisten die hun land willen beschermen, tellen de meeste slachtoffers. Vaak zijn dit inheemse volkeren. En Latijns-Amerika blijkt de gevaarlijkste regio om rond dit thema te werken.

Op de barricades

Gustavo besluit hetzelfde. Ook in Guatemala komen landconflicten het meeste voor en zijn ze het gewelddadigst.

Ik ontmoette Gustavo Illescas voor het eerst zeven jaar geleden in Guatemala. Als 24-jarige student stond hij toen op de barricades van de bezette universiteit. Een avond op stap met Gustavo bestond gegarandeerd uit lange interessante discussies over politiek en sociaal onrecht in Guatemala. 

Dat Gustavo dus iets met het verdedigen van mensenrechten en communicatie zou doen verwondert niet. Na zijn studies richtte hij in 2012 samen met anderen het Centrum voor Onafhankelijke Media op, CMI voor de afkorting in het Spaans.

Ontwikkelaars vs. gemeenschappen

‘We schrijven over verschillende thema’s. Onderwijs, arbeidersstrijd, vrouwenrechten. Maar het grote terugkerende thema is het geweld tegenover landactivisten en de inheemse bevolking. Dat geweld neemt toe omdat na het gewapend conflict de weg voor binnenlandse en buitenlandse investeerders eindelijk vrij was om hun ontwikkelingsplannen in de praktijk te verwezenlijken.’

Op rivieren moeten dammen gebouwd worden voor elektriciteit. Kostbare metalen moeten uit de grond. Op vruchtbaar land moeten mega-plantages van bananen of Afrikaanse palmbomen komen. De exploitatie van natuurlijke rijkdommen waarop de kapitalistische wereldeconomie draait, staat haaks op hoe kleinschalige boeren en inheemse gemeenschappen met hun land omgaan.

In agrarische maatschappijen zoals Guatemala overleven velen door het beetje mais en bonen dat ze telen op een lapje grond. Bovendien is de helft van Guatemala inheems, en net zoals elders maakt hun land een onmisbaar deel uit van hun cultuur.

Geweld wordt niet bestraft

Wie zich verzet tegen de plannen van de ontwikkelaars wordt bedreigd, geïntimideerd, gecriminaliseerd, opgesloten en vermoord. In Guatemala zijn die ontwikkelaars een complex kluwen van grootgrondbezitters, militairen, zakenlieden, politici en buitenlandse investeerders.

‘Een andere oorzaak van het geweld is de straffeloosheid’, legt Gustavo uit. 97 procent van het geweld tegen mensenrechtenverdedigers wordt niet onderzocht, laat staan veroordeeld. Volgens een rapport van Amnesty International ontloopt de Guatemalteekse staat echter niet alleen haar verantwoordelijkheid om de daders te bestraffen en haar burgers te beschermen, ze werkt ook actief mee aan de toenemende criminalisering van activisten. Ze vervolgt hen met bestaande wetten of maakt er desnoods nieuwe.

Protesteren wel

‘Er zijn veel politieke gevangenen in Guatemala, activisten die opgesloten werden zonder of met dubieuze bewijslast. Talloze mensenrechtenverdedigers worden valselijk beschuldigd en moeten dan hun energie steken in een rechtszaak die vaak niet vooruit gaat in plaats van in hun strijd. CMI werd al verschillende keren voor de rechter gedaagd. Ook politici en media schilderen activisten af als criminelen en proberen zo de steun te breken of voorkomen die activisten broodnodig hebben.’

In het complexe kluwen van de machthebbers zit ook de media. Enkele families beheren bijna het volledige medialandschap in Guatemala.

‘Sociale bewegingen weten dat hun strijd niet aan bod komt in de commerciële media en zoeken onze berichtgeving. Maandelijks hebben we ongeveer 200.000 bezoekers op onze website.’

‘We kiezen duidelijk een kant’

Dit is Gustavo zijn strijd. Een andere informatiebron bezorgen aan activisten die strijden voor hun mensenrechten. ‘We kiezen ervoor thema’s te onderzoeken die voor hen nuttig zijn. Bijvoorbeeld over de machtsstructuren in onze samenleving, wie belangen heeft in de bouw van een bepaalde mijn of dam waartegen gemeenschappen protesteren welke impact zulke projecten hebben.’

‘We doen niet mee aan het verheerlijken van een denkbeeldige neutraliteit zoals de commerciële media dit doen. We kiezen duidelijk een kant.’

‘We klagen aan. Soms letterlijk, via de rechtbank wanneer onze opnames van geweld of mensenrechtenschendingen voor zich spreken. Zoals toen een ex-militair en hoofdbewaker van een mijnbouwsite dreigde ons hand af te hakken toen we de ontruiming van een actiekamp filmden.’

‘We doen niet mee aan het verheerlijken van een denkbeeldige neutraliteit zoals de commerciële media dit doen. We kiezen duidelijk een kant. Maar onze informatie is wel degelijk, onderzocht en juist.’

Hoe meer mensen CMI lezen en hoe meer onweerlegbare juiste informatie gepubliceerd wordt over machtige personen die verantwoordelijk zijn voor mensenrechtenschendingen, hoe meer Gustavo incidenten zoals de ontvoering van zijn huisgenoot zal meemaken.

Zijn strijd is een belangrijk deel van de puzzel, dat weten zijn tegenstanders en medestanders. Correcte informatie bezorgen die sociale bewegingen nodig hebben om geïnformeerde keuzes te maken wordt door de meeste organisaties die de oorzaken van het geweld onderzochten naar voor geschoven als één van de oplossingen om het geweld tegen activisten te stoppen.

Kleine helden, grote antwoorden

Alleen al in Guatemala zijn de oorzaken en oplossingen van het toenemend geweld zo complex dat Gustavo en ik niet rondkomen met een interview. Een artikel voldoet ook niet.

Misschien geven de drie uitgebreide sprekersavonden met allerhande experten van universiteiten en NGO’s en vooral met getuigen uit zulk uiteenlopende werelddelen en conflicten ons wat antwoorden.

Misschien krijg je te horen hoe wij mee aan de oorzaak liggen van het geweld tegen activisten en hoe we kunnen bijdragen tot een oplossing. Het siert Broederlijk Delen alvast dat ze de uitdaging aangaan.