Politiek conflict sleept aan dus...

Beslissen Europese rechters over het lot van Polen in de EU?

Grzegorz Żukowski (CC BY-NC 2.0)

“De president, de senaat en de Sejm overtreden de wet” Warschau, december 2017

De conservatieve partij, PiS (Prawo i Sprawiedliwość, Recht en Rechtvaardigheid), vormt de absolute meerderheid in Polen sinds 2015. Na een resem aan hervormingen onder leiding van Jarowslow Kaczynski, slonk de rechterlijke onafhankelijkheid, terwijl de extremistische retoriek groeide. Kritische stemmen noemen Polen niet langer een rechtsstaat … en dat rijmt niet met de normen van de Europese Unie.

Gedurende een periode van twee jaar werden de Poolse uitvoerende en wetgevende macht systematisch in staat gesteld zich politiek te moeien met de samenstelling, bevoegdheid en werking van de rechterlijke macht. Deze conclusie werd getrokken door de Europese Commissie op 20 december 2017. Voor een vierde maal (de eerste keer dateert terug van juli 2016) werd de Poolse regering daarbij verzocht om enkele wetswijzigingen terug te draaien met als deadline 20 maart. Bij weerstand of gebrek aan Poolse medewerking, zou de Commissie een strafprocedure, op basis van artikel 7 van het verdrag van Lissabon van 2007, in gang zetten.

Artikel 7 is de zwaarst mogelijke strafmaatregel en werd nooit eerder gebruikt. De procedure zou kunnen leiden tot een tijdelijke opschorting van de EU-stemrechten van Polen indien de leden van de Europese Raad unaniem mee instemmen. Hongarije liet echter al weten dat het zijn vetorecht zal gebruiken tegen eender welke sanctie tegen Polen.

Polen veegde schoon zijn voeten aan de deadline van 20 maart. Toch is het niet zo dat de regering niets van zich liet horen. Op donderdag 8 maart kwam eerste minister Mateusz Morawiecki praten met Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie. Morawiecki overhandigde Juncker daarbij een rapport, de fameuze White Paper, waarin de controversiële constitutionele hervormingen uitvoerig worden verdedigd en verzocht de Europese Commissie dit grondig door te nemen. Daarnaast waarschuwde Morawiecki ook dat elke EU-actie mogelijk de populistische weerslag en algemeen anti-EU sentiment zal vergroten in Polen.

Daarmee ligt de bal nu in het kamp van de Europese Unie. Wanneer en hoe de aftrap er zal uitzien, is nog afwachten.

White Paper

In de White Paper worden bepaalde wetswijzigingen verdedigd door ze te vergelijken met gelijkaardige systemen of wetten in andere EU-lidstaten. Lukraak een aspect uitkiezen is echter zinloos. Elk land heeft zijn eigen wettelijke, politieke en institutionele context. Daarom maakt het niet uit of er gelijkenissen zijn tussen Polen, Spanje of Duitsland. Polen heeft zijn eigen constitutie en moet zijn eigen grondwet gehoorzamen.

’PiS is een politieke beweging die gebaseerd is op emoties zoals trots en wraak’ 

Volgens Christian Davies, correspondent in Polen voor The Guardian en Foreign Policy, is de White Paper niet alleen op inhoudelijk vlak oneerlijk, ook de naam is oneerlijk. ’Een White Paper is doorgaans een document dat als consultatiedocument gepubliceerd wordt wanneer er een wetsvoorstel is. Deze White Paper heeft het echter over wetten die al toegepast zijn, zonder openbare raadpleging. Het document werd alleen maar ontworpen als verdediging tegen de druk van buitenaf. Er is nooit een vorm van intern overleg in Polen geweest.’ zegt hij.

PiS draagt het idee uit dat Polen nog steeds geregeerd zou worden door een post-communistische kliek. Maar het probleem is volgens Christian Davies dat wanneer PiS het over “de post-communisten” heeft, dat het iedereen van Stalin tot Donald Tusk omvat. Al wie niet bij de partij hoort, is post-communistisch.

’PiS is een politieke beweging die gebaseerd is op emoties zoals trots en wraak’ en ze plannen volgens Davies ’een totale, systematische overname en vernietiging van de rechtsstaat, die vanaf de eerste week begon toen PiS de meerderheid won. Het werd stap voor stap geïmplementeerd, maar natuurlijk is er geen enkele krant geïnteresseerd in het heen-en-weer-dialoog tussen Polen en de Europese Commissie. Die algemene onwetendheid werkt in het voordeel van de Poolse regering. Volgens hen begrijpt de buitenwereld niet wat er in het Pools gerechtelijk systeem gebeurt, en daarin hebben ze gelijk. De wereld begrijpt het niet, en als dat wel zo zou zijn, zou men beseffen dat het allemaal veel erger is dan men denkt.’

© EU

Morawiecki en Juncker in Brussel op 8 maart 2018

Geen rechtsstaat meer

De effectieve rechtsstaat in Polen eindigde in december 2016, toen president Andrzej Duda de beëdiging van een aantal - door de vorige regering - wettelijk benoemde rechters weigerde, en hen vervolgens verving door andere rechters. Kort gezegd, werd het Grondwettelijk Hof overgenomen en onderworpen aan rechters die ofwel openlijk hun steun hebben betuigd aan het politieke programma van de regering of hun acties duidelijk coördineerden met de uitvoerende macht op een manier die de regerende partij controle geeft. De Poolse rechtbank kan sindsdien niet onafhankelijk oordelen over de actie van de regering.

‘De huidige rechters oordelen niet alleen met eerbiediging van de wet, maar moeten ook de sociale rechtvaardigheid handhaven. En wie definieert die sociale rechtvaardigheid? De overheid!’

Er is dus geen grondwettelijk orgaan meer dat toezicht kan houden op de uitvoerende macht. Met andere woorden, Polen is geen effectieve rechtsstaat. De regering zou onderworpen moeten zijn aan de beperkingen van de rechtsstaat, net als de burgers. De overheid kan niet boven de wet staan. En zonder rechtsstaat is er geen sprake van een goed functionerende democratie.

In juli 2017 ondertekende president Andrzej Duda de wet waarmee de minister van Justitie, Zbigniew Ziobro, de bevoegdheid heeft om de hoofden van de gewone rechtbanken aan te werven en te ontslaan, en om rechters te benoemen. ‘De huidige rechters oordelen niet alleen met eerbiediging van de wet, maar moeten ook de sociale rechtvaardigheid handhaven. En wie definieert die sociale rechtvaardigheid? De overheid!’ aldus Christian Davies.

Poolse rechters moeten voldoen aan de verwachtingen van de regering, indien zij de overheid mishagen, heeft dat consequenties voor hun loopbaan. Het Grondwettelijk Hof werd met andere woorden zo gemanipuleerd dat alle rechters voor de regerende partij zijn. Elke beslissing die ze nemen is bijgevolg juridisch twijfelachtig. Als de regering een democratische instelling wil vernietigen of overnemen, kan het Constitutioneel Tribunaal twijfels oprakelen over de grondwettelijkheid van die instelling. Op die manier geeft het Tribunaal het voorwendsel aan de regering om de betreffende instelling te vernietigen of over te nemen. Zo werd ook de Poolse Nationale Raad van de Rechterlijke Macht (KRS), het orgaan dat rechters benoemt, overgenomen door PiS.

Verschillende Poolse juristen drukten hun bezorgdheid en bezwaar uit in dit filmpje en met de hashtag #WeDisagree hopen zij dat het constitutioneel probleem in Polen meer aandacht krijgt.

Het dilemma van de Europese Unie

De Europese Unie is gebouwd op een systeem van de liberale democratie waarin elke EU-lidstaat een scheiding der machten onder de rechtsstaat heeft. Zolang er één onderdeel (lees: lidstaat) van het Europese rechtsstelsel niet werkt, is dat een bedreiging voor de hele EU, omdat het integriteit vereist.

Momenteel ondermijnt Polen openlijk het volledige juridische kader waarop de Europese Unie gestoeld is.

Ik ben proMO*

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

De Europese Unie staat dus voor een dilemma: wat er moet gebeuren wanneer de juridische regeling van een lidstaat niet langer voldoet aan de Europese norm? Op dit moment is de juridische, politieke en constitutionele overeenkomst van Polen onverenigbaar met het lidmaatschap van de Europese Unie. Maar de Europese Unie heeft geen andere dwangmiddelen behalve de rechtsorde. Het heeft geen leger, politie, of andere instrumenten die een soevereine staat wel heeft, maar het heeft wel een wet. En net die wet is de ultieme uiting van de moraliteit die ten grondslag ligt van de EU. Omgekeerd onderbouwt die moraliteit ook de wet.

Momenteel ondermijnt Polen openlijk het volledige juridische kader waarop de Europese Unie gestoeld is.

Moet de Europese Unie de confrontatie met Polen aangaan, en samen met andere EU-lidstaten actie ondernemen, of hopen dat het vanzelf betert? Dat is de vraag. Maar dan is de volgende vraag: wat als het niet beter wordt? De niet-confronterende benadering ten opzichte van Hongarije heeft bijvoorbeeld al bewezen niet te werken. Indien de Europese Unie Polen confronteert, kan de situatie verergeren. Zonder confrontatie wordt echter de hele rechtsorde waar de EU op gebaseerd is, bedreigd.

Christian Davies omschrijft het met een metafoor: ’Zodra een deel van het systeem is beschadigd, begint het te rotten en verspreidt het. Hoop je dat het vanzelf geneest, of is er een dramatische ingreep nodig? Wat is het risico van de interventie versus het verder rotten? Het gaat over een corruptie van het systeem dat in één deel begint, maar het dreigt zich te verspreiden.’

Europees Hof van Justitie

De vraag of de procedure overeenkomstig met artikel 7 al dan niet in werking gesteld zal worden, zou beantwoord kunnen worden door een uitspraak van het Europees Hof van Justitie. Dit hangt samen met wat er onlangs in Ierland is gebeurd.

Een Ierse rechter van het Hooggerechtshof, Justice Aileen Donnelly, zei dat gegeven wat er in het Poolse rechtssysteem gebeurt, ze niet zeker kan zijn dat het Poolse rechtssysteem nog steeds voldoet aan de criteria die vereist is voor de overdracht onder het Europees aanhoudingsbevel.

Een Poolse man, een verdachte drugshandelaar, werd gearresteerd in Ierland onder Europees aanhoudingsbevel. En dat Europees aanhoudingsbevel wordt ondersteund door het principe van wederzijds vertrouwen: een gerechtelijk systeem wil iemand overplaatsen naar een ander gerechtelijk systeem omdat er vertrouwen is. Een Ierse rechter van het Hooggerechtshof, Justice Aileen Donnelly, zei dat gegeven wat er in het Poolse rechtssysteem gebeurt, ze niet zeker kan zijn dat het Poolse rechtssysteem nog steeds voldoet aan de criteria die vereist is voor de overdracht onder het Europees aanhoudingsbevel. Dit werd doorgespeeld aan het Europees Hof van Justitie, dat nu zal beoordelen of het Poolse rechtssysteem al dan niet voldoet aan de criteria.

Indien het Poolse rechtssysteem niet langer in overeenstemming is met de criteria, wordt het principe van wederzijds vertrouwen wellicht op allerlei andere vlakken ook geschonden. Uitspraken door de Poolse rechtbanken zouden niet meer door andere EU-rechtbanken mogen worden erkend, ook zou het de onmiddellijke opschorting van EU-fondsen kunnen betekenen aangezien deze niet naar gebieden zonder behoorlijke rechtsmacht kunnen gestuurd worden.

Met zijn 100 miljard euro aan financiering gedurende de huidige zevenjarige begroting die stopt in 2020, is Polen de grootste begunstigde van het Juncker-Plan, een investeringsplan voor Europa. Polen zal volgens Davies niet instorten zonder de EU-fondsen. Wel zou het voor politieke problemen kunnen zorgen, ‘omdat mensen de neiging hebben te reageren op het geld in hun zak, zo kun je bijvoorbeeld wel kwade boeren krijgen, omdat zij degenen zullen zijn die het geld dan niet meer zullen zien.’ De Poolse regering laat zo keer op keer zien dat het autoritaire programma voorgaat op het algemene belang.

Het ziet er dus naar uit dat het langdurig dialoog tussen Polen en de Europese Commissie zou overgenomen kunnen worden door de Europese rechtbanken. In dat geval zal dit aanslepend politiek conflict plaats moeten maken voor een kordate juridische beslissing.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.