Afval is booming business in Oeganda

De Oegandese afvaleconomie groeit daar waar het geld te rapen valt, huisvuilophaling in rijke wijken en recyclage van metalen en PET-flessen. Private bedrijven zijn de enige serieuze spelers in de afvalproblematiek. Kan het milieu er ook echt bij winnen of zijn ze druppels op een hete plaat? Want Oeganda is vuil en heeft nood aan oplossingen.

Een dag afval ophalen

Uitgerust met een blauwe overall, rubberen laarzen en stevige handschoenen zwaaien de vuilnismannen afvalzakken bovenop de laadbak van hun truck. Hun dagen op de ophaaltruck zijn lang en zwaar. Ze beginnen om zes uur ’s morgens om de tropische hitte lang genoeg te kunnen mijden.

Bij de volgende klant moeten ze aankloppen op de metalen poort, na even doet die open. De huisvuilzakken staan achteraan op de koer om te worden opgehaald. ‘Zou u de zakken volgende keer buiten aan de deur willen zetten?’, vraagt de klantenmanager die met de ophaaltruck meerijdt. Maar klanten verwachten een service, zodat zij hun handen niet hoeven vuil te maken.

Nadat alle klanten in de wijk zijn bezocht, rijden ze verder en komen onderweg een truck van een concurrerend bedrijf tegen. Hun werknemers dragen groene overalls en gaan in dezelfde wijk ophalen, maar dan bij hun eigen klanten. Het is na de middag wanneer het dagschema is afgewerkt. De laadbak van de truck is volgeladen tot boven het dak en is op weg naar de dichtstbijzijnde stort.

Afvalophaling groeiende sector

Overal spruiten nieuwe lokale bedrijfjes op. De zelfstandige bedrijven doen hun werk op zijn Afrikaans, voorzien goede service en broodnodige jobs met weinig middelen. Maar wie niet kan betalen, krijgt uiteraard geen service. Gelukkig zien meer en meer Oegandezen het belang in van een schone omgeving voor hun gezondheid en zijn bereid om een beperkte som te betalen.

De rivier in het oude Kampala heeft het uitzicht en de geur van een open riool

Toch blijft afvalophaling gereserveerd voor wie het zich kan permitteren: de hoge klasse en sommige huishoudens uit de middenklasse. Rijke wijken liggen er proper bij. Maar in buurten waar niet iedereen is aangesloten, liggen de straten er nog steeds vuil bij. De armeren verbranden hun huisvuil of dumpen het in de moestuin. De rivier in het oude centrum van Kampala heeft het uitzicht en de geur van een open riool.

Afvalophaling is nauwelijks gereguleerd, ook al heeft Oeganda een agentschap – NEMA, (National Environmental Management Authority) – dat daar zou moeten voor instaan. Verschillende bedrijven zijn actief in dezelfde regio, maar bereiken niet alle huishoudens. Ze leggen lange afstanden af om van klant naar klant te rijden, maar besparen wel op brandstof door illegaal te dumpen in een naburig moeras of een nabije arme wijk. Afvalbeheer is geen echte prioriteit bij de overheden, voorlopig moeten de Oegandezen het stellen met het werk van de bedrijven.

Recyclage op Kiteezi

Het meeste vuilnis van Kampala komt toe op de stort van Kiteezi (uitgesproken als tsjiteezi). ‘Vroeger was dit een vallei, nu is het een berg’, vertelt Joel, een ingenieur bij de stadsautoriteiten van Kampala. Zijn taak bestaat erin om de afvalberg die 12 hectare moerasvallei beslaat, te stabiliseren.

De methaangassen die ontstaan uit de organische resten, hopen zich op in de berg en geven gevaar op ontploffing. De kans dat een deel van de vuilnisberg zo wegschuift en op de huizen van de omliggende wijken belandt, is helaas reëel.

Rond Kiteezi draait een echte economie. Op de afvalberg werken “waste pickers”. Zij verzamelen het waardevolle afval tussen de rest, vooral PET-flessen, harde plastics en metaal. Dat afval verkopen ze door aan één van de twee Chinese recyclagebedrijven aan de voet van de berg. Voor de poort van de fabriek sorteren tientallen vrouwen het plastic op kleur. Binnenin de hal wordt dat dan versnipperd, gewassen en tot balen geperst om het daarna voor recyclage naar China te verschepen.

Leerkrachten geven hun job op om op de stort te komen werken

Honderden mensen hangen voor hun inkomen af van de stort. Naar schatting werkt er 200 man als waste picker en nog eens zoveel in de omliggende fabrieken. Het afval verdient niet slecht in verhouding met andere jobs. ‘Mannen kunnen hier 20.000 shillings per dag (5 euro, tweemaal het dagloon in Oeganda) verdienen. Er zijn leerkrachten die hun job hebben opgegeven om hier te komen werken’, vertelt Joel.

Zijn getallen zijn met een korrel zout te nemen, desalniettemin brengt afval geld in het laatje.

Verdienen ten koste van

De omstandigheden waarin deze mensen werken zijn desastreus. De zware metalen, organische gassen en schimmelsporen die opstijgen uit de hoop, eisen hun tol. Zelfs de maraboe’s, aasetende ooievaars die leven van het afval op de stort, zien er sjofel uit. Hun pluimen groeien op plaatsen waar ze niet zouden mogen staan en ze zijn vuil en onverzorgd. Niet iedereen lijkt echter te beseffen welke schade dit vuile milieu kan toebrengen. Zelfs de gestudeerde ingenieur: ‘Mijn vijf koeien grazen hier elke dag in de bermen. Eén van hen is blind. Ik snap niet waarom, want ze is nog maar vijf jaar oud.’

Het vocht dat uit de berg sijpelt ziet er donkerbruin uit. Het wordt opgevangen in de sloten rond de berg en zou van daar naar de waterzuiveringsinstallatie moeten vloeien. Die ligt echter al jaren stil. In de bassins staat geen water en de verluchters draaien niet. Het afvalwater stroomt rechtstreeks de moerasvallei in.

Zicht op beterschap?

‘Afval zal er zijn, zolang er mensen rondlopen’, zegt Joel. Sterker nog, samen met de optrekkende stedelijke economie, zal de hoeveelheid afval zal in de toekomst nog toenemen. Dat er überhaupt afval wordt opgehaald verbaast de meesten die ooit in Afrika komen. Het is een lichtpuntje, beter dan niets, maar onvoldoende in Westerse én Oegandese ogen. De weinige recyclage die er gebeurt door Chinezen is beter dan niets, maar de grootste hoeveelheden afval blijven in het milieu terechtkomen.

Het afvalbeleid is zandzakjespolitiek: ontploffingsgevaar indijken

Afvalbeleid staat niet hoog op de agenda, zeker niet als het gaat over het einde van de weg: de stort, waar het afval al onder de ogen uit is. Voorlopig doet de stad niet meer dan zandzakjespolitiek: ontploffingsgevaar indijken. Echte oplossingen voor het probleem komen er voorlopig niet. Erger nog. ‘Omdat Kiteezi bijna vol zit, zijn er plannen om een nieuwe stort aanleggen in een andere moerasvallei bij Kalagi’, zegt de ingenieur. ‘Die vallei is schitterend met zijn natuurlijke bronnen.’

Misschien zullen we het moeten hebben van de volgende generatie Oegandezen? Makerere University, de gerenommeerde universiteit van Oeganda, werkt tegenwoordig samen met Europese universiteiten via het Erasmusplus-programma. Misschien slagen zij erin om de studenten mee te geven hoe de afvalproblematiek aangepakt zou kunnen worden.