‘In de politiek van Thailand is er geen ruimte voor compromis, enkel voor winnaars en verliezers’

Het parlement in Bangkok, Thailand, houdt een bijzondere zitting op maandag 26 en dinsdag 27 oktober. Daar moet het antwoorden geven op het aanhoudende straatprotest van de voorbije weken. Niemand verwacht wonderen, maar zonder fundamentele ommekeer dreigt de toestand te escaleren. Een voorbeschouwing, aangevuld met een gesprek met een van de opgesloten “leiders” van het protest.

‘Wie vandaag afgeeft op de demonstranten, zal morgen in het zand bijten’, zei Somyot Pruksakasemsuk net voor hij vorige week achter de tralies verdween. De activist behoort niet tot de kern van protesterende jongeren in Thailand, hij is ook al lang geen student meer. Maar na een toespraak op een van de universiteiten werd hij opgepakt en opgesloten in Klong Prem Central Prison, Bangkok.

Somyot kent het leven in de nor, want hij zat eerder al eens zeven jaar in de gevangenis op beschuldiging van majesteitsschennis. Dat is een zwaar vergrijp in het strafwetboek van Thailand.

Ongezien protest tegen monarchie

‘Het protest in Thailand is onuitgegeven, om een aantal redenen’, zegt een diplomatieke bron in Thailand. Hij somt ze op: ‘Voor het eerst eist men een hervorming van de monarchie. De betogers zijn hoofdzakelijk studenten en scholieren. Ze financieren hun acties via crowdfunding, en de regering heeft geen vat meer op de informatieverspreiding.’

De voorbije drie maanden zijn een aantal taboes gesneuveld en dat geeft inderdaad ruimte aan een volledig nieuw debat. De elite van Thailand kan zich moeilijk vinden in dat debat, de pers kan er niet volledig over berichten en de oudere, eerder koningsgezinde generaties moeten er nog erg aan wennen. ‘Het is sowieso zeer ongebruikelijk voor Thailand dat jongere generaties ouderen de les spellen.’

De manifestanten die de voorbije weken op straat kwamen, eisen een herziening van de grondwet die eind 2018 goedgekeurd werd, inclusief de artikelen over de monarchie. Ze vragen ook het ontslag van premier Prayuth Chan-o-cha en de vrijlating van alle gevangen leiders van het protest.

De voorbije drie maanden zijn een aantal taboes gesneuveld in Thailand

De beproefde tactiek om alle protestleiders te arresteren heeft dit keer niet geleid tot stuurloosheid of angst, maar wel tot een meer organisch, leiderloos en spontaan protest, dat nog moeilijker in te dijken valt.

Opvallend: de protesten van de voorbije weken waren uitgesproken gedecentraliseerd, ze vonden zeker niet alleen in Bangkok plaats, maar in universiteitssteden over het grondgebied. Daarbij gedroegen zowel de betogers als de reguliere politie zich zeer gedisciplineerd. De inzet van het waterkanon met inktblauw water op 16 oktober was de uitzondering op die regel. Maar de oppositie gebruikt het voorval wel om de regering te beschuldigen van ondemocratische methodes.

Alliantie tussen monarchie, leger en rechterlijke macht

De buitengewone zitting van het parlement kwam er op vraag van de regering en werd goedgekeurd door de koning. Niet onbelangrijk: ook de niet-verkozen senaat komt samen. Ook al is de afschaffing van die senaat een van de centrale eisen van de betogers. Hij werd vorig jaar ingesteld als een instrument om de greep van het leger ook na de militaire dictatuur te behouden.

‘De verwachtingen zijn niet hooggespannen’, zegt de Europese diplomaat over de buitengewone zitting. ‘Het is vooral de vraag in hoeverre de eisen van het protest en in het bijzonder de monarchie aan bod kunnen komen in de plenaire zitting.’

De voorbije decennia heeft de alliantie tussen monarchie, leger en de rechterlijke macht er telkens voor gezorgd dat partijen die opkwamen voor fundamentele hervormingen van het politieke bestel, buiten de wet gesteld of ontbonden werden. Politieke leiders uit die bewegingen werden uitgesloten van politieke ambten en uit hun burgerrechten ontzet. Volksbewegingen die de politiek onder druk wilden zetten kregen uiteindelijk te maken met harde repressie.

De elite functioneert bij de gratie van het Paleis. Zelfs als de huidige premier ontslag zou nemen, blijft het systeem intact.

De kans is groot dat tijdens de parlementaire debatten vandaag en morgen enkel de Move Forward-partij duidelijke taal zal spreken, en de eisen van de straat zal steunen. De verschillende voorstellen voor een grondwetsherziening worden pas in de loop van november opnieuw behandeld, tijdens de reguliere zittingsperiode. Een stemming over vijf voorstellen bleef een maand geleden al uit.

De hele procedure voor een grondwetsherziening neemt al gauw twee jaar in beslag, dus de regering kan tijd kopen. Maar als een herziening de artikels één en twee over de monarchie ongemoeid laat, zal ze geen indruk maken op de betogers en de beweging niet stilleggen.

De economische, politieke en militaire elite functioneren bij de gratie van het Paleis. Zolang de almacht van de kroon in Thailand niet aangepakt wordt, blijft het systeem intact. Zelfs als de huidige premier en voormalig militair dictator Prayuth Chan-o-cha gevolg zou geven aan de eisen van de studenten en ontslag zou nemen.

‘De meeste waarnemers zijn pessimistisch’, bevestigt onze diplomatiek bron. De reden: ‘In het politieke bestel van Thailand is er geen ruimte voor compromis, enkel voor winnaars en verliezers. Als daarenboven de zaken uit de hand zouden lopen, is het leger bereid om in te grijpen. De uiteindelijke beslissing zal in het Paleis genomen worden en daar heeft niemand vat op.’

Meer kans op confrontaties

‘Als de zaken uit de hand zouden lopen, is het leger bereid om in te grijpen.’

De kans op straatgeweld is de voorbije dagen zeker toegenomen. Paradoxaal genoeg wordt dat in de hand gewerkt doordat het nooddecreet voor Bangkok ingetrokken werd.

Sinds vorige week organiseren de autoriteiten namelijk acties en tegenbetogingen van de ‘geelhemden’, zoals koningsgezinde en behoudsgezinde groepen al sinds begin jaren 2000 genoemd worden. Ambtenaren, militairen, politie en ultraroyalistische groeperingen maken gebruik van de nieuwe ruimte om wettelijk te demonstreren. Daarmee wordt de kans op een confrontatie met de studenten groter.

Voor de autoriteiten zou zo’n botsing de gedroomde kans zijn om in te grijpen en nog meer betogers op te sluiten. Er is immers weinig waar de Thailanders zo afkerig van zijn als van straatgeweld.

Anderzijds zou zo’n escalatie de Europese landen wellicht dwingen om hun huidige voorbehoud op te geven. In dat geval moeten ze met onverkorte eisen komen voor democratisch pluralisme, grondwettelijke vrijheden (in het bijzonder persvrijheid en rechten bij arrestaties) en politieke dialoog.

Op de eerste dag van de bijzondere parlementszitting organiseren de manifestanten een wandeling naar de Duitse ambassade, waar ze een brief zullen afgeven. Daarin staat de vraag aan de Duitse regering om na te gaan of de koning Thailand bestuurt vanuit Duitsland. Het is algemeen geweten dat die bijna voltijds in Duitsland woont. En tijdens de eerste golf van COVID-19 doken er ook verhalen op over een hotel vol jonge vrouwen waarmee Vajiralongkorn de tijd doorbracht, terwijl zijn land in lockdown ging.

Om 2 uur plaatselijke tijd is aan diezelfde Duitse ambassade ook een tegenbetoging van ultraroyalisten aangekondigd.

Het zwarte gat van de democratie

Ik stuurde vorige week een bericht naar de Thailandse activist Somyot Pruksakasemsuk, met de vraag of hij even tijd had voor een kort interview over de lopende demonstraties. Maar prompt kwam de melding dat het telefoonnummer niet beschikbaar was. Een beetje zoekwerk leverde de bevestiging op dat Somyot in de gevangenis zat.

Zijn uitspraak waarmee we dit artikel begonnen, ‘Wie vandaag afgeeft op de demonstranten, zal morgen in het zand bijten’, werd opgetekend door een groep mensenrechtenadvocaten, Thai Lawyers for Human Rights (TLHR). Ze verscheen ook in de Engelstalige krant The Nation, weliswaar zonder verwijzing naar de inhoud van de toespraak die Somyot achter de tralies deed belanden.

Vorig jaar, op 30 juni, sprak ik nog met Somyot. Plaats van afspraak was een onooglijk winkelcentrum in de buurt van Victory Monument in Bangkok, de plek waar de afgelopen weken vaak betoogd werd. Voor een gesprek met een politiek dissident wilde ik wel eens een koude cola drinken in een MacDo.

Artikel 112: ‘Wie de koning, koningin, troonopvolger of regent belastert, beledigt of bedreigt, krijgt een gevangenisstraf tussen drie en vijftien jaar.’

Somyot Pruksakasemsuk had helemaal geen lelijke zaken over de koning gezegd of geschreven, vertelde hij. Hij had alleen zijn steun gegeven aan een petitie om artikel 112 uit het strafwetboek te wijzigen. Dat artikel bepaalt dat al wie de koning, koningin, troonopvolger of regent belastert, beledigt of bedreigt, een gevangenisstraf zal krijgen tussen drie en vijftien jaar.

Bovendien was Somyot hoofdredacteur van een blad waarin twee stukken verschenen die erg kritisch waren voor de monarchie. Hij werd veroordeeld tot elf jaar achter de tralies, al werd die straf uiteindelijk ingekort tot “slechts” zeven jaar.

Somyot hoopte nog op de rechtbank om het recht op vrije meningsuiting te verdedigen, maar hij moest tot zijn persoonlijke scha en schande vaststellen dat er geen onafhankelijke rechterlijke macht bestaat in Thailand als het over de monarchie gaat. Zeventien keer vroegen zijn advocaat en hij om een voorlopige invrijheidstelling op borgtocht, tevergeefs. Daardoor kon de zaak niet goed voorbereid worden, was het contact met zijn advocaten ondermaats, en liep de zaak dan ook met een sisser af.

De strafvermindering met vier jaar was meegenomen, maar belette niet dat Somyot in diepe wanhoop belandde en een zelfmoordpoging ondernam in de gevangenis.

Hoe populair is de monarchie?

Toen hij na zeven jaar vrij kon komen, moest Somyot beloven dat hij zich zou onthouden van publieke uitspraken over politiek, de wet op majesteitsschennis en de toestand in de gevangenis.

‘Ik heb die drie voorwaarden aanvaard’, zei Somyot. ‘Tot ik de poort achter me dichttrok. Toen ben ik meteen naar de pers gestapt om mijn onveranderde mening over artikel 112 en de lèsé majesté (majesteitsschennis, red.) te geven. Ik was ten slotte vrij, en dus ook vrij om te spreken.’

Ik vroeg Somyot vorig jaar of hij geen gevecht met windmolens voerde, want het grote publiek in Thailand stond toch gekend als koningsgezind. Of was dat met de dood van koning Bhumibol (in 2016) en de troonsbestijging door Vajiralongkorn veranderd? ‘Het is onmogelijk te zeggen hoe de burgers in Thailand denken over de koning, de monarchie als instelling of de wet op majesteitsschennis’, reageerde Somyot. ‘Aangezien het onmogelijk gemaakt wordt om vrij over deze onderwerpen te spreken, is elke uitspraak over de populariteit van het koningshuis speculatie.’

‘Het is onmogelijk te zeggen hoe de burgers in Thailand denken over de koning, de monarchie als instelling of de wet op majesteitsschennis’

Somyot wees er trouwens op dat niet alleen burgers in Thailand angst hebben om zich uit te spreken over de monarchie. Ook ngo’s en media houden zich meestal op de vlakte, zei hij, want ook voor hen zijn de gevolgen zwaar als een rechtbank oordeelt dat ze de kroon geschonden hebben.

Wat meestal onder de radar blijft in deze discussies is dat de onschendbaarheid van de monarchie ook een ongelooflijk wapen is in handen van kringen die elke contestatie van machtsstructuren willen voorkomen. De verwevenheid van de huidige macht met de kroon leidt er immers al snel toe dat maatschappelijke verandering geframed wordt als koningskritisch. Daardoor kunnen partijen, bewegingen of leiders geviseerd worden.

Geen wonder dat Somyot Pruksakasemsuk enthousiast reageerde op de ongewone moed van de jonge betogers in 2020, en met name op hun roep om hervormingen om de monarchie democratischer en transparanter te maken. Hij is nu een van de zogenaamde leiders in de gevangenis waarvan de betogers de vrijlating eisen. Dat maakt zijn stem vandaag belangrijker dan ooit tevoren.