Welkom in mijn gemeente

Protesten in Dormaal, Beveren, Leopoldsberg, Bilzen… tegen de komst van een nieuw opvangcentrum voor asielzoekers. Steeds vaker, steeds luider, steeds minder verdraagzaam. Burgers willen hun bezorgdheid laten horen en protest laten weerklinken tegen de komst van asielzoekers in hun gemeente.

In september was ik getuige van het georganiseerde protest tegen de komst van een nieuw opvangcentrum in Beveren. We merkten een stroom van negativiteit in lokale Facebookgroepen, een breed aangekondigde actie vanuit het Vlaams Belang met steun van mandatarissen uit heel Vlaanderen en een stilzwijgen van de coalitiepartners. Maar er was meer: een menselijke reactie van Gastvrij Beveren en heel wat burgers die op zoek gingen naar correcte antwoorden op hun vragen en bezorgdheden. Wat echter ontbreekt: een terechte bezorgdheid over de opvangomstandigheden, de hiaten in ons opvangbeleid en een brede discussie over de impact van migratie op onze steden en gemeentes.

Een groeiend protest gevoed door politieke strategie

Inwoners komen de straat op, verzamelen handtekeningen en de actiegroep “Genoeg is Genoeg” uit Dormaal trekt zelfs naar de Raad van State tegen de komst van het centrum. De argumenten klinken als volgt: 130 nieuwkomers is teveel voor een samenleving van een 300-tal mensen, er is niets te doen op vlak van vrije tijd en we vrezen criminaliteit.

Dat 130 mensen veel is voor een samenleving van 300 mensen, dat is een begrijpelijke angst. Deze verhouding kan een bestaand evenwicht verstoren en kan impact hebben op de lokale gemeenschap. Een bezorgdheid waar rekening mee moet gehouden worden en waarbij nood is aan een sterke samenwerking tussen de gemeente, het opvangcentrum, de buurt en mogelijke actiecomités zodat problemen kunnen vermeden worden of snel aangepakt kunnen worden.

De vrees voor meer criminaliteit is een broodje-aap-verhaal dat maar al te graag gevoed wordt door bepaalde partijen en zowel on- en offline vlotjes gedeeld en doorverteld wordt.

Dat er niets te doen is op vlak van vrije tijd, is een non-argument. Als 300 mensen kunnen leven in een gemeente, dan kunnen 130 nieuwkomers dat ook. Deze mensen zullen na een verblijf van drie maanden op zoek kunnen gaan naar werk, er kan een mooie samenwerking ontstaan tussen vrijwilligers en bewoners voor bijvoorbeeld taallessen of leren koken vanuit verschillende culturen, er kunnen vriendschappen groeien en de lokale verenigingen kunnen bekijken hoe ze deze nieuwkomers welkom kunnen heten. Hier liggen vooral veel kansen, veel mogelijkheden om samen te leven en elkaar te leren kennen.

De vrees voor meer criminaliteit is een broodje-aap-verhaal dat maar al te graag gevoed wordt door bepaalde partijen en zowel on- en offline vlotjes gedeeld en doorverteld wordt. Het verband tussen de aanwezigheid van asielzoekers en een stijgend criminaliteitscijfer is veelal gebaseerd op fictie. Er is geen reden om te denken dat je als buur moet vrezen voor inbraken, dat vrouwen niet langer veilig zouden zijn of dat winkels moeten inzetten op extra veiligheidspersoneel.

Maar als je dit lang genoeg vertelt, als je dit vaak genoeg deelt, lijkt een groot deel van de bevolking dit wel voor waar aan te nemen. Het doorprikken van deze stroom aan fakenews en verzonnen verhalen over dreiging en onveiligheid, is een opdracht voor ons allemaal.

Mogen wij bepalen wie waar welkom is?

Mensen op de vlucht die hier toekomen, hebben recht om asiel aan te vragen en krijgen tijdens hun asielprocedure recht op bed, bad en brood en liefst ook nog begeleiding. Als samenleving is er geen keuze, dit is een recht dat we moeten garanderen. Fedasil staat voor de uitdaging om voldoende plaatsen te vinden en dit is geen sinecure. Het aantal plaatsen werd immers afgebouwd de laatste jaren onder staatssecretaris Theo Francken en er werd onvoldoende buffercapaciteit voorzien.

Bovendien groeide argwaan en ongenoegen bij de bevolking zodat er meer dan ooit de illusie is ontstaan dat inwoners mogen bepalen wie er wel of niet welkom is in hun gemeente. Beseffen we goed wat dit betekent? Dat inwoners denken het recht te hebben te mogen kiezen wie wel of niet mag verblijven op ‘hun’ grondgebied is zeer verontrustend. Dat politieke partijen dit gevoel aanwakkeren en acties systematisch ondersteunen of zelf opstarten, is nog meer verontrustend. Er weerklinken slogans die totaal in strijd zijn met onze grondrechten of mensenrechten. Er worden uitspraken gedaan die een volledige ontkenning inhouden van bestaande verdragen zoals de Conventie Van Génève en Europese en federale asielwetgeving.

Heel wat reden tot protest

Er zijn nochtans heel wat redenen om te protesteren en bezorgd te zijn over ons huidig opvangbeleid. Denken we maar aan de kwaliteit van onze collectieve opvanginitiatieven. Meer dan eens komen asielzoekers terecht in gebouwen die leeg staan net omdat ze niet meer voldoen aan bepaalde voorwaarden voor de vorige bewoners. Denk maar aan brandveiligheid, onvoldoende isolatie, verouderde infrastructuur,…

Er is nog steeds geen garantie op opvang voor iedereen in de procedure.

Meerdere onderzoeken tonen aan dat we ver verwijderd zijn van een kwaliteitsvolle opvang en aansluitende begeleiding die afgestemd is op de werkelijke noden van de asielzoekers. Denk hierbij aan de resolute beleidskeuze voor collectieve opvang terwijl de voordelen van kleinschalige opvang al lang overduidelijk zijn. Kleinschalige opvang is niet alleen goedkoper, het biedt meer autonomie, veiligheid, begeleiding op maat,… Een kleinschalige opvang kan veel beter inspelen op een opvang op maat en heeft dus een grotere kans voor een betere integratie achteraf. Het ontbreekt in de meeste collectieve centra aan integrale begeleiding zowel op maatschappelijk, juridisch, medisch als psychosociaal vlak.

Er is nog steeds geen garantie op opvang voor iedereen in de procedure. Zo hebben mensen in een meervoudige asielaanvraag geen recht op opvang en is er een grote groep mensen in transit of mensen zonder papieren die nood hebben aan een correcte begeleiding, informatie en tijdelijke opvang om een gerichte en onderbouwde keuze voor de toekomst te maken.

Ons opvangmodel vertoont bovendien heel wat hiaten op vlak van continuïteit: verhuisbewegingen tussen de centra werken nefast voor de opbouw van vertrouwen en menselijke contacten en zorgen voor een groeiend isolement van de asielzoeker.

En laat ons niet vergeten dat er ook op vlak van uitstroom uit het opvangcentrum bij de zoektocht naar een woning of bij vrijwillige terugkeer heel wat moeilijkheden zijn.

Het kan anders

Wereldwijd zijn er heel wat inspirerende voorbeelden te vinden en zelfs dichtbij vinden we straffe voorbeelden van steden en gemeenten die echt wel kiezen voor een warm onthaal, ontmoeting met burgers en maximale integratiekansen. Denk hierbij aan Palermo, Groningen, Utrecht, New York,.. en dichtbij kunnen we heel wat leren van Gent, Leuven, Kruibeke,…

Zelfs dichtbij vinden we straffe voorbeelden van steden en gemeenten die echt wel kiezen voor een warm onthaal.

Je hoeft als stad of gemeente niet alles alleen te doen. Er zijn zeer interessante internationale netwerken zoals solidarity cities en cities of light en in eigen land zijn er heel wat meer mogelijkheden om steden en gemeentes te ondersteunen in hun onthaalfunctie. Zowel op Vlaams als federaal vlak zijn hier heel wat uitdagingen. Het gaat over het voorzien van noodzakelijke extra middelen – de gemeentelijke budgetten zijn vaak ontoereikend -, maar ook ook over het aanbieden van professionaliseringstrajecten, ondersteunen van lerende netwerken, verspreiden van good practices en het inzetten op kwaliteitsvolle opvang op maat van de asielzoeker.

Laat ons nadenken over de impact van migratie op onze steden en gemeenten met de woorden van Leoluca Orlando, burgemeester van Palermo, in ons achterhoofd: “Mijn definitie van migratie is een toegevoegde waarde geven aan een nieuwe plaats.”

Ann Vermeulen, buddy voor vluchtelingen, mensenrechtenactivist, ex-Okancoördinator en raadslid voor Groen.