De getuigen van het bloedbad bij Rabaa: Samar Saadany

Samar Saadany werkt voor een organisatie die de Syrische vluchtelingen in Egypte helpt, maar ziet nu ook haar eigen land afglijden naar een burgerconflict. ‘Ik moest ernaar toe. Ik moest het zelf voelen. Ik moest dit doen voor mijn land. De geur van de dood ruiken’, zegt ze. Het dodentol is al opgelopen tot meer dan 500 op één dag, en vandaag loopt het verder op.

Dit is het eerste van een reeks ooggetuigenverslagen van wat echt gebeurd is op 14 augustus 2013. Tegenover het beeld van lijken in het vuil, families beroofd van elke waardigheid, vervalt het grote discours van de laatste maanden in het niets.

Niet verwonderlijk dat de Egyptische media van de overheid richtlijnen zouden hebben gekregen om geen verslag uit te brengen over dit lelijke gezicht van de waarheid. Het grote discours moet overeind blijven. Samar probeerde een journaliste van de grote krant Egypt Independent mee naar het mortuarium te nemen, maar helaas. Daarom vertel ik het verhaal in haar eigen woorden, de naakte waarheid. Haar foto’s spreken ook boekdelen.

De naakte waarheid

‘Het eerste wat ik zie, zijn straten vol mensen. De mensen die hun geliefden verloren, kan ik er zo uithalen. Niet hun tranen, maar hun zoekende, verloren blik in de ogen verraadt hun verdriet. En misschien ook de opgedroogde tranen op hun wangen. Een weerzinwekkende walm van rottende lijken is het volgende dat me tegemoet komt. Het is de eerste keer dat ik zo iets ruik. Ik houd mijn adem in om het niet te moeten ruiken, maar ik wil het ruiken om te weten hoe de dood ruikt. Ik begin weer normaal te ademen en moet bijna overgeven.’

‘Ik zie de met bloedvlekken besmeurde katoenen hoezen rond de lijken. Bloed vermengd met water en modder op de grond. Familieleden van de slachtoffers wachten op hun beurt, op de grond in de vuile straten, waar hun geliefden in witte zakken met ijs liggen te rotten in de modder. De tweede moord, deze keer op de ziel. Het is vernederend en pijnlijker dan de dood zelf.

In Egypte hechten we zoveel belang aan de begrafenis als een eerbetoon aan de doden. Mensen die verloren rondlopen op zoek naar ijs en water. Veel arme mensen uit dorpen. Tranen. Hier en daar een kreet.  Zachte, murmelende stemmen door elkaar. Telkens de aanwezigen een lijk voorbijgaan, prevelen ze Allah Akbar. Mensen die er maar wat verloren bij zitten.’

‘En dan de woede. Overal hoor ik mensen zeggen “Dit is het einde van de vreedzame protesten, vergeet de vreedzame protesten.” Groepen mensen beginnen collectief slogans tegen generaal al-Sisi te roepen. Een vrouw ziet me foto’s nemen. Ik denk dat ze een geliefde verloor, waarschijnlijk haar zoon of dochter, want ze zit er met haar man. Ze zegt: “Waarom neem je foto’s? Het maakt toch geen verschil. Ga jij onze geliefden terug brengen?”

Het enige dat ik kan doen, is haar omhelzen. We beginnen allebei te huilen, zij om haar verlies en ik om mijn hulpeloosheid. In haar ogen had ik eerst nog argwaan gezien, en had ik me deel van een ander volk gevoeld. Maar wanneer ze mijn sympathie voelt, verandert haar blik.’

De tranen van verzoening

Samar moest huilen voor haar land. Deze vorm van solidariteit kan belangrijk zijn voor de toekomst van Egypte. De slachtoffers voelen nu al dat miljoenen Egyptenaren hun lijden goedkeuren en noodzakelijk vinden. De oorlog is dan niet langer tussen Sisi en de Moslimbroeders, maar tussen de ‘martelaars’ en de miljoenen. Als de slachtoffers voelen dat hun tranen begrepen worden, door andere Egyptenaren, zodat ze niet alleen onder de ijzeren voet van al-Sisi staan, kunnen ze misschien opnieuw deel worden van het Egyptische volk.

Hun gevoel, dat iedereen tegen hen is zelfs in hun uur van diepste nood en rouw om hun geliefden, dat de natie hen als vuil behandelt, kan van al deze mensen tikkende tijdbommen maken. Alsof het bloed van hun zonen en dochters de wil is van de miljoenen die tegen hen op straat kwamen en al-Sisi het mandaat gaven voor wat hij uiteindelijk deed op 14 augustus 2013.

Ook al was het bloed een instrument in de strategie van zowel Sisi als de Moslimbroeders, die koppig hebben vastgehouden aan de bezetting van de Rabaa- en Nahda-pleinen, goed wetende wat er stond te gebeuren, en er toch voor kozen om de mensenlevens als martelaars in de weegschaal te leggen. De manier waarop de top van de Moslimbroeders nu reageert – ze roepen niet op tot terughoudendheid om de mensenlevens van hun aanhangers en andere Egyptenaren te beschermen, maar tot een tegenaanval vandaag in de vrijdagdemonstraties en tot allerlei wraakacties – zegt iets over hun strategie.

De kogels van haat

Na de anti-Sisi demonstraties vandaag kan het land twee kanten uitgaan: de ene op het pad van hoop, de andere op het pad van haat en vernieling. Op het pad van de haat zouden we oncontroleerbare emotie zien, de Moslimbroeders die hun aanhangers vernieling laten aanrichten, en de politie die hen nog verder uitlokt om achteraf het beeld van ‘terroristen’ te kunnen bevestigen en hun strategie voor de politieke vervolging van de Moslimbroeders kracht bij te zetten.

Op het pad van de hoop zouden we massale demonstraties zien die een duidelijk signaal zenden over wie Egyptenaar is en wiens bloed telt. Generaal al-Sisi zou voelen dat er grenzen zijn aan het vragen van mandaten aan het volk voor zijn illustere plannen. Het nationale Egypte-gevoel zou een verzet zijn tegen de groeiende polarisatie. Ik sprak gisteren over een ‘schepje bovenop de polarisatie’.

Maar nu de dimensie van de slachting duidelijk wordt en generaal al-Sisi zijn ware gelaat toont – in plaats van dat jonge, blinkende gezicht onder de stoere zonnebril op alle posters met het opschrift ‘Sisi, op wie je kan vertrouwen’ – zou deze slachting net meer eenheid onder het volk kunnen brengen.

Het zou opnieuw meer Egyptenaren kunnen verenigen tegen het regime van al-Sisi. Hij is erin geslaagd een volk de hulp van een dictator te laten inroepen, nog geen drie jaar nadat dat volk opriep tot de val van een dictator. Maar het tij kan snel opnieuw keren. Bloedvergieten heeft Moebarak de stoel gekost, bloedvergieten heeft Morsi zijn geloofwaardigheid gekost. En waarschijnlijk zal het bloedvergieten ook Sisi duur te staan komen. Vice-president Mohamed el-Baradei nam al ontslag.

Dat is niet onbelangrijk. Sisi werkte tot nu toe met een breed populair mandaat dat hij geniaal voor zich opeiste. Maar hoe zit het na gisteren met het geweten van de intellectuelen uit de middenklasse en de anderen die zo feestelijk hun vuurwerk in de lucht afvuurden toen het leger de massale mobilisatie van 30 juni aangreep om de Moslimbroeders van de macht te verdrijven? Hoe staan zij tegenover dat andere, dodelijke, vuurwerk van eergisteren, dat het bloed van honderden van hun landgenoten heeft gekost? Kleeft het bloed niet mee aan hun handen? Zij gaven generaal al-Sisi het mandaat.

Welke taal zullen zij, die het leger ‘toestemming’ gaven om het ‘terrorisme’ van de Moslimbroeders te bestrijden, nu bovenhalen om de slachting goed te praten of te kaderen binnen het proces van hun revolutie? Zien zij die machtsgreep nog steeds als een fase in hun revolutie? Of is het hen inmiddels aan het dagen dat dit het werk van een contrarevolutie is?

Welk Egypte als vandaag de avond over het land valt?

Terwijl ik dit schrijf, hoor ik de helikopters en geweerschoten in de verte. De demonstraties lopen nu uit de hand. Egyptische ordetroepen doen waar ze al jaren goed in zijn: disproportioneel en dodelijk geweld. Ooggetuigen spreken zelfs over helikopters die vuren op demonstranten en mensen die in de nek worden geraakt en sterven op straat. Beelden van sluipschutters op daken, gewapende burgers, en volle straten en pleinen vlak voor de avondklok ingaat. Massa’s ongewapende demonstranten die beschoten worden.

Wat hier gaande is, is een massale onderdrukkingsgolf in de straten tussen de huizenblokken van de eeuwenoude stad Caïro. Misschien wel de eindstrijd van het oude regime tegen de revolutie, en al lang niet meer enkel een strijd tussen de Moslimbroeders en het leger. Want wat anders verantwoordt zulke onderdrukking?

Aan het eind van deze dag zullen we weten of velen hun mening weer eens hebben bijgestuurd en de rangen van de onpartijdige April 6 Youth Movement hebben vervoegd tegen de Nieuwe Sterke Man. Generaal al-Sisi is overmoedig geweest. Hij komt uit een instituut dat nog altijd niet begrijpt dat het hele Egyptische volk niet meer zal rusten onder een ijzeren voet, dat in de duizenden gemeenschappen van gewone burgers lichtpunten ontstaan zijn, burgers die het gevoel van macht en invloed nooit meer zullen vergeten of afstaan.

Dat licht schijnt ook in de plaatsen die lang zo donker zijn geweest onder Moebarak: de informele wijken en sloppenwijken.

Het volk herenigen tegen al-Sisi zal waarschijnlijk de strategie zijn van onpartijdige revolutionaire bewegingen als April 6 Youth Movement en The Third Square. Zij kunnen het pad van de hoop bewandelen, maar naar alle waarschijnlijkheid worden ook zij overrompeld door de donkere strategieën van haat en geweld van de Moslimbroeders en de overheid.

Als al-Sisi de controle wil behouden, zullen ook deze onpartijdige bewegingen onder zijn ijzeren voet moeten terecht komen. En dan zal het oude regime helemaal terug zijn, van nooit weg geweest.

Het lijkt erop dat al-Sisi bezig is met een angstcampagne om de mensen te traumatiseren, en niet alleen aan de Moslimbroeders maar aan alle Egyptenaren duidelijk te maken wie de touwtjes in handen heeft. Ze willen de bevolking na drie jaar revolutionaire chaos eindelijk weer onder controle krijgen. Maar dat zal hen de steun van vele Egyptenaren en een deel van de internationale gemeenschap kosten. 

Onthoud ook deze woorden. Als we binnenkort terroristische aanslagen in Egypte zien, wie weet tegen toeristen zoals in de jaren ’90: dit terrorisme is gecreëerd door het Egyptische leger, in de periode juni-augustus 2013, onder het toeziend en stilzwijgend goedkeurend oog van Europa en de Verenigde Staten, in een geniaal uitgekiende machtsgreep, een verdrijving van een machtige sociaal-politieke beweging als de Moslimbroeders naar de clandestiniteit.

In de woorden van Menna el-Massry (foto boven links), de vriendin die Samar in het mortuarium vergezelde: ‘In het mortuarium voel je dat de woede van deze mensen veel vernietigender is dan het meest brutale regime. Beste onbewogen toeschouwer, zelfs als de verwondingen van de gewonden, en de lijken van de doden u niet raken, vrees de woede van zij die geleefd hebben om de dood recht in het gezicht te kijken.’

Want de gapende verwondingen in de borstkassen en hoofden van de slachtoffers, zijn ook de wonde waarmee Egypte wakker wordt na een donkere dag. Het trauma van de slachtoffers zal het trauma zijn van heel het land. Welke stilte zal vanavond weer over deze stad vallen, wanneer enkel het klapwieken van hoge helikopters die de avondklok overzien hoorbaar zal zijn in de verte?

Onze vertaalster Amal-el Rawy krijgt bevestiging van verschillende contacten ter plaatse dat de politie de Iman-moskee binnenvalt en de rouwende familieleden aanvalt met traangas. 

In dit dossier ‘Machtsgreep van de contrarevolutie’:

1. Gokken met de toekomst van Egypte
2. De duisternis valt over Caïro
3. De getuigen van het bloedbad bij Rabaa: Samar Saadany
4. De getuigen van het bloedbad bij Rabaa: Usama, dienaar van de Iman moskee
5. ‘Wie gaf Sisi het recht mijn stem te stelen?’ The Third Square over de machtsgreep van de contrarevolutie 
6. ‘Machteloos toekijken hoe Egyptenaren het land vernielen’ The Third Square over de machtsgreep van de contrarevolutie
7. Egypte onder de duim van generaal Sisi  

Verwante artikels op deze MO* Wereldblog:
‘Seksueel geweld in Egypte is politiek geweld’
‘Dit is mijn leven’: het verhaal van een meisje uit Caïro
Over vaders, dochters en Moslimbroerders
Egypte en de grondwet: JA of NEEN
Egypte en de grondwet: vooravonden van hoop en wanhoop
Afspraak met de geschiedenis in Caïro
‘Egypte staat voor keuze tussen theocratie of militaire staat’
‘Egypte zal ontploffen in een algemene staking’
Vele kleine Tahrir-pleinen in de sloppenwijk el-Duweiqa
Egypte is wakker!

Bekijk hier fotoreportages:
Manshiyet Nasr
Egypte en de grondwet
Fayyoum, platteland Egypte
Egypte