Mei Plasticvrij: In juni naar een gesloten plastic-kringloop?

De actie Mei-Plasticvrij maakt de consument bewust van zijn rol in het wereldwijde probleem met plasticafval. Het beperken van het gebruik van plastics en zo plasticafval vermijden is een heel belangrijke stap in het oplossen van dit probleem. Daarnaast blijft het nuttig om na te denken over wat we kunnen doen om de plastics, die wel gebruikt zijn te recycleren, en dat bij voorkeur verschillende keren. Het verpakkingsplan van minister Schauvliege stelt nieuwe maatregelen voor om verpakkingen meer en beter in te zamelen. Maar wat gebeurt er na die inzameling? Het is even stil te staan bij de waardeketen voor plasticafval in Vlaanderen.

België in de top tien

De meest recente en volledige cijfers voor de kringloop van afvalplastics zijn die van 2014. Zelf gegenereerde en geïmporteerde plasticafvalstromen zijn samen goed voor ongeveer 400.000 ton die in de Vlaamse logistieke keten binnenkomt. Na sortering wordt een derde van deze stroom in Vlaanderen gerecycleerd.

Twee derde wordt na sortering geëxporteerd, waarvan het grootste deel naar China en Hong Kong. In die stroom zitten vooral folies en gemengde verpakkingen die we via de containerparken en bij de bedrijven inzamelen.

Op het vlak van export staat België met ongeveer 400.000 ton plasticexport in de wereldwijde top tien, net als Nederland. Bijna de helft ging tot voor kort naar China of Hong Kong.

België staat op de zevende plaats voor import van plastic afval ter wereld. Het materiaal komt vrijwel uitsluitend uit Europese landen. Een tiental Vlaamse bedrijven doen aan mechanische verwerking en specialiseren zich in bepaalde soorten plastic (bv. PP, PVC). Opvallend is dat de twee meest gekende stromen, PET en HDPE (bv. frisdankflessen en witte (melk)flessen), niet in Vlaanderen worden gerecycleerd. Op het vlak van export staat België met ongeveer 400.000 ton plasticexport in de wereldwijde top tien, net als Nederland. Bijna de helft ging tot voor kort naar China of Hong Kong.

Sinds 1 maart 2018 heeft China echter zijn invoerregels verstrengd. De ingevoerde stromen mogen nog maar een beperkte graad van vervuiling bevatten. Daardoor is in realiteit de invoer in China stilgevallen. Landen als Thailand, India en Korea staan echter klaar om die stroom over te nemen.

De recyclagesector in die landen wordt nauwelijks gecontroleerd en genereert grote reststromen die niet verwerkt worden of op stortplaatsen en in de oceaan terecht komen.

Goed gerecycleerd?

Voor het sluiten van de kringloop ligt de focus momenteel op mechanische recyclage. Plastic wordt vermalen, gesmolten en terug tot nieuwe producten geperst. Dat vereist zeer zuivere stromen, want de verwerkbaarheid is technisch gelimiteerd. Onzuivere stromen komen in laagwaardige of zeer gemengde producten terecht, zoals tuinbanken. In die toepassingen vervangen ze andere materialen zoals hout en beton. Dergelijke recyclage leidt niet steeds tot milieuvoordeel ten opzichte van de ‘oorspronkelijke’ producten. Bovendien kan maar de helft van alle kunststoffen via mechanische recyclage verwerkt worden. Al de rest wordt verbrand, of geëxporteerd.

We pleiten ervoor om de export naar landen met een onduidelijke verwerkingsroute te stoppen.

Als we de kunststofkringloop willen verbeteren moeten we ons afvragen hoe we de efficiëntie van de inzameling kunnen verhogen en zuivere stromen voor recyclage kunnen maken. Dat terwijl de kosten niet zo hoog worden dat het plasticafval geen afzet meer vindt, of de burger zich blauw betaalt.

Daarnaast moeten we ervoor zorgen dat inzameling steeds gepaard gaat met betrouwbare recyclage. Het heeft geen zin om meer plastic in te zamelen als die vervolgens niet verwerkt kan worden. Daarom pleiten we ervoor om de export naar landen met een onduidelijke verwerkingsroute te stoppen en de mechanische recyclage aan te vullen met chemische recyclage.

Terug naar af

In chemische recyclage worden de plastics afgebroken tot basis-chemicaliën. De techniek hiervoor is beschikbaar op de markt, maar  de goede werking kan enkel worden gegarandeerd bij zuivere kunststofstromen en dus niet bij gemengd (rest)afval.

Vlaanderen moet overwegen of het behalve koploper op het vlak van gescheiden inzameling, ook de koploper van kunststofrecyclage wil zijn in Europa.

De chemische recyclage van kunststoffen past binnen de transitie van een petro- naar bio-gebaseerde chemische industrie. Die transitie moet gebeuren in de komende twintig tot dertig jaar. Dat betekent dat we nu één investeringscyclus verwijderd zijn van een volledig biogebaseerde chemie. Terwijl de chemische sector haar afhankelijkheid van olie afbouwt, zorgen de plastics uit de ‘urban mine’ voor alternatieve grondstoffen.

Voor deze chemische recyclage is er momenteel een draagvlak in de industrie, mede dankzij de Chinese ban waardoor nu een groot volume aan materiaal ter beschikking is. Omdat die ideeën ook elders leven, bv. Rotterdam of de VS, is het nu het moment om voortgang te maken in Vlaanderen.

Chemische recyclage biedt de noodzakelijke aanvulling op het huidige recyclagesysteem om tot de recyclagepercentages te komen die Europa oplegt. Vlaanderen moet overwegen of het behalve koploper op het vlak van gescheiden inzameling, ook de koploper van kunststofrecyclage wil zijn in Europa. Met onze sterke chemische cluster hebben we alvast de basisinfrastructuur binnen handbereik om hét recyclagecentrum van Europa te worden.

Het middelpunt van de cirkel

Bij het verbeteren van de kunststofkringloop moeten we ons dus richten op de hele keten: minder kunststoffen op de markt brengen, onnodig single-use plastic weren, verder inzetten op efficiënte gescheiden inzamelingen, zorgen dat gesorteerd afval wordt gerecycleerd en dat zowel mechanisch als chemisch. Vanuit die basis kan Vlaanderen een circulair knooppunt zijn voor plastics, ongeacht hun oorsprong.

Karl Vrancken is expert Circulaire economie/Duurzaam materialenbeheer bij VITO