Kan de journalistiek een nieuwe adem vinden?

public domain (CC0)

 

Met The Power and the Story schreef de Britse auteur en journalist John Lloyd een schitterend mondiaal overzicht van de situatie van de journalistiek en de media, en hun verhouding tot de macht, tot de politieke leiders van hun land.

Lloyd meet de journalistiek in de vele landen die hij beschrijft af aan de westerse maatstaf van een journalistiek die in alle onafhankelijkheid de waarheid kan proberen bloot te leggen, de eerste versie van de geschiedenis te schrijven.

Niet dat hij zo naïef is te denken dat alle media in het Westen ook maar bij benadering aan die norm beantwoorden, maar hij gelooft wel dat dit ideaal een waarde op zich is, omdat het de burgers van een land een beeld geeft van de werkelijkheid, op basis waarvan ze verstandige keuzes kunnen maken als het erom gaat hun leiders aan te wijzen of te steunen. Daarom is journalistiek, zo opgevat, een soort van vierde macht die mee de koers van een land bepaalt. Wie het informeren van de burgers mee vorm geeft, heeft ook politieke macht.

Strakkere teugels

Maar op veel plaatsen, zo leert Lloyds boek, is het precies omgekeerd en bepalen de politiek of de politici steeds meer hoe de burgers geïnformeerd horen te worden. We leren hoe in China na een korte lente van meer openheid en vrijheid president Xi Jinping de teugels weer strakker is gaan aanhalen, onder het motto dat politici de media horen te leiden. In Rusland kreeg Vladimir Poetin na zijn aantreden stap voor stap weer greep op de grote massamedia van zijn land.

De meeste Arabische landen vielen, na een korte Arabische Lente, terug op de decennia oude traditie dat de pers de leiders volgt en bewierookt. We leren hoe Mohamad Heikal, hoofdredacteur van de belangrijkste krant van Egypte, Al Ahram, naast zijn hoofdartikelen soms ook de toespraken van ’s lands presidenten schreef. Turkije is een ander voorbeeld van hoe de pers aan vrijheden heeft ingeboet de jongste jaren.

Zijn het in autoritair geleide staten de politici die de media soms of meestal beletten de waarheid te zeggen, in liberalere landen is het dikwijls de commerciële druk die hetzelfde effect heeft.

Zijn het in autoritair geleide staten de politici die de media soms of meestal beletten de waarheid te zeggen, in liberalere landen is het dikwijls de commerciële druk die hetzelfde effect heeft. De tabloids zoals die zich in het Verenigd Koninkrijk hebben ontwikkeld, storen zich vaak niet al te zeer aan de waarheid: als ze maar sensationele berichten kunnen brengen die verkopen.

In een land als India hebben de media zich sinds de liberalisering weliswaar ontworsteld aan de greep van de staat, maar veel media zijn nu in handen van politici-zakenmensen die een heel eigen agenda hebben. Wat zegt het als een onderwerp als armoede amper aan bod komt in de massamedia, terwijl India toch nog heel veel straatarme mensen telt? De reden is dat de middenklasse, en de adverteerders die zich op die klasse richten, media verkiezen die het over die andere wereld van consumptie en showbusiness hebben.

Een paradoxale waarheid

Als de grote leiders de pers leiden, welke middelen hebben de burgers dan nog om een tegenmacht op te bouwen? Op dat moment treedt het internet naar voren als een vrije ruimte waar burgers andere geluiden kunnen laten horen, al blijft ook dat natuurlijk een kwetsbaar weefsel. Maar de sociale media speelden bijvoorbeeld een belangrijke rol in het ontketenen van de Arabische Lente. Zelfs de Chinese staat heeft, ondanks zijn grote firewall, moeite om het internet helemaal onder controle te houden.

Maar die zelfde digitale wereld met zijn sociale media en technologische reuzenbedrijven vormt dan weer een bedreiging van de klassieke media en het niveau van informatie dat die aanboden. In deze digitale wereld kunnen mensen louter voor geld fake news produceren, en snakken sommige lezers naar berichten die tegemoet komen aan hun emotionele verlangens. Die twee kunnen elkaar vinden en een wereld scheppen waar er geen ‘bodem van feiten’ meer is. ‘Alles en niks is nog waar in die wereld’, aldus de voormalige Amerikaanse president Barack Obama in een van zijn laatste interviews.

Trump is het summum van de evolutie waarbij de emotie primeert op de ratio. Waar gaat het heen met een natie als de waarheid er niet meer toe doet?

Zo komen we tot de paradoxale vaststelling dat er in de wereld van 2017 nog nooit zoveel goede informatie ergens wel beschikbaar is geweest, en dat er ook nog nooit zoveel communicatietechnologie is geweest, maar dat dit er niet echt toe leidt dat mensen beter geïnformeerd zijn. In die brave new world bestaat het nieuws van nogal wat burgers vooral uit wat de algoritmen van de sociale media hen aanreiken – dat zijn dus de populairste posts van hun vrienden. Dat kunnen totaal van de pot gerukte berichten zijn. In die wereld is er geen hoofdredactie of journalistieke deontologie die zorgt voor een minimum aan kwaliteit en diversiteit.

Trump is het summum van die evolutie waarbij de emotie primeert op de ratio. Waar gaat het heen met een natie als de waarheid er niet meer toe doet? Is zo’n natie goed toegerust voor de toekomst? En is ze ook niet uiterst manipuleerbaar als het gaat om het ontketenen van een oorlog?

Lloyd ziet dat er zich in de digitale wereld gespecialiseerde media ontwikkelen – neem nu de website van Politico – die de algemene media vervangen. Ook nieuwe vormen van internationale samenwerking tussen journalisten tillen de journalistiek naar een hoger niveau van controle op de macht – o zo nodig in tijden waarin de economie en de geldwereld zich mondialiseren.

Lloyd is een realist: hij erkent dat media altijd in zekere mate afhangen van de goodwill van het privé-kapitaal en de staat om het publieke goed van “echt nieuws” te kunnen leveren. De staat lijkt die deur in veel landen weer meer dicht te doen – en dat zulke landen daarbij een bondgenoot vinden in het witte huis, vindt Lloyd verbijsterend. ‘Maar dit is niet het einde van het verhaal. Het verhaal heeft nog steeds macht’, besluit Lloyd zijn boeiende tocht.

The Power and the Story. The Global Battle for News and Information van John Lloyd is uitgegeven door Atlantic Books London. 456 blz. ISBN 9781782393597.

Dit artikel werd geschreven voor het winternummer van MO*magazine. Voor slechts €28 kan u hier een jaarabonnement nemen!

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.