Deze crisis toont waarom het tijd is voor een shift naar agro-ecologische landbouw

Ook de op export gerichte Belgische landbouw ondervindt problemen door de coronacrisis. Maar, zo stellen Luc Vankrunkelsven (Wervel) en Renaat Devreese (Boerenforum) op Boerenstrijddag, deze acute crisis is een kans om een chronische crisis aan te pakken door werk te maken van een transitie naar agro-ecologische landbouw.

In de Landbouwcommissie van het Vlaamse Parlement beantwoordde minister van Landbouw Hilde Crevits onlangs enkele vragen naar aanleiding van de acute coronacrisis. Dat deze crisis acuut is, klopt, maar is het voor de landbouw eigenlijk geen chronische crisis? Alle prijzen staan onder druk: zuivel, fruit, groenten, aardappelen, vlees, sierteelt. Toch wat de bulkproductie voor de ‘lange keten’ betreft, want de Vlaming trekt deze weken massaal naar hoevewinkels, voedselteams en andere modellen van ‘korte keten’.

Het antwoord van minister Crevits in de landbouwcommissie was sprekend: ‘Ons land is de grootste exporteur van diepgevroren aardappelproducten’. België is inderdaad een kruispunt van invoer en export. We voeren veel overzeese veevoedergrondstoffen in – met soja op kop, die mogelijk maken dat koeien in een opgejaagd systeem meer melk kunnen geven voor de export van melkpoeder. Bijvoorbeeld richting Afrika, wat daar de plaatselijke melkveehouderij in de vernieling helpt.

Is het normaal dat het kleine België nummer één is in de export van aardappelproducten? Eén van de gevolgen is een recente frietoorlog met Colombia en Brazilië. Zij willen terecht hun economie beschermen tegen goedkope, overzeese diepvriesfrieten.

En hoe pakt dat bij ons uit? Jongeren die in Vlaanderen willen boeren, krijgen amper toegang tot grond. Dat heeft deels te maken de verpaarding van het landschap, waarin kapitaalkrachtigen grond aan hoge prijzen opkopen voor hun hobby: paarden. Maar ook de focus op groenteteelt voor de diepvriesindustrie naar het buitenland, maakt het jonge boeren niet makkelijk. Op sommige plekken moet meer dan 100.000 per hectare betaald worden. Het beperkte Vlaamse landbouwareaal wordt zo door verpaarding en de diepvriesexport van groente en aardappelen bezet. Grondprijzen stijgen tot astronomische hoogtes. Welke boer(in) kan dat opbrengen en ooit terug verdienen?

De aardappelpraktijken in onze contreien zijn een belangrijk deel van het probleem. Er worden zeer hoge seizoenspachten betaald. In sommige regio’s wordt meer dan 2000 euro betaald voor een seizoenspacht voor aardappelen en diepvriesgroenten. Omdat boeren een laag pensioen hebben, maar doorgaans nog wel grond bezitten, trachten ze wat bij te verdienen aan de verhuur van hun gronden voor één seizoen. De hoogstbiedende krijgt de grond. Net als andere grondbezitters, zijn deze pensioenboeren niet snel geneigd hun grond over te laten of te verpachten aan (jonge) boeren.

Dergelijke aardappelteelt past niet in een agro-ecologische landbouw, als 90 procent bestemd is voor export, en voornamelijk bij fastfoodketens terecht komt. Agro-ecologie is wars van monocultuur en staat voor diversiteit. Aardappelen hebben daarin een plek, maar het gaat hier om een heel andere realiteit met veel gif, erosie en andere ecologische problemen.

Daarnaast is er weinig zorg voor de bodem, want het gaat toch ‘maar’ om een seizoenspacht. Staat de export van ‘diepvriesproducten’ niet haaks op de hoognodige transitie die we moeten voltrekken, als we aan de afgesproken klimaatdoelstellingen willen beantwoorden?

Lees ook

Lokale boeren en handelaars weer populair dankzij coronacrisis

Boer en boerin worden er niet meteen beter van. In De Drietand, het ledenblad van het Algemeen Boerensyndicaat, verwoordde de voorzitter de verzuchting die bij hoe langer hoe meer boeren klinkt:

‘Onze Vlaamse landbouw is zeer sterk gericht op export en bij de minste marktverstoring zweet de hele sector.’

‘Onze Vlaamse landbouw is zeer sterk gericht op export en bij de minste marktverstoring zweet de hele sector. Crisissteunmaatregelen en overbruggingssubsidies kunnen tijdelijk soelaas brengen, maar aan de basis gebeurt weinig fundamenteels. Moeten we onszelf in deze tijden niet eens de vraag stellen of we nu al dan niet te ver gegaan zijn. Voedsel produceren aan verkoopprijzen van 30-40 jaar geleden? In geen enkele maak- of dienstensector kan je dit uitgelegd krijgen. En toch moeten er nog jongeren opstaan die het bedrijf willen verder zetten. Is het adagio “nog groter, nog meer kredieten, nog grotere investeringen, nog grotere (mentale) druk” langer houdbaar? Soms hebben we de indruk dat we momenteel produceren om anderen aan het werk te houden en omzet te laten draaien, met marges. Want wat als dit stil valt? Gaat de industrie blijven afnemen van ons omdat we schone ogen hebben, of zal het gras toch groener zijn aan de overkant?’

De kans is groot dat de aardappelketen nu Vlaamse en Europese compensaties gaat vragen. Daar zullen boer en boerin niet beter van worden. De exportindustrie wél. Zouden we niet beter met zijn allen deze crisis aangrijpen om de ploeg om te gooien richting agro-ecologische landbouw? In boeren handen en naar draagkracht van de planeet aarde. Het netwerk Voedsel-Anders van 27 organisaties kiest resoluut voor die agro-ecologische ommezwaai. Bezoek de website met de gezamenlijke verklaring van Boerenstrijddag 17 april 2020.

Luc Vankrunkelsven en Renaat Devreese voor Boerenforum.

Boerenforum en Wervel gaven een brochure uit met diepgravende interviews; in gesprek met boeren over deze kwesties: ‘Boeren aan het woord. Kruispunt van onrecht en zoektocht naar ommekeer.’