Terra (il)legal. Terra de Direitos.

In Vilhena, zuid-Rondônia, rukt de soja op. Het gif is er nog straffer dan in Mato Grosso. Het geweld ook.

Wat je in voetballand Brazilië zoal kan overkomen: je reist van Cuiabá naar Vilhena, in het zuiden van deelstaat Rondônia, om dan te vernemen dat de activiteiten niet doorgaan. Reden: de wereldbekermatch Brazilië – Servië. De straten zijn leeg, de universiteit werd vroegtijdig gesloten. Zalig. Ik maakte hetzelfde ooit mee in het binnenland van Bahia. Toen bleek het om de match Brazilië – Noord-Korea te gaan. Zucht!

Soja met gif

We rijden naar een assentamento (herverdeeld land), op 20 km. van de stad. Wat volgt, is in Vlaanderen met zijn 700.000 hectare landbouwgrond niet uit te leggen. Hier wordt met honderdduizenden hectares grond gegooid, alsof het niets is. Adilson van CPT vertelt: ‘Jij was hier acht jaar geleden. Sindsdien is de streek totaal omgewoeld. Je hebt hier vooral Cerradão (overgang van Cerrado naar Amazonewoud). De grond werd waardeloos geacht en was dus heel goedkoop.

‘Wij kunnen bijna niets meer telen, omwille van het gif dat tot bij ons overgewaaid komt. Alleen wat fruit, een koe en enkele kippen overleven nog’

De laatste 10 jaar is de sojapletwals hier toch over gerold en behoren de gronden tot de duurste. Voor ons huis staat nu een immens sojaveld. Wij kunnen bijna niets meer telen, omwille van het gif dat tot bij ons overgewaaid komt. Alleen wat fruit, een koe en enkele kippen overleven nog. Groenten niet.

De chemische geur is soms niet te harden. Mijn vrouw heeft hierdoor veel hoofdpijn en een hoge bloeddruk. In deze streek wordt veel gif uit Bolivia gesmokkeld. Het betreft vergif dat in Brazilië verboden is. Dus nóg gevaarlijker, want in Brazilië is veel veneno toegelaten, dat in Europa al lang verboden is.’

Toch heeft Europa een grote verantwoordelijkheid. De meeste agrotóxico komt van de chemiereus Monsanto, recent opgegeten door de Duitse degelijkheid. Het gezegde ‘Se é Bayer é bom’ wordt hier nu op Facebook omgezet in: ‘Se é Bayer é Monsanto’: ‘Als het Bayer is, is het niet goed, maar Monsanto.’

Grond(k)loterij

70 procent van de bevolking in deze streek van Vilhena zijn ‘sulistas’, families van Paraná, Santa Catarina en Rio Grande do Sul. Ze verkochten hun lapje grond in het zuiden om een veelvoud aan grond te kunnen verwerven in het noorden. Veel verwijst hier naar de overheersing van de sulistas: een benzinestation van Shell dat ‘Catarenense’ heet, buslijnen die van Porto Alegre tot het noorden van Rondônia rijden en vooral de grote ecologische voetafdruk: ontbossing om in huilen uit te barsten. Blairo Maggi en andere potentaten nemen hier gronden in. De kleine eigenaren worden verjaagd. Beide situaties, zowel van de grote fazendeiros als van de posseiros (zij die het posse of gebruiksrecht van de grond, hebben), zijn doorgaans niet gerugalariseerd.

Beide kampen nemen gronden in van de ‘União’, de federale staat. Het verschil is dat de immense gebieden die de grileiros (de ‘sprinkhanen’) innemen, platbranden en inzaaien, sinds 2008 vlot geregulariseerd worden. In het Amazonegebied zijn er sinds de militaire dictatuur van de jaren ‘70 veel nederzettingen zonder documenten. In Zuid-Rondônia werden toen drie grote gebieden afgelijnd, de zogeheten Greba’s. Samen goed voor een miljoen hectare. We zijn nu te gast in de ‘Greba Corumbiara’. Kapitaalkrachtigen konden toen in die greba een lot kopen van 2000 hectare. Kleine boeren van het zuiden konden doorgaans 100 tot 200 hectare verwerven, afhankelijk van de streek.

Als ze binnen enkele jaren voor de helft ontbost hadden, dan konden de groten een tweede loten van 2000 hectare verwerven. Vele bezittingen zijn nooit in regel gekomen. De regeling van Terra Legal, sinds 2008, was bedoeld om de bureaucratie voor regularisering te versoepelen en om een bescheiden landhervorming in ‘Amazônia Legal’ door te voeren.

Het pakte lichtjes anders uit: de grote eigenaren die lappen van duizenden hectaren inpalmden, raken vlot door de bureaucratische molen. Geld, politieke relaties, omkoopbare rechters en advocaten helpen hierbij. Ze betalen de staat een symbolisch, klein bedrag om de grond te kunnen behouden. Kleinen werden ook geregulariseerd, maar velen leven nog in onzekerheid. Er lopen constant rechtszaken, waarbij de grote indringers met veel geld dikwijls aan het langste eind trekken.

Ze zetten rechtszaken op met contracten van de jaren ‘70 die ze zelf niet naleefden (niet betaalden) om nu de posseiros te verjagen. Het vreemde is dat in de volksmond de mensen, die voor landhervorming opkomen en op een assentamento wonen, dieven worden genoemd. De machtige fixers worden als wegbereiders van een beloftevolle toekomst gezien. Er wordt op hen gestemd. Een hopeloze situatie!

Kwijtschelding van historische schuld

Naast het feit dat er in de landbouwmaffia amper belastingen betaald worden, zorgde de ‘bancada ruralista’ er in het parlement voor dat president Temer recent twee wetten goedkeurde: een die openstaande schulden en een die boetes kwijtscheldt. De schulden dateren soms nog van die beruchte jaren ‘70, toen velen grote lappen grond konden kopen.

‘Sommige eigenaren verkopen een lap grond door die ze nooit afbetaald hebben aan de staat. Vandaag wordt die oorspronkelijke schuld grotendeels kwijtgescholden’

Bijvoorbeeld, iemand van São Paulo kocht 2000 hectare grond. Een contract werd ondertekend. De man liet vervolgens anderen in zijn dienst het kostbaarste hout wegnemen. Nadien kwamen er koeien of kwam er helemaal niets. Zelf was hij er niet te zien. In de meeste gevallen was er wel een contract, maar betalen deden ze dikwijls niet.

Soms verkochten ze het land dat ze zelf niet hadden betaald. De schulden aan de staat (schulden van vóór 2012) worden nu door de wet kwijtgescholden. Je betaalt 20 à 30 procent van het oorspronkelijke bedrag en klaar is Kees. Prettig wel.

Sinds de versoepelde boswet van 2008 zijn er toch nog veel milieudelicten. Sommige bedrijven moeten, omwille van illegale ontbossing, tot vier miljoen reais boete betalen. Hetzelfde scenario speelt hier: je betaalt 20 à 30 procent van de boete en je belooft aan herbebossing te doen. Dit geldt zowel voor de kleinen, als voor de groten.

Herbebossing wil zeggen: eucalyptus- of Amerikaanse denmonocultuur. Veel biodiversiteit komt daar niet aan te pas. Eigenlijk heeft de ‘herbebossing’ als doel op termijn nog meer winst te maken. De betaling of kwijtschelding van de boetes zijn voor een bedrijf belangrijk. Anders kan er niet meer bij de bank geleend worden, om nieuwe investeringen te doen.

Zijn de kleinen dan heilig?

In de assentamento met 130 gezinnen zijn er ook vele onregelmatigheden. In het contract met de overheid (de Incra) staat dat je het stuk grond zelf moet bewonen, niet mag verhuren en de eerste tien jaar niet mag verkopen. Weinigen houden zich aan de bepalingen.

Het is voor nogal wat mensen een manier om goedkoop aan grond te komen en duur te verkopen. In een assentamento gaat het minstens om 4 hectare en maximum om 100 hectare. In deze assentamento van 130 gezinnen gaat het om 25 hectare ieder. Acht gezinnen zijn geïnteresseerd in agroecologia. Een minderheid dus.

Ook hier zijn zijn er heel wat milieudelicten. Geef je deze delicten aan, dan volgen doodsbedreigingen en zelfs moorden. Tja, Brazilië is echt wel een gewéldig land. Of moet ik gewelddadig schrijven?

En toch, deze sfeer van geweld is peanuts in vergelijking met wat vanuit de agronegócio op de armen wordt losgelaten. In enkele regio’s van Rondônia concentreert zich de laatste jaren het meeste plattelandsgeweld. Volgens de CPT-Rondônia werden in 2016 1273 families van hun grond verdreven en 117 mensen werden gevangen gezet. Politie en grootgrondbezitters werken namelijk nogal goed samen. De CPT registreerde eveneens 20 vermoorde campesinos in 2015, 21 in 2016 en 17 in 2017 en 4 vermisten.

Romaria da Terra

Ondanks al deze onheilsberichten blijft de CPT, Comissão Pastoral da Terra, mensen samenbrengen. Een geliefkoosd middel hierbij zijn bedevaarten, de jaarlijkse Romaria da Terra. In juli houden ze hier de XI e Romaria da Terra e das águas de Rondônia’ (grond én water) en de III e Romaria do Martirio do Padre Ezequiel Ramin, de derde bedevaart ter gedachtenis van de martelaar en vermoorde priester Ezequiel met als thema: ‘Met de armen voor grond, water, gerechtigheid en vrede.’

Het visioen blijft: Terra de direitos, Grond van rechten. Of zoals de Guarani dromen: Terra sem Males. Aarde zonder Slechtheid.