Massaal protest tegen besparingen ondermijnt Braziliaanse regering

Mede dankzij de begrotingscrisis werd de radicaal-rechtse politicus Jair Bolsonaro tot president van Brazilië verkozen. Maar nu dreigen de besparingen zich tegen zijn regering te keren. Het protest neemt toe, vooral aan de universiteiten.

Op de universiteiten neemt het protest tegen de besparingen hand over hand toe.

Het ministerie van Onderwijs heeft aangekondigd dat er fors gesnoeid wordt in de lopende uitgaven van de openbare universiteiten, een besparing van gemiddeld 28,5 procent, die op sommige universiteiten tot 50 procent oploopt.

Op de universiteiten neemt het protest tegen de besparingen hand over hand toe. Grote manifestaties van studenten volgen elkaar in snel tempo op.

De besparing slaat niet op de verplichte uitgaven, zoals de lonen, de grootste kost, waardoor “slechts 3,5 procent” van het totale budget van elke universiteit wordt bespaard, zei onderwijsminister Abraham Weintraub, een econoom zonder managementervaring in het onderwijs, die pas op 9 april is aangetreden nadat zijn voorganger door Bolsonaro aan de deur was gezet.

Maar de maatregel komt bovenop een beperktere besparing die telkens aan het begin van het jaar wordt toegepast en een invloed heeft op onderhoud, water, elektriciteit, laboratoria en andere essentiële diensten.

Vernietigend

“Dit is vernietigend voor de universiteiten, die al zeer krap zaten”, zegt Cristovam Buarque, die rector van de Universiteit van Brasilia (1985-1989), minister van onderwijs (2003-2004) en senator (2002-2018) was.

“Het zal onmogelijk zijn om de activiteiten in het tweede semester aan te houden”, waarschuwden verscheidene rectoren van federale universiteiten. Er zijn 67 federale universiteiten in heel Brazilië en die hebben samen twee miljoen studenten (op een totale bevolking van 209 miljoen mensen). Ze worden gefinancierd door de nationale overheid.

“Vooral het Amazonegebied in het noorden zal hard worden getroffen, omdat onze universiteiten meer precaire structuren hebben, over minder personeel en minder studenten beschikken dan de universiteiten in het centrum en zuiden van Brazilië”.

Ook federale instituten die in dit uitgestrekte land van cruciaal belang zijn om ook in het binnenland technisch en universitair onderwijs te brengen, verloren een deel van hun middelen, en ook instellingen die beurzen voor wetenschappelijk onderzoek toekennen.

“Vooral het Amazonegebied in het noorden zal hard worden getroffen, omdat onze universiteiten aan het consolideren zijn, meer precaire structuren hebben, over minder personeel en minder studenten beschikken dan de universiteiten in het centrum en zuiden van Brazilië”, zegt politicologe Marcela Vecchione van het Centrum voor Hogere Studies in het Amazonegebied van de Federale Universiteit van Pará .

“De universiteiten spelen hier een trekkersrol bij de lokale ontwikkeling, bij het creëren van banen. Hun studenten worden ingezet bij projecten voor inclusieve ontwikkeling, onderwijs en overheidsbeleid, vooral op milieuvlak.”

Brazilië is sinds het begin van deze eeuw bezig het universitair onderwijs uit te breiden, vooral naar het Amazonegebied en Noordoost, de armste regio’s van het land. De besparingen kunnen dit proces onderbreken.

6,9 miljard euro bespaard

De besparingen treffen alle ministeries, zij het niet allemaal even hard. Er wordt voor 30,6 miljard real gesnoeid (6,9 miljard euro). In absolute cijfers is onderwijs het grootste slachtoffer, met een besparing van omgerekend 1,3 miljard euro.

Er zal veel discipline nodig zijn om protest in het leger te voorkomen. Dat klaagt al lang over een gebrek aan middelen.

Maar relatief gezien moeten de ministeries van Defensie en van Wetenschap en Technologie het zwaarst inleveren, respectievelijk 44 en 42 procent. Er zal veel discipline nodig zijn om protest in het leger te voorkomen. Dat klaagt al lang over een gebrek aan middelen.

Er komt ook een pak geld minder ter beschikking voor de aanleg en herstelling van wegen, de bouw van sociale woningen en sanitaire basisvoorzieningen, en voor de officiële volkstelling van 2020.

Door het begrotingstekort is een vermindering van de uitgaven noodzakelijk, zegt president Bolsonaro.

Brazilië heeft sinds 2000 een wet voor Fiscale Verantwoordelijkheid. Een overtreding kan de president de kop kosten, zoals met Dilma Rousseff (2011-2016) gebeurde tijdens haar tweede ambtstermijn.

De begroting voor 2019 ging bij haar goedkeuring nog uit van een economische groei van 2,5 procent. Nu wordt ze herzien omdat de groei wellicht niet meer dan 1,5 procent zal bedragen, met nog lagere overheidsinkomsten als gevolg.

Tegen cultuurmarxisme

“De haat tegen de universiteit is de echte reden”, zegt Buarque over de bezuinigingen in het onderwijs, hoewel hij de ernst van de begrotingscrisis erkent. “De huidige leiders houden niet van onafhankelijke intellectuelen.”

Maatregelen ten nadele van universiteiten worden ook gezien als een straf en een poging om hen ideologisch in het gareel te doen lopen.

Dat is een indruk die minister Weintraub sinds zijn komst nog heeft versterkt. Zodra hij aantrad, kondigde hij zijn voornemen aan om de opleidingen filosofie en sociologie te verminderen, omdat die “de samenleving niet meteen een return opleveren, zoals geneeskunde en diergeneeskunde dat wel doen.” Bolsonaro steunde hem.

Vervolgens kondigde de minister een besparing van 30 procent aan voor drie universiteiten omdat die “het rumoer” aanwakkerden en een lage performantie vertoonden. Als gevolg van protesten en de informatie dat de drie tot de beste Braziliaanse universiteiten behoren, breidde hij de maatregel uit naar alle federale instellingen.

Bolsonaro en zijn medestanders zeggen voor een “onpartijdige school” te strijden en in te gaan tegen het overheersende “cultuurmarxisme” in het onderwijs. Weintraub geeft daarbij als voorbeeld dat hij zelf belaagd werd door linkse groepen op de universiteit waar hij studeerde.

Daardoor worden maatregelen ten nadele van universiteiten ook gezien als een straf en een poging om hen ideologisch in het gareel te doen lopen.

Enorme protestbeweging

De pech voor Weintraub is dat hij op Onderwijs te maken krijgt met universiteiten waar tienduizenden studenten samenzitten. De besparingen leidden tot een enorme protestbeweging onder studenten en wetenschappers.

Bolsonaro’s imago kreeg in de eerste vier maanden al zware klappen, blijkt uit peilingen.

Zijn collega op Milieu, Ricardo Salles, krijgt ook zware kritiek van milieuactivisten omdat hij zijn eigen ministerie ontmantelt. Maar dat protest is meer verspreid.

Het protest kan in elk geval de geloofwaardigheid van de regering verder aantasten. Bolsonaro’s imago kreeg in de eerste vier maanden al zware klappen, blijkt uit peilingen.

De begrotingscrisis kan de regering nog meer destabiliseren omdat ze de ontevredenheid kan doen groeien. Omdat het land maar niet uit zijn economische problemen raakt, bestudeert de regering nieuwe besparingen.

De regering-Bolsonaro erfde een economie die sinds 2017 slechts 1,1 procent per jaar groeide, zonder te herstellen van de daling van respectievelijk 3,5 en 3,3 procent in 2015 en 2016.

De verwachting dat het vertrouwen in een nieuwe, liberaal georiënteerde regering tot herstel zou leiden, is vooralsnog niet uitgekomen.

Stijgende werkloosheid

De hervorming van de pensioenen, die wordt gezien als de beslissende factor om het tij te keren, is onzeker door procedureproblemen in het parlement. De vrees is dat de hervorming uiteindelijk niet zal volstaan om de begroting weer in evenwicht te krijgen.

De werkloosheid steeg volgens officiële cijfers tot 12,7 procent in maart, wat neerkomt op 13,4 miljoen werklozen. De industrie laat steeds meer van haar pluimen en haar aandeel in het bbp daalt.

De besparingen zullen dat nog erger maken, luidt de algemene voorspelling.

“Je kunt niet overal op besparen, je zou prioriteiten moeten stellen”, zegt Buarque. “Door minder in onderwijs te investeren zet je de toekomst op het spel. Ondertussen gaat veel meer geld naar bijvoorbeeld subsidies voor autoproductie, terwijl die enkel vandaag een impact heeft.”