“Liever Turks dan Paus”, de Europese islam bestaat al eeuwenlang

De populistische tak binnen het Vlaams-Nationalistische denken leent zich hier vaak toe, en maakt historische fouten in een poging diezelfde geschiedenis te beschermen en te handhaven. Het historische en geografische Vlaanderen zijn de gebieden die wij tegenwoordig aanduiden als Zeeland, Oost- en West-Vlaanderen en Frans-Vlaanderen tot aan Duinkerke. De provincies Antwerpen en Vlaams-Brabant behoorden historisch gezien tot het hertogdom van Brabant dat onder gezag van de Nederlanden stond, en het moderne Limburg was een lappendeken aan besturen, met als grootste het graafschap Loon, onderdeel van het prinsbisdom Luik.

Er is dus historisch gezien niets correct aan een onafhankelijk Vlaanderen in de vorm van het huidige Vlaamse Gewest. Toch wordt er nostalgisch verwezen naar de Guldensporenslag, het Graafschap Vlaanderen en de Vlaamse Leeuw. Het zijn emotionele idealen voor een volk dat op zoek is naar haar eigen identiteit te midden van een snel veranderende wereld. Dat het historisch met een korrel zout dient te worden genomen, en dat een gemiddelde Limburger minder geschiedenis deelt met een West-Vlaming dan met een Luikenaar maakt vaak niet meer uit. Het is een emotioneel houvast, en een vorm van politiek opportunisme. Hetzelfde geldt overigens voor het moderne Europa, waar het rechts-populisme bezig is aan een snelle opmars en politieke successen dreigt te boeken.

Avondland

In een haast geromantiseerd relaas wordt Europa voorgesteld als het Avondland, een gemeenschappelijk grondgebied van volkeren en maatschappijen die een homogene eenheidscultuur gemeen hebben en die een gemeenschappelijke geschiedenis delen. Vanuit dit populistisch ideaal wenst men zich af te zetten tegen de zogenaamde illusie dat Europa mede gevormd is door externe invloeden en ideeën van andere werelddelen, en streeft men een isolationistisch en superieur historisch denken na. Het hoeft echter niet te verbazen dat zulke ideeën niet enkel geschiedkundig fout zijn, maar ook een gevaar vormen en mensen uit elkaar dreigen te drijven, gebaseerd op schimmen uit het verleden en vage ideaalbeelden.

Dit eurocentrisch denken waarbij Europa gezien wordt als de initiator, en niet de ontvanger, bestaat al veel langer in het koloniale en postkoloniale Europese gedachtegoed.

Dit eurocentrisch denken waarbij Europa gezien wordt als de initiator, en niet de ontvanger, bestaat al veel langer in het koloniale en postkoloniale Europese gedachtegoed.

Ook de lessen op de middelbare school bekijken de geschiedenis van de mens met een zuiver Europese bril, als het exclusieve resultaat van de Oudgriekse en Romeinse beschavingen, het Christendom, de Renaissance en de Verlichting. Zes schooljaren aan geschiedenislessen worden vanuit dit kader gegeven, en bieden leerlingen weinig middelen aan om verder te kijken dan hun eigen geografische en historische omgeving.

Voor het onderwijs van de 21^ste eeuw is dit —volgens mij— nefast, en speelt zulk verouderd curriculum enkel in het voordeel van populisten en idealisten.

De geschiedenis van de Afrikaanse beschavingen en hun verwezenlijkingen leerde ik voor het eerst op de universiteit. Hetzelfde geldt trouwens voor de geschiedenis van de beschavingen geboren uit de Vruchtbare Sikkel tussen Tigris en Eufraat en de geschiedenis van de Verenigde Staten. Wat echter vooral ontbrak in zes jaar geschiedenisles aan het middelbaar onderwijs was enige verwijzing naar de complexe relatie van Europa met het Midden-Oosten en de islamitische wereld.

De sikkel

Dat Europa het zuivere product is van een joods-christelijke traditie met wortels in de Klassieke Grieks-Romeinse Oudheid dient voor eens en voor altijd opzij te worden geschoven. In geen enkel geval is er in Europa tot aan de Tweede Wereldoorlog sprake geweest van een culturele, religieuze en maatschappelijke eenheid. Het is in tegenstelling daarvan steeds een lappendeken aan klassieke stammen, feodale koninkrijken en moderne natiestaten geweest die in de meeste gevallen weinig meer gemeen hadden dan hun geografische ligging op het Europese continent.

Meer dan een derde van dat Europa bevond zich eeuwenlang onder een sterke islamitische invloedssfeer.

In het westen het Iberische schiereiland, en in het oosten het zuidoostelijke deel van Europa tot aan Wenen. Belangrijke islamitische Europese steden als Cordoba, Granada, Sarajevo en Istanbul staan er vandaag de dag nog steeds, en vormden uiterlijke mijlpalen van de islamitische aanwezigheid op het Europese continent. Dit deel van de geschiedenis en haar invloed op het moderne Europa wordt echter volledig doodgezwegen in het historische corpus dat dit continent rijk is, en binnen het doorsnee onderwijs van de middelbare school.

De willekeur heeft bepaald dat het christendom en jodendom, beiden religies ontstaan uit semitische samenlevingen, als Europees beschouwd worden, en de islam, ook ontstaan uit het semitische Arabië, als niet-Europees.

Dat Europese moslimwetenschappers en filosofen als Ibn Zuhr, al-Zahrawi, Ibn Rushd of Ibn Zafar al-Siqilli vaak een veel relevantere rol speelden voor de moderne Europese wetenschap en filosofie dan vele Oudgriekse of Romeinse denkers, lijkt haast vergeten.

De ware Europese islam

Dit is voor mij de ware Europese islam, namelijk de islam die gegroeid is op het Europese continent en die haar indruk en invloed heeft doen gelden voor het verdere verloop van de Europese samenlevingen, en tegelijkertijd werd beïnvloed door haar aanwezigheid en haar contact met de Europese volkeren.

De mengvorm tussen islam en seculiere, liberale en humanistische idealen die men tegenwoordig onder de noemer Europese islam wenst te plaatsen als een gangbaar alternatief van de islam binnen Europa is voor mij niets meer dan een product van het Europese superioriteitsdenken en het minderwaardigheidscomplex waar vele immigranten mee rondlopen.

De mengvorm tussen islam en seculiere, liberale en humanistische idealen die men tegenwoordig onder de noemer Europese islam wenst te plaatsen als een gangbaar alternatief van de islam binnen Europa is voor mij niets meer dan een product van het Europese superioriteitsdenken en het minderwaardigheidscomplex waar vele immigranten mee rondlopen. De Europese islam bestaat al vele eeuwen langer, en behoefde geen verwatering of vermenging om Europees te zijn. De namen Ivan de Veenboer en Jan Janszoon zeggen u hoogstwaarschijnlijk niet veel. Toch waren zij twee van de eerste Hollandse moslims die actief dienst deden als zeevaarders voor het Ottomaanse Kalifaat.

Ivan de Veenboer was een beruchte Hollandse kaper die de Middellandse Zee bevoer en zich begin 17^e eeuw tot de islam bekeerd had. Hij kreeg de titel Soulayman-Reys van de Grootheer van Algiers en die benoemde hem tot grootadmiraal binnen het Ottomaanse Kalifaat. Zijn stuurman was een andere Hollandse kaper, Jan Janszoon. Ook die bekeerde zich omstreeks 1620 tot de islam en ging onder de naam Moerad-Reys het bevel voeren over de zogenaamde Vloot van Salé, een eskader van zeventien kaperschepen onder Turks bevel. Het woord Reys is afgeleid van het Arabische woord voor bevelhebber.

Al in 1566 bood het Ottomaanse Rijk onder Soulayman de Grote als enige buitenlandse mogendheid hulp aan de Nederlandse opstandelingen onder Willem van Oranje. De protestante Nederlanders waren verwikkeld in een gewelddadige revolte tegen het katholieke Spanje, en vonden hulp bij de Ottomanen. In 1574 veroverde Selim II Tunesië op het Spaanse Rijk, in een succesvolle poging om de Spaanse druk op de Lage Landen te verminderen.

De Geuzen

De Geuzen (Nederlandse opstandelingen die de Spanjaarden bevochten tijdens de Tachtigjarige Oorlog) droegen een geuzenpenning met het opschrift “Liever Turks dan Paus”. Toen Sluis in de handen van de Nederlandse opstandelingen viel in het jaar 1604, vonden zij onder de Spaanse galeislaven verschillende moslims. De Nederlanders besloten hen onmiddellijk in vrijheid te stellen en hen een overtocht naar Noord-Afrika te bieden als een teken van dankbaarheid voor de Ottomanen.

De Geuzen droegen een penning met het opschrift “Liever Turks dan Paus”.

De Ottomaanse kalief Ahmed I vroeg de Nederlanders een ambassadeur te sturen, waarmee hij één van de eerste wereldleiders werd die de soevereiniteit van de Nederlandse Republiek erkende. Die ambassadeur heette Cornelius Haga en kwam in 1611 met een delegatie aan in Istanbul. In 1612 sloot hij een bijzonder gunstige handelsovereenkomst met de Turken, waarbij de Hollanders werden vrijgesteld van een reeks belastingen. Haga bleef aan het hof van de kalief tot 1639.

Het is een spijtige zaak dat zulke voorbeelden zo weinig aan bod komen wanneer er gesproken wordt over de geschiedenis van Europa, ook in het middelbaar onderwijs. Vanuit dit spectrum zou een veel breder inzicht kunnen worden opgebouwd bij vele studenten over de rol van de islam en de moslims in Europa.

Rechtse “historici”

Dat de geschiedenislessen met geen woord reppen over de complexe relaties tussen Europese naties en moslimrijken als de Ommayaden of Abbasiden is een gemiste kans. In het bijzonder gezien de globale geschiedenis van de Europese naties niet kan worden losgekoppeld van deze moslimrijken, en omgekeerd.

Europese naties hebben steeds in een wisselwerking geleefd met de naburige moslimstaten. Dit alles verzwijgen speelt enkel in het voordeel van het extreemrechts establishment, en rechtste “historici” als Wim van Rooy gaan zelfs zo ver om de gehele islamitische beschaving en al haar verwezenlijkingen doorheen de eeuwen te ontkennen.

Van islamitisch Andalusië en Sicilië over de Kruistochten tot de Ottomaanse hulp voor Ierland tijdens de grote hongersnood, Europese naties hebben steeds in een wisselwerking geleefd met de naburige moslimstaten.

Dit alles verzwijgen speelt enkel in het voordeel van het extreemrechts establishment, en rechtste “historici” als Wim van Rooy gaan zelfs zo ver om de gehele islamitische beschaving en al haar verwezenlijkingen doorheen de eeuwen te ontkennen.

Dat de rol van de islam in Europa tot een absoluut minimum gereduceerd wordt in de populaire moderne geschiedschrijving, draagt slechts bij tot een verkeerd begrip van het huidige vraagstuk van de islam in Europa. De islam huist al veel langer dan vandaag in Europa, en is niet binnengeglipt met de massa-integratie na de Tweede Wereldoorlog zoals verschillende populisten beweren.

Evelyn (Zainab) Cobbold was een schotse edelvrouw die zich tot de islam bekeerde na verschillende jaren in Algiers en Caïro te hebben gespendeerd. Zij was in 1933 de eerste Britse moslima die de jaarlijkse bedevaart naar Mekka verrichtte, op 65-jarige leeftijd.

Brits schrijver en journalist Marmaduke (Mohammad) Pikthall, geroemd door grote schrijvers als H. G. Wells en D. H. Lawrence, bekeerde zich publiekelijk tot de islam in 1917. In 1930 publiceerde hij een Britse vertaling van de Koran, en in 1936 werd hij begraven in het moslimdeel van het bekende Brookwood Cemetery te Londen.

Sir Archibald (Abdullah) Hamilton, Etienne Dinet, Claude Alexandre de Bonnevalle, de Hongaar Jozef Bem en zelfs de jongere broer van Vlad Dracul, Radu, waren allemaal vroege Europeanen die zich tot de islam hadden bekeerd, en de lijst is vele malen langer.

Kan dit alles dan ook niet beschouwd worden als een gemeenschappelijk deel van de Europese geschiedenis?

Mahomets Gesang

Goethe droeg een gedicht op aan de profeet Mohammad in de vorm van zijn Mahomets Gesang, en was onder meer gefascineerd door de poëzie van Saadi al-Shirazi.

Ook de bekende Ierse toneelschrijver en criticus George Bernard Shaw stak zijn bewondering voor de profeet Mohammad niet onder stoelen of banken in zijn woorden: ‘Ik heb altijd een hoge dunk gehad voor de religie van Mohammad omwille van diens wonderbaarlijke levenskracht.’

Volgens hem werd de islam binnen Europa eeuwenlang afgedaan als nonsens en heidense ketterij, afgebeeld als het donkerste kwaad, maar brachten 18^de en 19^de -eeuwse denkers als Goethe, Gibbon en Carlyle een positieve verandering in de kijk van Europa naar de islam.

We hoeven niet te zoeken naar een Europese islam, want die bestaat al eeuwenlang.

Alle vier deze denkers, inclusief Shaw, weken af van de traditionele Europese geschiedschrijving en verlegden hun blik naar het Midden-Oosten, de Grieks-Orthodoxe Kerk en de snelle groei van de islam. Zij leerden de profeet Mohammad kennen als religieus symbool, maar ook als een efficiënte politieke leider en een geniaal strateeg.

Het laatste wat ik wil doen is prediken en een lijstje opstellen over “hoe goed de islam wel niet is.” Neen, maar ik wens wel historische gerechtigheid in het lelijke gezicht van het hedendaagse massa-populisme. Ik wens aan te tonen dat de islam een intrinsiek deel uitmaakt van de Europese geschiedenis, en dat deze religie ook gewoon Europees kan zijn zonder daarbij in te hoeven boeten aan waarden en normen.

We hoeven niet te zoeken naar een Europese islam, want die bestaat al eeuwenlang.

Verbinding in plaats van polarisatie

De gehele bovenstaande boodschap zal echter bij weinigen een belletje doen rinkelen, ook bij moslims zelf. Het is een boodschap die is verloren geraakt in het luide geschreeuw van desinformatie, politiek opportunisme en populistische belangen. Indien deze informatie een nieuwe norm zou vormen in de Europese geschiedschrijving en de gemeenschappelijke kennis, zowel op school als bij het bredere publiek, zal er veel meer verbinding en herkenning ontstaan dan de groeiende polarisatie van vandaag.

Leer studenten opgroeien met verbanden, leer hen kijken naar het grotere plaatje en het feit dat historische naties nu eenmaal met elkaar is relatie staan.

Niemand is van Mars gevallen om zijn stempel hier op aarde te drukken.

Niemand is van Mars gevallen om zijn stempel hier op aarde te drukken, maar alles wat we vandaag zien, is tot stand gekomen in een lang historisch proces.

Wanneer nieuwe generaties dan inclusief leren denken, en de gezamenlijkheid van de wereldgeschiedenis leren inzien, zullen ze de wereld betreden met een open blik en veel minder geneigd zijn te denken in termen als suprematie en exclusiviteit.

Dat de wereldgeschiedenis in functie van een christelijk, humanistisch en Grieks-Romeins Europa hoort geleerd te worden, is een gevaarlijke en ouderwets koloniaal wereldbeeld dat stilaan dringend toe is aan een update.

Minister van Onderwijs, iets om mee aan de slag te gaan?