Hoe ziet de boerderij van de toekomst eruit?

De schandalen rond voeding en landbouw zijn niet op één hand te tellen. Het zijn slechts enkele symptomen van een systeem dat ziek is. Landbouw is in essentie het cultiveren van natuur met respect voor de eigenheid en processen hiervan. Als je winstmaximalisatie hierop loslaat als belangrijkste parameter, dan loopt het systeem onherroepelijk vast.

Naast het ontmaskeren van deze systeemfouten en schandalen moeten we terug dromen van een evenwichtige, duurzame en toekomstgerichte landbouwcultuur. Welke elementen moet die bevatten? Wat produceert de boerderij van de toekomst?

Gezonde voeding

Vraagstukken rond voedsel en voedselkwaliteit zijn zeer complex. Gezonde voeding en kwaliteit van voeding dragen verschillende betekenissen in zich. Voor mij is gezonde voeding vrij van toegevoegde synthetische substantie gedurende het groeiproces, het verwerken of het bewaren. Argumenten over wat wel kan en wat niet zijn zeer complex en verwarrend voor de meeste mensen, het is de overheid die hier keuzes maakt.

Als ik een wortel koop, wil ik een wortel zonder toevoegingen of reststoffen.

Toch moeten we als consument hier blijvend zeer bewust mee omgaan. Eén ding is zeker: het cumulatieve effect van verschillende substanties en toevoegingen is grotendeels onbekend. Het verplicht vermelden van de ingrediënten in een voedingsmiddel is positief. Maar het is een illusie te verklaren dat daarom alle toevoegingen, goedgekeurd door de overheid, zonder effecten zijn.

Als ik een wortel koop, wil ik een wortel zonder toevoegingen of reststoffen. Als ik melk wil, wil ik melk die rechtstreeks van de koe komt, een koe die op een gezonde en natuurlijke manier is gevoed. Ik vraag niets meer of minder.

Lokale voedselvoorziening

Praktisch alle manipulaties met voeding (toevoegingen, straling en bewaringsmethodes) zijn er in functie van “distributie” over lange afstanden.

Daarnaast moet het product er perfect uitzien – want dat wil de consument toch? Deze manipulaties komen de kwaliteit van het voedsel niet ten goede. Je mag er zeker van zijn: als we de productie, verwerking, distributie en consumptie van het voedsel lokaal organiseren, zal de kwaliteit enorm stijgen.

Ook economisch wordt het hier interessant, daar er heel wat kosten worden bespaard op het vlak van transport en bewaring. Ik geloof dat systemen van “community supported farms” hier een belangrijke rol hebben te vervullen : voedsel telen voor de lokale gemeenschap, waarbij de klemtoon gelegd wordt op de groeiende steden (metropolen) en de omliggende rand.

Hier zullen huishoudens zich verbinden met lokale landbouwbedrijven, rechtstreeks of via korte keten systemen zoals voedselteams of stadsboerderijen. Consumenten verbinden zich met een lokale landbouw die in eerste instantie gericht is op kwaliteit en vertrouwen.

Gezonde leefomgeving

Het beschermen van de aarde, waterkwaliteit en lucht, naast een positieve ontwikkeling van een reeds sterk aangetast milieu, is onmogelijk zonder gezonde, gemengde en duurzame landbouw. We stellen vast dat in Vlaanderen per week 10 tallen boerderijen verdwijnen of geïntegreerd worden in grotere structuren. Per week verdwijnt ook een oppervlakte grond ter grootte van 285 voetbalvelden bestemd voor voedselproductie.

Daarnaast zijn de milieueffecten van het dominante grootschalige en input afhankelijke landbouwmodel nefast. Het ondermijnt de bodemkwaliteit, oefent druk uit op de biodiversiteit en veroorzaakt mede de klimaatverandering.

De boerderij van de toekomst moet ons beschermen tegen :

• Een eentonig landschap van monoculturen;

• De giftige effecten van artificiële meststoffen, pesticiden, herbiciden en fungiciden;

• Gronderosie en het verdwijnen van bodemvruchtbaarheid;

• Het verdwijnen van biodiversiteit en natuurlijke habitats.

Dit kan enkel worden bereikt met de hulp van duurzame landbouwnetwerken die, terwijl ze voedsel produceren niet alleen het milieu beschermen, maar ook de grond op een gezonde manier cultiveren. Dergelijke duurzame landbouwnetwerken vormen de landbouw van de toekomst, waarbij er een evenwichtige relatie bestaat tussen enerzijds veehouderij, tuinbouwland, akkerland, weiland en anderzijds bos, hagen, poelen enz.

Met dit soort bedrijven voor ogen, en gewapend met enkele goede voorbeelden die ons toelaten te vergelijken met de monotone industriële landbouw, worden we ons bewust van wat de boerderij van toekomst zal betekenen voor ons welzijn en voor de toekomst van onze planeet aarde.

Naast de kwaliteit van het voedsel en de gezonde leefomgeving, is een derde essentiële taak weggelegd voor de boerderij van de toekomst: educatie.

Educatie

Als we terug kijken naar de landbouwmaatschappij uit het verleden (nog geen 300 jaar terug), zien we een zeer eenvoudig onderwijssysteem. Voor kinderen die al naar school konden of mochten gaan, werd het voldoende geacht dat ze de verhalen uit de ‘heilige schriften’ leerden, naast lezen en schrijven en misschien nog wat wiskunde. Maar voor de meeste mensen waren de grootste onderwijzers van vroegere tijden de natuur en de landbouw zelf.

Moeten we terug naar deze periode? Helemaal niet. Hoe dan wel?  De boerderijen van de toekomst kunnen ons en onze kinderen vele diepzinnige lessen leren, in relatie met de technologische context van deze tijd.

Een levensstijl in ritme met de seizoenen: we zijn de verbinding met dit natuurlijke ritme kwijt geraakt. Toch blijkt het nuttig te zijn om ons levensritme af te stemmen op het natuurlijke ritme van de seizoenen.

Eenvoudige levensstijl

Als we meer in aanraking komen met de capaciteiten en de beperkingen van de natuur, leren we dit toe te passen in andere dimensies van ons leven. Het helpt ons ook om een balans te vinden.

Via het tastbare werk op de boerderij leren kinderen en jongeren de waarde kennen van werk en dienstbaarheid.

Bijvoorbeeld in de VS, waar relatief weinig mensen in contact komen met landbouw of natuur, heerst er een gevoel dat alles mogelijk is, als er maar voldoende geld is. Het resultaat van deze houding is een land dat 50% van de wereld middelen verbruikt en verstikt in de eigen afvalbergen.

De boerderijen van de toekomst kunnen bij de consumenten op een natuurlijke manier een transitie in gang zetten naar een levensstijl die niet alleen eenvoudig is, maar ook bevredigend. We leren een welwillendheid om te doen wat noodzakelijk is, zonder klagen. Dit leren we door bvb dieren te voeden, stallen te poetsen, de gewassen te verzorgen en te oogsten.

In tegenstelling tot de eisen die ouders en leerkrachten vaak stellen, kunnen de eisen van de boerderij vaker begrepen en aanvaard worden door jonge mensen. Via het tastbare werk op de boerderij leren kinderen en jongeren de waarde kennen van werk en dienstbaarheid.

Via het werk op de boerderij leert men dat je niets kan oogsten zonder te zaaien. Deze abstracte maar fundamentele logica wordt op de boerderij concreet en brengt een waardering voor het feit dat de natuur zijn werk doet en dat de landbouwer dit ondersteunt en cultiveert. Het is als het ware een coöperatie tussen mens en natuur.

Echte rijkdom

Op dit moment is landbouw een verspillende onderneming, omdat de input van grondstoffen en energie vaak hoger is dan de output. Deze ongebalanceerde manier van werken leidt tot vele problemen, vooral op lange termijn.

Het ontstaan van een waardering voor de krachten van de natuur zijn van enorm belang voor onze kijk op de wereld en haar economie.

Het begrijpen dat werken op boerderijen in feite betekent dat we vertrouwen en rekenen op hetgeen de voorbije generaties gedaan hebben (het land vrijmaken, draineren, stenen verwijderen, bodemvruchtbaarheid bewaren,…).

Vanuit dit begrijpen ontstaat ook het besef dat onze eigen bijdrage niet alleen onze familie en onze generatie alleen zal dienen, maar ook deze van onze kinderen en kleinkinderen. Als je een eik plant, zal deze pas tot volwassenheid komen lang na wij en zelfs onze kinderen zijn heengegaan.

• Het begrijpen dat de natuur het best produceert indien we werken met een grote variatie aan planten en dieren, en niet via een monocultuur.

• De noodzaak van een voldoende ruime teeltwisseling.

• Dat de natuur en ook de landbouw dieren nodig heeft en dierlijke mest om de vruchtbaarheid van de grond te behouden.

• Dat er een variatie aan technieken noodzakelijk zijn voor het bekwaam gebruiken van gereedschap en machines.

Basisleerstof

Deze “basisleerstof” wordt in onze hoofdzakelijk stedelijke en randstedelijke omgeving niet meer voorzien voor onze kinderen. De meeste kinderen groeien op, op een manier die niet langer in harmonie is met het ritme van de natuur of met het ritme van hun eigen lichaam.

Ze groeien op in een maatschappij waarbij vooral de waarde van geld en het eigen plezier als essentieel wordt beschouwd. Vaak leeft het idee dat alles voorhanden is, als je er maar het geld voor hebt. Op deze manier lijkt de planeet aarde een onuitputtelijke bron van grondstoffen te zijn.

Ze ontdekken niet meer dat het grote verschil tussen industrie en landbouw er in ligt dat landbouw produceert vanuit een harmonie met de natuur, zonder een grote input, terwijl de industrie dat helemaal niet kan.

In deze condities missen jonge mensen een primaire sociale vaardigheid die ontstaat vanuit de erkenning dat in het cultiveren van de aarde en het verzorgen van dieren en planten, iemand verder werkt op het werk dat anderen hebben gecultiveerd voor ons en dat je niet noodzakelijk oogst wat je hebt geplant, maar dat anderen (en ook toekomstige generaties) misschien winst zullen halen uit je werk.

Bouwen aan een lokale gemeenschap

Kunnen de boerderijen van de toekomst deze vaardigheden opnieuw, op een vernieuwende manier, aanbieden aan onze kinderen en jongeren? We moeten niet terug naar een landbouwmaatschappij. Maar we moeten wel een nieuwe relatie creëren tussen de burgers en “hun” landbouwgrond, waarbij de voordelen van een beleving op de boerderij voor iedereen beschikbaar zijn, voor iedereen die op zoek is naar educatie, recreatie of een vorm van therapie.

Iedere gemeenschap moet zijn landbouwbedrijven omarmen, niet alleen om in vers voedsel te voorzien, maar ook om te voorzien in deze andere en noodzakelijke functies.

Is het niet de taak van de overheid om dit soort landbouw te faciliteren en ondersteunen?

Iedere school heeft nood aan een boerderij of een groep van boerderijen, om leerlingen de kans te geven om vaardigheden te leren en levenservaring op te doen door “leerervaringen” in een natuurlijke context.

Geestelijke gezondheidscentra, voorzieningen voor mensen met een beperking,… zouden ook verbonden moeten zijn met dergelijke projecten en daar gebruik van maken. Net zoals ouderen de kans zouden moeten krijgen om te werken in tuinen.

Maar ook voor de gewone werkmens kan dit soort projecten en bedrijven een verademing betekenen om het vele en intense bureau werk of fabriek werk te compenseren.

Dit kan enkel verwezenlijkt worden als de boerderij van de toekomst multifunctioneel is, ingebed in de lokale gemeenschap en gericht op kwaliteit i.p.v. enkel winst.

Is het niet de taak van de overheid om dit soort landbouw te faciliteren en ondersteunen?

Op tal van plaatsen stappen ondernemers en ook landbouwers een andere kant op. Niet met grote woorden, maar met eenvoudige daden, stappen ze in de richting van een nieuwe en leefbare toekomst. Deze mensen willen een optimistisch verhaal brengen, inspirerend en hoopvol,… een verhaal van mensen die de toekomst niet willen afwachten maar mee vorm geven.

Deze verhalen zijn inspiratiebronnen voor de landbouwbedrijven van de toekomst.

Hoe ziet de boerderij van de toekomst er uit? Het landbouwbedrijf van de toekomst produceert gezonde voeding, draagt zorg voor het milieu, is ingebed in de lokale gemeenschap, en heeft een sterke educatieve functie naar die lokale gemeenschap.