‘Elke verkochte pot honing of bijenwas levert een bijdrage in de strijd tegen klimaatverandering’

De versnelde ontbossing en de ermee gepaard gaande drastische achteruitgang van bestuivende insectensoorten, zijn ook in Afrika een realiteit en een wijdverspreide, actuele bezorgdheid. ‘Het potentieel van bijenteelt in Afrika verdient dringend meer erkenning’, schrijft Anthony Denayer van Dierenartsen Zonder Grenzen. ‘De bijenteelt beschermt de Afrikaanse wouden van boskap en biedt de lokale bevolking het aanvullend inkomen dat ze vaak hard nodig hebben.’

Bijen, hommels en andere bestuivers spelen wereldwijd een cruciale rol in de voedselvoorziening en in het onderhouden van succesvolle ecosystemen. Zo tonen verschillende wetenschappelijke studies aan dat ongeveer 70 procent van alle landbouwgewassen en tot 87,5 procent van alle wilde bloeiende planten wereldwijd afhankelijk zijn van bestuiving om vrucht te dragen.

Voor vele Afrikaanse landbouwers vormt de bijenteelt ook een kans op een aanvullend inkomen naast dat uit veeteelt of akkerbouw, wat hun bron van inkomsten diversifieert en hen weerbaarder maakt in het streven naar een betere levensstandaard. Op hun beurt hebben deze bestuivers nood aan bescherming van de habitats waarin de planten groeien waarvan hun leven afhangt.

Afrikaanse bijenteelt: dé oplossing tegen ontbossing of utopie?

Voor de Afrikaanse wilde bijenpopulatie dreigt de complete vernietiging van hun habitat. Met een verlies van 3,94 miljoen hectare bos het voorbije decennium (2010-2020) is Afrika zowel het enige continent ter wereld waar de ontbossing ten opzichte van vorige decennia versnelt, als het continent met het grootste netto verlies aan bosoppervlakte, dat meldt de Voedsel- en Landbouworganisatie FAO.

Commerciële bijenteelt is al meermaals erg succesvol gebleken in de strijd tegen illegale boskap en bosbranden.

Dit verlies is voornamelijk te wijten aan de hoge verstedelijkingsgraad en de sterke uitbreiding van het landbouwareaal, ten gevolge van de hoge bevolkingsgroei en stijgende vraag naar voedsel. Met slechts een minderheid van de bevolking die toegang heeft tot gas of elektriciteit om te koken, stijgt ook de vraag naar brandhout en houtskool, de voornaamste kookbrandstoffen in Afrika.

Afrikaanse imkers daarentegen hebben er alle belang bij hun bossen en natuurgebieden te beschermen tegen illegale boskap en bosbranden. Traditioneel maken de imkers namelijk gebruik van wilde inheemse bijenpopulaties die er in de ongerepte bossen leven waar ze zich naar believen kunnen voeden met nectar en stuifmeel van een zeer breed scala aan plantensoorten.

Vlak vóór de bloeiperiode trekken de imkers de bossen in om er hun cilindervormige bijenkasten gemaakt uit schors en boomstammen, in de takken van de bomen op te hangen.

Om een goede kolonisatie te bekomen, worden de bijenkasten vooraf ingesmeerd met propolis, een lijmachtige substantie die bijen van nature gebruiken om de wanden van hun nest te bekleden. De wilde zwermende bijenvolken vinden zo hun weg naar de kasten en bezetten ze in grote getale om er op veilige hoogte, beschermd van trekmieren en honingdassen, honing te produceren.

Het toelaten en stimuleren van commerciële bijenteelt in beschermde bos- en natuurgebieden, is al meermaals erg succesvol gebleken in de strijd tegen illegale boskap en bosbranden. Een verzekerde jaarlijkse productie creëert immers een extra economische stimulans om de biodiversiteit in stand te houden en de bomen te laten staan.

Laat het potentieel van de Afrikaanse bijenteelt dan ook duidelijk zijn. Elke verkochte pot honing of bijenwas levert een bijdrage in de strijd tegen klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en armoede.

Gezonde dieren, gezonde mensen, gezonde planeet

Niet enkel de ontbossing, maar ook de vervuiling en aantasting van hun habitats vormt een grote bedreiging voor de bestuivers. Net als in Europa ondervinden ook de Afrikaanse honingbijen de nadelige effecten van luchtvervuiling, pesticiden, de beruchte varroamijtziekte en bacteriën zoals Amerikaans en Europees vuilbroed.

Gelukkig beschikt het Afrikaanse continent over een grote inheemse populatie aan wilde bijen, gekenmerkt door een hoge genetische diversiteit, wat de bijenpopulatie een groter aanpassingsvermogen aan nieuwe bedreigingen zoals ziekten oplevert. Zo blijken de meeste Afrikaanse bijenvolken tot nog toe gespaard gebleven van ongewone en wijdverspreide sterfte.

Sterker nog blijken sommige volken zelfs in staat om zonder tussenkomst van imkers de aanwezigheid van gevreesde varroamijt te bekampen. Dit fenomeen wekt grote interesse op bij Westerse imkers en wetenschappers, die deze ontwikkelde afweermechanismen bestuderen. Zo toonde onderzoek reeds aan dat vooral traditioneel beheerde Afrikaanse bijen beter uitgerust zijn tegen de varroamijtziekte.

Tegenwoordig worden echter meer en meer moderne bijenkasten gebruikt, omdat de traditionele bijenkasten uit schors of boomstammen heel wat minder productief blijken te zijn, zo toont veelvuldig onderzoek aan. Hiermee gepaard gaand doet ook artificiële selectie er haar intrede om de meest verzwakte koninginnen te vervangen, al moet deze techniek met de nodige voorzichtigheid toegepast worden.

Zo waarschuwt ook Dirk de Graaf, professor aan de UGent en directeur van onderzoeksgroep Honeybee Valley: ‘Wanneer we de kweek en selectie in eigen handen nemen, is de kans bijzonder groot dat gelijktijdig de bijen aan veerkracht zullen verliezen, met alle nadelige gevolgen van dien.’

Dierenartsen Zonder Grenzen oppert ervoor om natuurlijke selectie en traditionele bijenkasten toe te laten in de commerciële bijenteelt om zo de genetische diversiteit te waarborgen. Gezonde en veerkrachtige bijenvolken verzekeren immers niet alleen mensen van een aanvullend inkomen, maar dragen tenslotte ook bij tot de bescherming en het herstel van complete ecosystemen.