Achter tralies voor vreedzaam protest tegen megaprojecten

Mensenrechtenverdedigers die zich namens hun gemeenschap verzetten tegen mijnbouw en waterkrachtcentrales zijn hun leven niet zeker in Guatemala. En dat weten ze. Toch belooft een rechter dat ‘de zon van gerechtigheid opkomt’.

  • © Michael Rhebergen Fausto Sánchez Roblero wordt in de rechtszaal gebracht voor een hoorzitting in februari 2015. Als leider van de gemeenschap wordt hij beschuldigd van 'detentie en ontvoering', 'uitlokking om misdaden te plegen' en 'dwang'. Zwaar en vage beschuldigingen waarvoor al veel inheemse leiders zijn gearresteerd. © Michael Rhebergen
  • © Michael Rhebergen Rigoberto Juaréz Mateo enkele weken voor zijn arrestatie in maart 2015. Samen met zes lokale leiders werd onschuldig verklaard en vrijgelaten. © Michael Rhebergen
  • © Michael Rhebergen Ongeveer de helft van de bevolking in Gutemala is inheems en leeft in landelijk gebied. Toegang tot landbouwgrond is dat ok van vitaal belang. In Huehuetenango heeft de overheid tientallen licenties uitgedeeld © Michael Rhebergen

Het is begin 2015 wanneer ik in een kleine witgeschilderde kamer kennis maak met Rigoberto Juárez Mateo uit Santa Eulalia. Onder zijn hoed komt een gevlochten staart tevoorschijn en hij draagt een lange donkerbruine poncho, typisch voor deze regio.

Rigoberto (59) is een voormalige guerrillero en vertegenwoordigt als inheems gemeenschapsleider de plurinationale overheid van Huehuetenango, die uit acht gemeenten bestaat. Als leider heeft hij een belangrijke taak binnen de Maya-gemeenschap. Het oplossen van sociale conflicten. Zij bemiddelen en zoeken naar oplossingen in naam van hun samenleving, die zich door middel van vergaderingen en consensus op haar eigen wijze organiseert.

Ik bezoek Rigoberto, omdat ik als documentairefotograaf onderzoek doe naar de situatie van mensenrechtenverdedigers in de context van grootschalige projecten in Guatemala.

© Michael Rhebergen

Rigoberto Juaréz Mateo enkele weken voor zijn arrestatie in maart 2015. Samen met zes lokale leiders werd onschuldig verklaard en vrijgelaten.

Leiders zoals Rigoberto zijn een belangrijk doelwit om verzet tegen deze projecten de kop in te drukken. De moord of arrestatie van deze autoriteiten creëert angst en verdeling onder de mensen. Een strategie om een volksbeweging mee te controleren. Bedrijven die projecten starten gebruiken hun kapitaal en politieke macht om de sociale eenheid op deze manier te verstoren.

Op het moment dat ik Rigoberto spreek zitten twee andere leiders uit de regio in de gevangenis.

‘Ik ben niet bang. Als ik doodga of opgepakt wordt voor de strijd om het water en het leven dan is dat zo.’

Ik vraag hem of hij niet bang is dat hem iets overkomt, hij is immers het gezicht van de regionale strijd tegen grootschalige projecten in het noordwesten van Guatemala. De overheid heeft hier 21 licenties voor waterkrachtcentrales vrijgegeven en 19 voor mijnbouwprojecten.

‘Ik ben niet bang. Als ik doodga of opgepakt wordt voor de strijd om het water en het leven dan is dat zo. Als wij iets kunnen doen dat bijdraagt aan het algemeen welzijn van onze gemeenschappen dan krijgt ons leven betekenis.’

De situatie rondom de waterkrachtcentrales in het noordwesten van het Guatemala is zorgwekkend. In Guatemala, een multiculturele samenleving waar meerdere etnische groepen 23 verschillende talen spreken, is ongeveer de helft van de samenleving inheems en leeft de grote meerderheid hiervan in armoede.

De overheid ziet grootschalige projecten als een antwoord tegen de armoede en een middel om de economie mee te stimuleren, maar houdt geen enkele rekening met de inheemse gemeenschappen die zich uitspreken tegen deze plannen.

Deze samenlevingen raken verdeeld en conflicten ontstaan. Mensen worden beschoten, geïntimideerd of gearresteerd omdat ze zich verzetten tegen de plannen om waterkrachtcentrales te bouwen, waarna de komst van de nationale politie en het leger de sociale onrust nog verder vergroot.

Gerechtvaardigd verzet

De tijd leert dat investeerders die in rurale inheemse gebieden opereren culturele tradities en structuren ondermijnen en ze vervangen door slecht geadapteerde systemen die er op uit zijn de maximale exploitatie van natuurlijke hulpbronnen te waarborgen. Dit is bijna altijd verwoestend voor de lokale bevolking, hun interne structuren, cultuur, spirituele geloven en de manier van leven. Reden genoeg voor verzet.

© Michael Rhebergen

Ongeveer de helft van de bevolking in Guatemala is inheems en leeft in landelijk gebied. Toegang tot landbouwgrond is dan ook van vitaal belang. In Huehuetenango heeft de overheid tientallen licenties uitgedeeld.

Het is januari 2015 wanneer twee jongens worden opgepakt en naar het Administratieve Centrum van Justitie worden gebracht in Santa Eulalia. Als leider van zijn gemeenschap is Rigoberto toen samen met een aantal andere regionale leiders naar Santa Eulalia gegaan. Hier hebben zij bemiddeld over de vrijlating van de jongens.

Het lokale radiostation waar Rigoberto werkt doet verslag van de lokale ontwikkelingen. Het informeert de gemeenschap over de vervuiling bij de bouw van de centrale en de arrestatie van mensen in het verzet, zoals de twee jongens.

In januari 2015 liepen de gemoederen hoog op toen vanuit de auto van de lokale burgemeester - een uitgesproken voorstander voor de komst van waterkrachtcentrales - een jongen werd neergeschoten. Diezelfde burgemeester sloot niet lang daarna het lokale radiostation Jolom Konop, omdat het niet gewenste informatie verspreidde. Honderden mensen kwamen in maart bijeen voor het herdenken van de jongen die uiteindelijk overleed aan zijn verwondingen en de heropening te eisen van het radiostation. Deze publieke aangelegenheid ging gepaard met geweld waarbij enkele mensen gewond raakten.

‘Het is voor ons, rechters, zorgwekkend dat er aanklachten geformuleerd kunnen worden op basis van zaken die niet waar zijn.’

Een aantal dagen na het incident met de burgemeester en zijn handlangers gaat Rigoberto naar Guatemala Stad waar hij aangifte wilde doen. Hier werd hij op 24 maart 2015 gearresteerd. Het Openbaar Ministerie klaagde hem aan voor de bemiddeling van de vrijlating van de twee jongens in Santa Eulalia op verdenking van ‘opsluiting en ontvoering’, ‘dwang’ en ‘het aanzetten tot misdrijven’.

Zes andere leiders uit dezelfde regio werden ook opgepakt. Zij werden allen aangeklaagd voor zware en vaag omlijnde misdrijven die grondig onderzoek vereisen en waar de kans op vroegtijdige vrijlating nihil is. Een lang proces volgde.

Rechter Yassmín Barrios, die onderdeel uitmaakt van het Hoge Gerechtshof Grote Risicozaken in Guatemala, heeft onder andere aan de zaak van Ríos Montt gewerkt. Montt is de man die verantwoordelijk wordt gehouden voor de genocide in Guatemala in de jaren ’80.

Op vrijdag 22 juli 2016 deed zij de historische uitspraak dat Rigoberto en de zes andere leiders uit de regio aangeklaagd waren op basis van valse verklaringen en leugens en dat zij in hun onschuld gelooft. Rigoberto werd na zestien maanden gevangenis vrijgesproken.

‘Het is voor ons rechters zorgwekkend dat er aanklachten geformuleerd kunnen worden op basis van zaken die niet waar zijn’, licht Yassmín Barrios toe. ‘De rol van de leiders binnen inheemse gemeenschappen is die van bemiddeling en het oplossen van sociale conflicten (…) hun handelen is erop gericht oplossingen te zoeken voor een gemeenschappelijk probleem, er is daarmee geen sprake van een delict’, legt Barrios uit.

Criminalisering van gemeenschapsleiders

‘Deze zaak is gebruikt om acties van gemeenschapsleiders te criminaliseren.’ De rechter voegt hier nadrukkelijk aan toe dat ‘rechters zich niet mogen laten gebruiken als instrumenten voor het criminaliseren van gedrag dat niet strafbaar is, zoals de vrijheid van meningsuiting en het vreedzaam protesteren tegen situaties die niet wenselijk zijn in de gemeenschap.’

‘Wij verdedigen ons recht, daar hebben wij niets verkeerd mee gedaan en daar gaan we gewoon meer door.’

De prijs die Rigoberto hier als leider voor heeft moeten betalen is hoog. ‘Wij verdedigen ons recht, daar hebben wij niets verkeerd mee gedaan en daar gaan we gewoon meer door’, vertelt hij na zijn vrijlating. ‘Er begint nu een nieuwe fase in ons leven na deze onterechte opsluiting van 16 maanden. Als leiders moeten we blijven werken aan de harmonie en het terugbrengen van de vrede in onze gemeenschappen.’

De uitspraak van rechter Yassmín Barrios en de vrijlating van de zeven leiders uit Huehuetenango is een belangrijke stap voor de erkenning van inheemse gemeenschappen en hun vorm van organisatie in Guatemala.

De realiteit is echter weerbarstig. Er zijn veel soortgelijke sociale conflicten in het land en vele inheemse leiders wacht eenzelfde lot.

© Michael Rhebergen

Fausto Sánchez Roblero wordt in de rechtszaal gebracht voor een hoorzitting in februari 2015.

Fausto Sánchez Roblero (41) uit San Marcos, ten zuiden van Huehuetenango, zit vanaf december 2014 in de gevangenis van Quetzaltenango. Ik zocht hem op in de gevangenis twee maanden na zijn aanhouding en woonde een van zijn eerste hoorzittingen bij.

Als gemeenschapsleider is hij door het Openbaar Ministerie aangeklaagd op verdenking van “opsluiting en ontvoering”, “dwang” en “het aanzetten tot misdrijven”. Dezelfde aanklachten als tegen Rigoberto. Eén van de vier oorspronkelijke aanklachten werd kwijtgescholden. Van “illegale organisatie” was volgens de rechter geen sprake. ‘We hebben het hier niet over een criminele organisatie, het zijn simpelweg buren uit dezelfde gemeenschap (die zich verzetten tegen een waterkrachtcentrale)’, stelde de rechter vast. Kortom, er worden leugens gefabriceerd.

Fausto wacht inmiddels als een van de tien opgesloten leiders uit zijn regio, op zijn vrijlating. Aanstaande donderdag wordt er uitspraak gedaan over zijn zaak door een regionale rechter.

Ik hoop dat Yassmín Barrios gelijk krijgt toen zij haar uitspraak eindigde eind juli met de woorden ‘Ik weet dat het inmiddels avond is, maar ik geloof dat de zon van de gerechtigheid begint op te komen.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.