150 jaar Canada: voor inheemse volkeren valt er weinig te vieren

Canada telt 1,4 miljoen inheemse inwoners die zich identificeren als First Nations (in de volksmond gekend als de ‘indianen’), Inuit of Métis, verenigd in stammen en gemeenschappen en verspreid over reservaten en territoria. Canada is bijgevolg niet één land: het is een lappendeken van verschillende naties en volken.

Het feit dat dit jaar het 150-jarige bestaan van de natie wordt gevierd, is voor de inheemse bevolking een pijnlijke paradox.

‘De viering is meer dan een beetje problematisch voor inheemse mensen als je nadenkt over de afgelopen 150 jaar en over wat de inheemse volken hebben meegemaakt’, zegt Tanya Kappo, een welgekende activiste van de Sturgeon Lake Cree Nation in de provincie Alberta. ‘Anderhalve eeuw Canada vieren, is een gelegenheid om na te denken over het ontstaan van het land en hoe het nu is. En als een inheems persoon, heb ik het gevoel dat dit ten koste van ons is.’

Sytematische marginalisering

Sinds het begin van de kolonisatie in de zestiende eeuw is de inheemse bevolking systematisch sociaal en economisch onderdrukt. Hun gronden werden ingepalmd en geleidelijk aan werden de indianen -een term die in Canada stilaan in onbruik geraakt- verdrongen naar reservaten. In deze weinig begeerde stukken land werden ze steeds verder gemarginaliseerd.

‘Pas in 1960 kregen de inheemsen stemrecht en werden ze zogezegd volwaardige Canadese burgers’

Pas in 1960 kregen de inheemsen stemrecht en werden ze zogezegd volwaardige Canadese burgers, toch bevinden ze zich vandaag nog steeds in een inferieure positie.

‘De koloniale impact heeft geleid tot groot historisch trauma, wat op zijn beurt de aanleiding vormde voor sociale problemen.

Dat heeft allemaal een invloed op de gezondheid van onze mensen’, vertelt Lillian Howard, medevoorzitter van het Urban Aboriginal Peoples Advisory Committee (UAPAC) in Vancouver en al meer dan veertig jaar actief in verschillende organisaties en comités die de situatie van de inheemse volken moeten verbeteren.

Pijnlijke statistieken

Tegenwoordig woont ongeveer de helft van de Canadese inheemse bevolking in reservaten en afgelegen gemeenschappen, waar zelfs zuiver drinkwater geen evidentie is. De armoedegraad is er dubbel zo hoog als in de rest van het land en de toegang tot adequate gezondheidszorg ontbreekt vaak.

‘In Inuitdorpen ligt het aantal zelfmoorden zes tot elf keer hoger dan het Canadese gemiddelde, vooral jongeren zien geen andere uitweg uit de miserie’

De gemiddelde levensverwachting is er bijgevolg vijf tot zeven jaar lager dan in de rest van Canada en de zelfmoordcijfers zijn duizelingwekkend. In Inuitdorpen ligt het aantal zelfmoorden zes tot elf keer hoger dan het Canadese gemiddelde. Voor de First Nations ligt het aantal dubbel zo hoog.

Vooral jongeren zien geen andere uitweg uit de miserie. Uit een studie van 2011 blijkt bovendien dat 48 procent van de kinderen in de pleegzorg van inheemse afkomst zijn, terwijl ze amper 7 procent van de kinderen in Canada uitmaken.

Drugs- en alcoholmisbruik zijn schering en inslag in de reservaten, net als geweld en seksueel misbruik. Een op vier inheemsen geeft aan te kampen met een alcoholprobleem. Hoewel de inheemsen slechts 4,3 procent van de Canadese bevolking uitmaken, vertegenwoordigen ze meer dan 25 procent van de gevangenispopulatie.

Geïnstitutionaliseerd racisme

De negatieve statistieken zijn te wijten aan verschillende factoren. ‘Het ligt niet alleen aan het [gebrek aan] land, het is de koloniale impact, het overheidsbeleid. Het is geïnstitutionaliseerd racisme tegenover de inheemse bevolking. We zijn oververtegenwoordigd in sociale en onderwijsproblemen, in gezondheids- en economische problemen. We zijn oververtegenwoordigd in de gevangenissen en inheemse vrouwen zijn vaak het doelwit van geweld’, zegt Howard, die erkent dat er ook problemen zijn die binnen de gemeenschappen zelf moeten aangepakt worden.

‘We zijn oververtegenwoordigd in sociale en onderwijsproblemen, in gezondheids- en economische problemen, in de gevangenissen’

‘We hebben cycli van geweld die genormaliseerd zijn. Het is onze verantwoordelijkheid om daar elke dag aan te werken en we hebben bondgenoten nodig, we hebben steun nodig. We moeten dit op onze eigen manier doen, via onze eigen ceremonies en onze eigen cultuur’, legt ze uit.

‘We kunnen niets met een westerse benadering die ons zegt hoe we de dingen moeten veranderen. Het moet gebaseerd zijn op de wetenschap van onze voorouders. Dat is de enige manier waarop we kunnen overleven’, beklemtoont de UAPAC-medevoorzitter.

Dat de overheid dit jaar 500 miljoen dollar uittrekt om over het hele land de 150^ste verjaardag van Canada te vieren, is voor velen dan ook een doorn in het oog. Vertegenwoordigers van de inheemse gemeenschap klagen aan dat het geld beter zou ingezet worden voor de verbetering van de socio-economische situatie van de First Nations, Inuit en Métis.

Nochtans wordt er in verschillende steden dit jaar extra aandacht besteed aan de oorspronkelijke bewoners van het land met tentoonstellingen van inheemse kunst, workshops en events, al is dat voor velen slechts een pleister op een erg diepe, eeuwenoude wonde.

De indiaan in het kind doden

De Canadese autoriteiten hebben van meet af aan ingezet op verplichte assimilatie. De overheersers deden er alles aan om inheemse culturen in de kiem te smoren. In 1876 werd de Indian Act opgesteld: die bepaalde de definitie van de ‘indiaan’ en legde vast hoe First Nations-stammen en -reservaten moeten opereren.

Met de Indian Act implementeerde de overheid een Europese bureaucratie: traditionele bestuurssystemen werden in de reservaten afgeschaft en vervangen door ‘band councils’ (stammenraden) die geen wezenlijke macht meer hadden. Er kwam een verbod op religieuze en andere ceremonies en ook het gebruik van inheemse talen werd ontmoedigd.

In Canada, een land met 35 miljoen inwoners, worden ongeveer 60 inheemse talen gesproken. Bij de volkstelling in 2011 bleek echter dat nog maar 213.400 mensen een inheemse taal als moedertaal hadden. Een kleine 133.000 van hen gaf aan thuis een inheemse taal te spreken. Nagenoeg alle inheemse talen, met uitzondering van het Cree, Inuktitut en Ojibwe, staan op het punt voorgoed verloren te gaan.

‘Het schoolpersoneel pleegde fysiek, emotioneel en seksueel misbruik, soms met een fatale uitkomst. Bovendien werden de kinderen verplicht bij hun familie weggehaald’

Een van de sleutelfactoren in het assimilatieproces waren de ‘residential schools’: kostscholen die gerund werden door christelijke organisaties met overheidsgeld.

‘Een bekende quote van een van de ambtenaren uit de negentiende eeuw was “we moeten de indiaan in het kind doden”, dat kwam neer op de uitroeiing van hun talen, hun culturen, van wie ze waren als inheemse mensen’, vertelt Tanya Kappo.

Agenten van het Bureau of Indian Affairs haalden inheemse kinderen systematisch weg uit hun thuisomgeving en brachten ze naar de residentiële scholen, die verplicht waren voor kinderen uit gemeenschappen waar geen dagscholen waren. Vanaf het einde van de negentiende eeuw tot het einde van de twintigste eeuw belandden zo’n 150.000 First Nations-, Inuit- en Métiskinderen in deze horrorinstellingen.

‘Er gebeurden verschrikkelijke dingen met de kinderen. Er was veel fysiek, emotioneel en seksueel misbruik, uithongering, soms met een fatale uitkomst. Het was vreselijk traumatiserend, want de kinderen werden bij hun familie weggehaald. Bijna geen enkele familie stuurde haar kinderen er vrijwillig naartoe,’ zegt Kappo, wiens ouders en grootouders opgroeiden in residentiële scholen.

‘Kinderen ondergingen er afschuwelijke aanvallen op hun lichaam, geest en ziel en dat had een heel negatieve impact op de hele gemeenschap. Nu kampen we met heel veel posttraumatische stressstoornissen, paniekaanvallen, depressie en andere sociale problemen.

Deze hebben vinden hun oorsprong in de extreme verdrukking en marginalisering, evenals met het niet aanvaard worden in de maatschappij’, vertelt Lillian Howard, zelf een slachtoffer van seksueel misbruik in een dergelijke school.

Minstens 6000 kinderen stierven in dat onderwijssysteem, meestal ten gevolge van ondervoeding en ziekte. Hoe afschuwelijk het hele concept ook was, toch sloot de laatste residentiële school pas in 1996 de deuren.

Culturele genocide

In mei 2015 beschuldigde Beverley McLachlin, de Canadese opperrechter, Canada van culturele genocide omwille van de mensonterende behandeling van inheemse volken ten tijde van de kolonisatie.

‘Door het onderzoek naar de wantoestanden in de residentiële scholen kregen vroegere slachtoffers de moed om te getuigen over het misbruik in die scholen’

Ze noemde dit ‘de ergste smet op het Canadese mensenrechtenrapport.’ Die bevinding werd bevestigd door de Truth and Reconciliation Commission (TRC), een commissie die zich van 2007 tot 2015 verdiepte in de wantoestanden die plaatsvonden in residentiële scholen. ‘Gezien het aantal doden dat er viel, waren de scholen meer dan een culturele genocide’, vindt Kappo.

Het onderzoek naar de wantoestanden in de residentiële scholen heeft de inheemse gemeenschap wel goed gedaan, zegt ze.

‘Het heeft zeker de communicatie tussen inheemsen en niet-inheemsen bevorderd en tussen de inheemse gemeenschappen zelf. Inheemse mensen hebben nooit gesproken over wat hen als kinderen is overkomen in de residentiële scholen.

Door het onderzoek van de TRC kregen ze de moed om te getuigen over het misbruik in die scholen. Mijn vader is overleden zonder dat ik er ooit met hem over heb kunnen praten. Mijn moeder spreekt er niet over en ook mijn grootmoeder vertelde er amper iets van.’

Alles begint bij het land

Na bijna 500 jaar blanke overheersing heeft de inheemse bevolking controle over nog slechts acht procent van haar oorspronkelijke territorium.

De Indian Act bepaalde dat indianenstammen door het Britse koninkrijk reservaten toegewezen kregen. Echt eigenaar van de gronden in kwestie werden de inheemsen echter nooit. Ze ijveren al jaar en dag voor het recht op zelfbestuur, maar voorlopig blijft het bij een schijnautonomie.

‘De Canadese overheid heeft nu volledige controle over de financiën. Zij hebben momenteel de meeste kaarten in handen’, zegt Isaac Murdoch van de Serpent River First Nation in de provincie Ontario. Hij is een milieuactivist, spreker en kunstenaar die ook culturele kampen organiseert voor inheemsen.

‘De Indian Act houdt mensen afhankelijk van een economie, van programma’s en diensten, zo kunnen ze hun economie niet baseren op jacht, visvangst en landbouw’

Bedrijven en corporaties blijven gronden inpalmen voor de bouw van resorts en de aanleg van mijnen en oliepijplijnen, vaak dwars door reservaten, ondanks protest van de inheemse bevolking. ‘Alles begint bij het land,’ zegt Murdoch.

‘De Indian Act houdt mensen afhankelijk van een economie, van programma’s en diensten. Deze wetgeving houdt hen vast in de reservaten. Op die manier kunnen ze hun economie niet baseren op jacht, visvangst en landbouw,’ gaat hij verder.

Hoewel de huidige generaties die levensstijl nooit hebben gekend, hunkeren ze naar de tijd waarin ze zich vrij konden bewegen over het land, zonder ingeperkt te worden door de reservaten. ‘Onze mensen waren spiritueel erg verbonden met het land en de dieren,’ vertelt Murdoch.

‘Door de ontginningen, de kolonisatie, de verwijdering van inheemsen van hun land en de onderbrenging in een welvaartseconomie hebben mensen de neiging in te storten en zelfmoord onder jongeren is daar een gevolg van. Gezonde mensen staat gelijk aan gezond land,’ beklemtoont hij.

Lillian Howard was als twintiger al actief als milieuactiviste, nu is ze er bijna 67. ‘Het is een voortdurende strijd tussen de corporaties en inheemse volken en de overheid’, zegt ze. ‘Ik zie nog altijd dezelfde problemen als 40 jaar geleden.

We hebben nu [inheemse] mensen op een hoog regeringsniveau, maar de nodige veranderingen gaan niet over een nacht ijs. We zullen blijven protesteren en betogen. We willen nu verandering, vandaag, maar dat is in geen enkel land haalbaar.’

Inheems voor Canadees

Op de vraag of inheemsen zich ook Canadees voelen, is het antwoord na 150 jaar nog altijd nee, zegt Murdoch. ‘De meeste mensen geloven dat hun nationaliteit bij hun stam ligt. Ik ben bijvoorbeeld Ojibwe. Na wat Canada gedaan heeft, zal mijn hart niet uitgaan naar waar zij willen dat het gaat. Zij hebben ons die nationaliteit opgedrongen’, beklemtoont hij.

‘Twintig jaar geleden was ik er niet trots op om Canadese te zijn door alles wat ik zag gebeuren met onze mensen, de onderdrukking van ons volk’

‘Je hoort Trudeau (de Canadese premier, nvdj) het voortdurend zeggen: hij noemt ons inheemse Canadezen. Natuurlijk zal de Canadese overheid ons altijd Canadezen blijven noemen. Het laatste wat ze willen is een onderscheid maken tussen ons en Canada, want de schijnbare vereniging van inheemsen en Canadezen rechtvaardigt immer de landroof die heeft plaatsgevonden.’

Lillian Howard ziet een positievere trend. ‘Ik ben Nuu-chah-nulth voor ik Canadese ben en dat is de manier waarop de meeste inheemse mensen denken’, zegt Howard.

‘Twintig jaar geleden was ik er niet trots op om Canadese te zijn door alles wat ik zag gebeuren met onze mensen, de onderdrukking van ons volk, de moorden op onze vrouwen, de diefstal van onze kinderen.

Vandaag zie ik veranderingen in het discours, waarin mensen erkennen wat er gebeurd is. Nu kunnen we zeggen “ja ik ben Canadees, ik neem deel aan verkiezingen. Ik ben er trots op Canadees te zijn.” Ik zie niet alleen veranderingen voor inheemse volken, maar voor alle mensen, want we zijn zo rijk aan etnische diversiteit.’

Verwaarlozing, vernedering en verzoening

De huidige Canadese premier Justin Trudeau, een mediagenieke veertiger, maakte van verzoening met de inheemse bevolking een speerpunt van zijn kiescampagne in 2015.

‘Canada kwam tot stand zonder de instemming en participatie van de inheemse volken die hier al duizenden jaren leven’

Na twee jaar aan het roer, lijken zijn inspanningen zich echter hoofdzakelijk te beperken tot ceremonies en ontmoetingen met leiders van de inheemse bevolking.

Op 21 september ging hij eindelijk een stap verder tijdens een toespraak voor de Verenigde Naties. Trudeau erkende dat Canada zijn inheemse bevolking systematisch in de steek heeft gelaten.

‘Canada kwam tot stand zonder de instemming en participatie van de inheemse volken die hier al duizenden jaren leven’, zei de premier, die sprak van de ‘verwaarlozing, vernedering en het misbruik’ dat de inheemsen de voorbije honderden jaren moesten ervaren.

Behalve het onderzoek naar de meer dan 1100 vermiste en vermoorde inheemse vrouwen, werd er voorlopig weinig werk gemaakt van beleidsmaatregelen in het voordeel van de inheemse bevolking.

Andere wereldbeelden

Volgens Tanya Kappo is echte verzoening nog heel ver weg. ‘Het zal nog generaties duren. We zijn nog niet eens begonnen’, zegt ze. Het probleem ligt volgens Kappo in het feit dat Canada nog steeds de klemtoon op assimilatie legt.

‘Waarom zouden inheemse mensen hun eigenheid moeten veranderen?’, vraagt ze. ‘Wanneer anderen naar ons land komen, dan vraagt niemand hen hun culturele identiteit af te schudden of ze nu joods of sikh of eender wat zijn.

Niemand zegt dat ze zich niet langer zo mogen identificeren en er zijn geen wetten die ervoor zorgen dat ze anders behandeld worden. Canada hanteert nog steeds de Indian Act. Waarom is dat? Waarom heeft Canada zo’n probleem met het bestaan van inheemse mensen als inheemse mensen?’

‘Canada hanteert nog steeds de Indian Act. Waarom heeft Canada zo’n probleem met het bestaan van inheemse mensen als inheemse mensen?’

Lillian Howard wijst erop dat uiteenlopende wereldbeelden de verzoening bemoeilijken. ‘Het is een westerse benadering versus een inheems wereldbeeld. Inheems denken is holistisch. Alles houdt met elkaar verband. De meeste inheemse volken hebben een woord voor ‘wij zijn een’, ‘alles is een’, ‘alles is geïntegreerd’.

Dat is precies de reden waarom we nood hebben aan een leven in evenwicht en het behoud van die verantwoordelijkheid, duurzaamheid. Als je een deel beïnvloedt, heeft dat gevolgen voor het hele systeem. De westerse benadering daarentegen is erg gecompartimenteerd, erg lineair, dus de connectie is er niet. Het is erg stug’, legt ze uit.

Toch kijkt Howard de toekomst hoopvol tegemoet. ‘Een van de grote problemen die we moeten aanpakken in het verzoeningsproces is het geïnstitutionaliseerde racisme. Ik zie die racistische attitudes stilaan veranderen’, vertelt ze.

‘Deze overheid doet zeker meer dan de voormalige, conservatieve regering en het duurt jaren om een beleid te veranderen dat al 150 jaar van kracht is. Nu is er tenminste de bereidheid om onze rechten en levensomstandigheden te verbeteren en te erkennen dat de kolonisatie aan de grondslag ligt van onze problemen.’