De invloed van de Russische nationalist Alexander Dugin in de VS en Europa

Gülens netwerk

De beweging rond Fethullah Gülen wist een indrukwekkend internationaal netwerk op te bouwen. Met scholen in tal van landen, waar volgelingen van de imam ook vaak binnen de politiek actief raakten. Niet zelden leidde dat tot argwaan, als gevolg van aanwijzingen over een verborgen agenda. Bovendien bleek de beweging in haar kern een stuk minder gematigd dan ze naar de buitenwereld toonde.

Toch kreeg de Gülen-beweging vaak het voordeel van de twijfel. Zoals in Nederland, waar de overheid onder de indruk was van het lage afvalpercentage van leerlingen op de Gülen-scholen. Daarnaast werden de activiteiten van de beweging daar als bevorderend gezien voor integratie van Turken binnen de samenleving. Critici herkenden er echter eerder infiltratie in dan integratie.

Omslag

De omslag van Gülens opmars begon in feite in Dugins Rusland en een aantal landen in Centraal-Azië. Indicaties over banden met de CIA, maar ook de verdenking dat de Gülen-beweging ultranationalistische, pan-Turkistische doelen diende, hadden tot gevolg dat volgelingen van Gülen daar niet langer welkom waren.

Daarna ging het fout in Turkije, waar de samenwerking die de Gülen-beweging was aangegaan met de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) transformeerde in een conflict en uiteindelijk een regelrechte oorlog.

De ondergang van de Gülen-beweging in Turkije heeft gevolgen tot ver buiten de Turkse grenzen.

Vooral nadat tot de Gülen-beweging behorende aanklagers eind 2013 een corruptieschandaal in en rond de AKP hadden onthuld, maakte de huidige president Erdogan een einde aan Gülen invloed in Turkije.

Na de couppoging van vorig jaar juli kwam een volgende fase op gang, waarbij Gülenisten massaal de gevangenis indraaiden en de bezittingen van de beweging werden geconfisceerd. De ondergang van de Gülen-beweging in Turkije heeft gevolgen tot ver buiten de Turkse grenzen. Zoals in Afrika, waar Gülens beweging de laatste decennia eveneens een omvangrijk netwerk opbouwde. Erdogan doet nu echter zijn uiterste best om Afrikaanse leiders tot afstand van de Gülen-beweging te bewegen.

Clintons vriend

Ook in de VS, waar Gülen sinds eind jaren negentig woont, wist zijn beweging zich een sterke positie te verwerven, met veel scholen en sympathisanten binnen de politiek. Met name bij de Democratische partij stond Gülen in een positief daglicht. Bill Clinton noemde hem zijn vriend. Niet zo vreemd, want de Gülen-beweging stortte een fiks bedrag in de verkiezingskas van zijn vrouw Hillary.

Gezien zijn goede betrekkingen met de democraten bevond Fethullah Gülen zich voor Trump in het vijandige kamp.

De komst van Donald Trump in het Witte Huis veranderde echter veel voor Gülen. Gezien zijn goede betrekkingen met de democraten bevond de imam zich voor Trump in het vijandige kamp. Het begon met een venijnig artikel over Gülen, geschreven door Trumps (ondertussen voormalige) veiligheidadviseur Michael Flynn, dat op de dag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen verscheen.

Het artikel kon als een teken aan de wand beschouwd worden over zwaar weer voor de Amerikaanse tak van de Gülen-beweging. Zo valt niet uit te sluiten dat een eerder op gang gekomen onderzoek van de FBI naar malversaties rond Gülens scholen in de VS extra kracht wordt onder Trump. Het lijkt er zelfs op dat Gülen begint te vrezen dat de Amerikaanse grond voor hem persoonlijk te heet onder de voeten gaat worden. Recentelijk doen in ieder geval geruchten de ronde dat volgelingen een onderkomen voor hem in Canada voorbereiden.

Alt Right

Terwijl voor de Gülen-beweging onder druk komt te staan in de VS, is daar een groeiende belangstelling voor de ideologie van de Russische ultranationalist Alexander Dugin. Vooral de ‘Alt Right’, de extreemrechtse, anti-islamitische en antisemitische beweging waar Trump zich door gesteund weet, is onder de indruk van zijn ideeën.

Steve Bannon, die het tot strateeg van Trump schopte en nu zelfs wordt beschouwd als de “werkelijke president van de VS” toonde respect voor Dugin.

De bedenker van de term Alt Right en Trump-supporter Paul Gottfried schreef de inleiding voor een boek van Dugin. Daarnaast is er Steve Bannon, de voormalig baas van de extreemrechtse website Breitbart, die het tot strateeg van Trump schopte en nu zelfs wordt beschouwd als de “werkelijke president van de VS”. Ook Bannon toonde respect voor Dugin.

Bannon ziet weliswaar weinig heil in Dugins neo-Tsarisme (om die reden noemde hij hem “Poetins Rasputin”, al is wat dat betreft niet de enige…), maar dat puntje van kritiek verdween in het niets bij de aversie tegen het liberalisme die hij met hem deelt. Bannon bracht ook een lofbetuiging aan het Traditionalisme, een mede op de occulte ideeën van de pseudofascist Julius Evola gebaseerd onderdeel van Dugins ideologie.

Syriza

Die ideologie van Dugin vindt al langer zijn weg naar politieke partijen in Europa. Erg kieskeurig lijkt Dugin daarbij niet. Hij is dan ook niet in linkse of rechtse hokjes te vangen. Dugin dweept even gemakkelijk met Duitsland onder Hitler, als met Rusland onder Lenin. Dezelfde combinatie zien we bij Steve Bannon, die zich ondanks zijn banden met de extreemrechtse Alt Right met Lenin associeert.

Zoals Dugin in Turkije met de Maoïstisch bekendstaande Vatan-partij van Dogu Perincek samenwerkt, zo knoopte hij in Griekenland banden aan met de linkse Syriza-partij van Alexis Tsipras. Dugin wordt in Griekenland echter ook genoemd in verband met de extreemrechtse Gouden Dagenraad. En daarnaast met het Franse Front National, de British National Party en de Jobbik-partij in Hongarije.

Duitsland

Pegida, de NDP, AfD, allemaal ontvangen ze fondsen uit Moskou.

In Duitsland strekt Dugins invloed zich uit tot meerdere extreemrechtse partijen en stromingen. PEGIDA, maar ook de Nationaal Democratische Partij en Alternatief voor Duitsland (AfD). Alexander Gauland, de vicevoorzitter van de AfD, stoort zich weliswaar evenals Steve Bannon een beetje aan Dugins neo-Tsarisme, maar verder vond hij de Russische ultranationalist een ‘aangename gesprekspartner’.

Al deze partijen ontvangen fondsen uit Moskou. In feite doet vrijwel iedere extreemrechtse partij in Europa dat momenteel, met als uitzondering van extreemrechts in landen die een probleem met Moskou hebben, zoals Roemenië.

Drie fronten

Terwijl Dugin zich van anti-islamitische partijen in Europa bedient, verleende hij de islamist Erdogan een dienst door Gülen de schuld te geven van de couppoging in Turkije.

Trump en Putin slaan het met genoegen gade wanneer Erdogan dreigt de EU met Syrische vluchtelingen te overspoelen.

Erdogan sluit aan bij de ontstane structuur; een structuur die bol staat van de tegenstellingen, maar waarvan de onderdelen elkaar vinden in het ondermijnen van Europa. Trump zet de EU langs economische wegen onder druk, terwijl Poetin extreemrechts in Europa financiert en zijn hackers er daar vrolijk op los hacken. Beide slaan het met genoegen gade wanneer Erdogan dreigt de EU met Syrische vluchtelingen te overspoelen. Zo ontstaan drie fronten.

Wilders

Waar bevindt de Nederlandse rechtspopulist Geert Wilders zich in dit plaatje? Niet alleen in Nederland, maar ook daarbuiten is de vraag gesteld of hij evenals bovengenoemde extreemrechtse partijen banden kent met Moskou en daardoor wordt gefinancierd.

De PVV kwam ter sprake nadat een Russische hackersgroep een kijkje had genomen in het emailaccount van Dugins medewerker Georgiy Gavrish. De PVV zou door de Russen zijn uitgenodigd het referendum in de Krim van maart 2014 bij te wonen. Er is echter geen reden om aan te nemen dat de uitnodiging werd geaccepteerd.

De uitspraken van Wilders over Rusland zijn niet eensluidend, maar feit blijft dat hij samenwerkt met partijen waarover vaststaat dat ze dicht bij Moskou staan.

De uitspraken van Wilders over Rusland zijn niet eensluidend, maar feit blijft dat hij samenwerkt met partijen waarover vaststaat dat ze dicht bij Moskou staan.

Aanmerkelijk meer duidelijkheid bestaat over de goede betrekkingen van Wilders met Israël. De voormalige woordvoerder van Likoed-Nederland, de met de Israëlische inlichtingendienst Mossad geassocieerde Gidi Markuszower, staat niet zomaar op de vierde plaats van de PVV-kandidatenlijst bij de aanstaande verkiezingen.

Die goede banden met Israël kent ook Trump, met wie de PVV-leider erg blij is. Met Israël keren we weer terug naar Gülen en Dugin. Daar gaat het derde en laatste deel van deze artikelenserie over.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen) Volg hem op Twitter.