‘Waarom westerse toenadering tot Iran onontkoombaar is’

Het Iran-beleid van de Amerikaanse president Donald Trump heeft gefaald. De ‘maximale druk’ van de afgelopen vier jaar lijkt vooral een overreactie op een relatief onbeduidende dreiging, constateert politicoloog Ellis Mallett. Een nieuwe benadering van de omgang met Iran dringt zich op.

Te midden van alle tumult in de Amerikaanse binnenlandse politiek, in het bijzonder de recente aanval op het Capitool in Washington, doen zich belangrijke ontwikkelingen in de Perzische Golf voor. De aankomende president van de Verenigde Staten, Joe Biden, zal daarin stelling moeten nemen: hoe om te gaan met Iran.

Op 7 januari arriveerden twee extra B-52-bommenwerpers in de Perzische Golf. Een dag later werd een nieuwe raketbasis geopend door de Iraanse Revolutionaire Garde. De basis moet ‘in staat zijn elektronische oorlogswapens van vijanden te weerstaan’.

De VS verspillen middelen en diplomatiek kapitaal dat aangewend had kunnen worden voor meer in het oog vallende buitenlandse beleidskwesties.

Dat Amerikaanse buitenlandfunctionarissen volhouden dat Iran een onverbiddelijke vijand is, is natuurlijk niet nieuw. Zoals David Benjamin en Steven Simon, voorheen verbonden aan het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Nationale Veiligheidsraad stellen, werd Iran in opeenvolgende nationale veiligheidsstrategieën na de Koude Oorlog steevast, boven andere landen, neergezet als de archetypische vijand.

Als zodanig hebben beleidsmakers consistent strategieën geïmplementeerd op basis van strikte unilaterale sancties en diplomatieke isolatie. Ook uitten ze strijdlustige retoriek in een poging het gedrag van Iran in te tomen, of misschien breder, als onderdeel van een bredere roep om een verandering van regime.

Recentelijk zagen we dit terug in de “maximale druk” van Donald Trump, waarvan minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo volhoudt dat dit het Iraanse volk helpt ‘van koers te veranderen’.

Verspilling

Door de dreiging die uitgaat van Iran gelijk te stellen aan die van de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog, blijven de Verenigde Staten middelen en diplomatiek kapitaal verspillen dat anders aangewend had kunnen worden voor meer in het oog vallende buitenlandse beleidskwesties.

In de afgelopen tientallen jaren, heeft Iran bewezen intense diplomatieke en economische wurging te kunnen overleven. Waarom hanteert Washington dan nog steeds deze verspillende, dure maatregelen in de hoop de theocratie te doorbreken? De gekozen politieke koers is vreemd, niet alleen omdat hij onconventioneel is, maar omdat hij wordt volgehouden, ondanks herhaalde mislukkingen.

Maximale druk, minimale winst

Trumps terugtrekking uit het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) – beter bekend als de Iraanse nucleaire deal uit 2015 tussen Iran en de P5+1 (de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad plus China) – ging uit van de aanname dat de overeenkomst ‘er niet in slaagde de veiligheid van Amerikanen te garanderen voor risico’s gecreëerd door de leiders van de Islamitische Republiek’.

In plaats daarvan moest de campagne van Trump Iran – met een bankroet in het vooruitzicht – aan de onderhandelingstafel dwingen of laten meewerken aan de eisen van Washington. Helaas werd hierbij over het hoofd gezien dat Iran prima in staat is sancties te weerstaan en het land zelf met vergeldingsmaatregelen kon komen.

De Iraanse tactiek stimuleert zelfvoorzienendheid – kort samengevat, het is business as usual.

Het Iraanse antwoord op Trump kwam in de vorm van maximale weerstand. Het leiderschap in Teheran wordt beïnvloed door het idee dat regionale escalatie en niet meewerken aan eisen op nucleair gebied, meer oplevert dan meewerken en terughoudendheid.

In plaats van bankroet te raken, probeerde Iran de Amerikaanse aandacht te trekken met nieuwe militaire escalaties, invloed uit te oefenen op de oliestroom in de Golf en zich geleidelijk af te keren van het JCPOA door de verrijking van uranium te hervatten.

Lees ook

‘De mensenrechtensituatie in Iran is ernstiger dan in de afgelopen drie decennia’

Khamenei

De hoogste Iraanse leider, ayatollah Ali Hosseini Khamenei, ziet een “weerstandseconomie” als oplossing voor westerse druk, inclusief het verminderen van de afhankelijkheid van olie-inkomsten. Hoewel dit Iran niet beschermt tegen externe schokken zoals fluctuaties in de olieprijs en sancties, heeft de economie wel bescheiden winst geboekt. De productie van staal, aluminium, koper en elektriciteit is sterk uitgebreid. De Iraanse tactiek stimuleert zelfvoorzienendheid – kort samengevat, het is business as usual.

We moeten af van het diepgewortelde mantra dat Iran een existentiële dreiging vormt voor de internationale veiligheid.

Niet alleen faalde de strategie van Trump om Iran aan de onderhandelingstafel te krijgen, de stationering van bijna 3000 extra militairen in de regio en een extra squadron gevechtsvliegtuigen in Saoedi-Arabië brengt Amerikanen in de regio ook extra in gevaar.

Teheran blijft aanvallen uitvoeren op Amerikaanse diplomatieke missies en Iraakse militaire bases, zoals duidelijk werd bij de raketaanval van een door Iran gesteunde militie op het terrein van de Amerikaanse ambassade in Bagdad in december. Dit is precies wat Iran een bedreiging maakt voor de Verenigde Staten.

Tijd voor een verstandige koerswijziging

Washington riskeert alleen te staan in zijn standpunt dat Iran een irrationele “schurkenstaat” is en het wordt steeds duidelijker dat veel van de bondgenoten van de VS – vooral die in Europa – niet blij zijn met de unilaterale actie vanuit de VS. Amerika wordt steeds meer gezien als de provocateur en deze landen maken zich er terecht zorgen over dat harde acties van het land een aanzet kunnen zijn tot onnodige conflicten.

We moeten af van het diepgewortelde mantra dat Iran een existentiële dreiging vormt voor de internationale veiligheid. Washington moet via rigoureuze multilaterale diplomatie proberen Teheran weer serieus te betrekken bij het JCPOA, in ruil voor verlichting van sancties. Op die manier wordt de relatie niet nog verder beschadigd of de regio verder gedestabiliseerd. Er is samenwerking nodig op gebieden waar wederzijdse belangen spelen, zoals de regionale crises in Syrië en Jemen en ook de dreiging van IS. Iran moet ook betrokken worden bij transnationale kwesties zoals klimaatverandering, publieke gezondheid en controle op ziekten.

Uitdagingen van nu

De route voor de relatie tussen de VS en Iran zal niet lineair zijn, en er blijven obstakels. Maar een geleidelijke transitie naar een sterkere samenwerkingsrelatie is vrijwel zeker meer in het belang van Amerika. Hoewel Iran momenteel duidelijk de afspraken van de nucleaire deal schendt, is dit slechts een herinnering aan wat waarschijnlijk de nieuwe route wordt als de JCPOA niet hersteld wordt.

Dat wil niet zeggen dat alle zorgen onterecht zijn of alle bedreigingen irrationeel. Maar overreageren op onbeduidende dreigingen, leidt vaker wel dan niet tot ernstige strategische consequenties.

De recente onrust in Washington laat zien dat de belangrijkste dreiging voor de VS wellicht dichter bij huis is dan verondersteld werd. Het wordt tijd om met een nieuwe blik na te denken over de wereldwijde uitdagingen van nu, zonder de archaïsche paradigma’s uit het verleden.

Ellis Mallett is politicoloog en promovendus aan de Universiteit van Surrey in Guildford (Engeland).

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner The Conversation.