Kan de grootste financiële alliantie ter wereld de investeringen in fossiele brandstoffen stoppen?

Ze is op papier een van de machtigste financiële organisaties ter wereld, met meer dan honderd biljoen dollar aan vermogen: de Glasgow Financial Alliance for Net Zero. Tegen 2050 beloven de meer dan 600 aangesloten banken en financiële instellingen om klimaatneutraal te worden. Maar: tussen woord en daad gapen conservatieve lobbygroepen én privébelangen in de fossiele industrie.

Bij de start van het voorbije Wereld Economisch Forum in Davos, half januari, blokkeerden milieuactivisten de toegangswegen tot de jaarlijks terugkerende bijeenkomst van internationale politici en zakenlui. Met hun actie wilden ze de bedrijfsleiders aanmanen om zo snel mogelijk de investeringen in fossiele brandstoffen uit te doven. Die bedroegen volgens het Internationaal Energieagentschap vorig jaar nog altijd 1 biljoen dollar.

De blokkade van de activisten veroorzaakte een achttien kilometer lange file op de bergwegen naar Davos. Maar daar had een van de invloedrijkste personen uit de financiële wereld schijnbaar geen last van. Zoals gebruikelijk schudde Mark Carney de handjes van prominente figuren. Hij gaf ook een lezing in het Bloomberg House, waarin hij benadrukte dat de klimaattransitie grote investeringskansen met zich meebrengt.

Carney dankt zijn invloed aan de verschillende topposities die hij bekleedt. Van 2013 tot 2020 stond hij aan het hoofd van de centrale bank van Engeland. Momenteel is hij speciaal klimaatgezant voor de Verenigde Naties én, samen met met Mike Bloomberg, voorzitter van de Glasgow Financial Alliance for Net Zero (GFANZ). Dat is een alliantie van financiële instellingen wereldwijd die zich inzetten om tegen 2050 klimaatneutraal te functioneren.

Prominente plek aan tafel

Op het einde van vorig jaar telde de Glasgow Financial Alliance 675 leden. Dat ledenbestand varieert sterk. Ze omvat grootbanken als BNP Paribas, maar ook kleinere, groenere banken als Triodos of vermogensbeheerders als BlackRock. Volgens cijfers van GFANZ zelf vertegenwoordigden die leden eind 2021 samen rond de 130 biljoen dollar aan privékapitaal, goed voor maar liefst 40% van de mondiale financiële vermogens.

Door deze gigantische omvang kan GFANZ een erg belangrijke partner zijn om de wereldwijde investeringen in fossiele brandstoffen stop te zetten.

De alliantie was zichtbaar vertegenwoordigd op de meest recente klimaattop, in december in Dubai, waarvan het slotakkoord de belofte bevat om fossiele brandstoffen uit te faseren. GFANZ-covoorzitter Mark Carney leidde er, zij aan zij met de voorzitters van de klimaattop en de Wereldbank, een belangrijk rondetafelgesprek om strengere normen te bekomen voor de handel in de uitstoot van broeikasgassen.

Ook de Europese regulatoren gunnen de Glasgow Financial Alliance vaak een prominent plekje aan de onderhandelingstafel. Zo is ze nauw betrokken bij het International Platform on Sustainable Finance, een platform van de Europese Unie dat een regelgevend kader voor duurzame investeringen moet ontwerpen. In november 2022 publiceerde het samen met GFANZ een rapport voor de Europese Commissie met aanbevelingen om objectiever te kunnen berekenen hoe duurzaam beleggingsportefeuilles zijn.

‘GFANZ is het schoolvoorbeeld van groene retoriek zonder daden.’

Maar al sinds Glasgow Financial Alliance in april 2021 werd opgericht, rijzen er vragen over haar slagkracht en geloofwaardigheid. Zo publiceerde de ngo ReclaimFinance eind 2021 een rapport waarin staat dat GFANZ de investeringen in fossiele industrie ongemoeid laat. Daarnaast is de structuur van de organisatie al van bij het begin erg complex en ondoorzichtig, met zeven ondergeschikte allianties, verscheidene adviesraden en regionale netwerken.

Lidmaatschap van GFANZ is bovendien ook behoorlijk vrijblijvend, en dat wekt weinig vertrouwen bij milieuactivisten. GFANZ-leden zijn namelijk niet gebonden aan strikte regels of normen, en er bestaan geen procedures om hen te sanctioneren als ze hun klimaatbeloftes niet nakomen. ‘GFANZ is het schoolvoorbeeld van groene retoriek zonder daden’, stelt Kenneth Haar van de ngo Corporate Europe Observatory aan MO*.

Ook vanuit België klinkt er kritiek. Zo stelde de ngo FairFin dat de banken en investeringsfondsen in GFANZ op de klimaattop van 2021 vooral hun winsten veilig wilden stellen. ‘GFANZ is niet geïnteresseerd in het uitfaseren van fossiele energie, zij focussen voornamelijk op het compenseren van CO2-vervuiling’, klonk het toen scherp in een open brief aan federaal minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v).

Paraplu-alliantie zonder plan

Is de Glasgow Financial Alliance werkelijk een geval van ‘groene retoriek zonder daden’? En in hoeverre beschikt het over een daadkrachtig plan om de biljoenen dollars van haar leden snel en effectief naar duurzame investeringen te loodsen?

‘GFANZ is geen strak geleide organisatie met een masterplan’, zegt Paddy McCully. Als senior analist bij de ngo ReclaimFinance volgt hij GFANZ al vanaf het begin op de voet. ‘Volgens mij weet niemand echt goed hoe de interne werking verloopt. GFANZ bestaat toch vooral uit losse persoonlijke relaties die organisch zijn gegroeid.’

McCully verduidelijkt hoe de alliantie ontstond in 2021: ‘Een paar maanden voor de klimaattop in Glasgow in december 2021 zou plaatsvinden, besloot de Britse overheid om er een financiële top van te maken. En dus kreeg Mark Carney, als voormalig gouverneur van de Britse nationale bank, in de lente van dat jaar de opdracht om de bestaande financiële duurzaamheidsallianties te verenigen onder één grote organisatie.’

Want eigenlijk is GFANZ een alliantie van allianties. Ze verbindt en overkoepelt zeven bondgenootschappen gelinkt aan specifieke sectoren. Sommige daarvan, zoals de Net Zero Banking Alliance (NZBA) voor de bankensector, bestonden voordien al.

‘Bij financiële instellingen heerst vaak een kuddementaliteit. Ze sloten zich massaal aan zonder de kleine lettertjes te lezen.’

Maar in de aanloop naar de klimaattop van Glasgow primeerde vooral het ledenaantal, benadrukt McCully. En dus begon Mark Carney nieuwe sectorspecifieke allianties uit de grond te stampen. Met als doel om zoveel mogelijk bedrijven uit alle financiële niches te strikken voor de nieuwe alliantie.

Die tactiek loonde. ‘Bij financiële instellingen heerst vaak een kuddementaliteit’, zegt McCully. ‘Ze sloten zich massaal aan bij GFANZ zonder de kleine lettertjes te lezen. Want ze dachten toch dat niemand die organisatie ooit serieus zou nemen.’

Dat bleek achteraf een enorme misrekening te zijn. Van bij het begin waren de leden verplicht om zich aan te sluiten bij de doelstellingen van de Race to zero-campagne van de Verenigde Naties. Die ijvert voor rigoureuze en onmiddellijke actie om de globale uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 te halveren.

Maar in de zomer van 2022 kwam de Race to zero-campagne met nieuwe, striktere criteria op de proppen. Die ‘verplichten de leden om investeringen in fossiele brandstoffen uit te faseren en om op weg daarnaartoe absolute tussentijdse doelstellingen vast te leggen’, zo stelt een recente evaluatie over GFANZ van consultancybureau KBRA.

Die dwingender criteria waren voor sommige financiële instellingen meer dan een brug te ver. Want nog geen maand later, in september 2022, dreigden vooral Amerikaanse investeringsbanken, zoals JP Morgan en Bank of America, om uit GFANZ te stappen. De nieuwe criteria van de Race to zero-campagne, zo vonden ze, zouden hun competitiviteit te zeer beperken.

Al gelooft niet iedereen die officiële verklaring. ‘Die banken beroepen zich vooral op het mededingingsrecht om hun belangen in de fossiele industrie te vrijwaren’, zo stelde Thomas Hale, hoofddocent Overheidsbeleid aan de universiteit van Oxford in een reactie op de strengere Race to zero-criteria.

Maar GFANZ-covoorzitter Mark Carney zwichtte onder de druk. In oktober 2022 waren de leden van GFANZ alweer vrij om zich al dan niet te verbinden aan de internationale Race to zero-campagne. Daarmee kreeg lidmaatschap van de Global Financial Alliance weer een vrijblijvender karakter.

Wat is ‘duurzaam genoeg’ voor de financiële wereld?

Toch blijven er verschillen in klimaatambities binnen de alliantie, en dat zorgt nog altijd voor onenigheid.

Een frappant voorbeeld daarvan is de Duitse groene bank GLS, die zich in april 2023 terugtrok uit de Net Zero Banking Alliance, een van de zeven sectorallianties van GFANZ. Dat deed ze uit onvrede met de houding van de Wall Street-banken. Die blijven namelijk een uitfasering van hun investeringen in de fossiele industrie blokkeren.

Ook Triodos Bank, dat zich nadrukkelijk profileert als duurzame bank en ook lid is van de Net Zero Banking Alliance en dus ook van GFANZ, deelt die frustratie. Maar het blijft nog wel lid van zowel de NZBA als van GFANZ. ‘Samen met andere groene banken proberen we om ervoor te zorgen dat alle leden van de Net Zero Banking Alliance concrete en betekenisvolle acties ondernemen’, laat de Triodos Bank Groep per mail aan MO* weten.

Die ambitie is allesbehalve vanzelfsprekend. ‘Als de huidige situatie zich voortzet, zullen de spanningen onvermijdelijk groeien’, stelt Triodos. ‘En dan zal het moeilijk worden om een breed lidmaatschap te verenigen met voldoende ambitie.’

Hiermee doelt de bank op de groeiende macht van de conservatieve anti-ESG-lobby binnen GFANZ. ESG staat voor Environment Sustainable Governance en vormt een bekend en wijdverspreid label voor duurzame beleggingen. Maar een aantal controversiële belangengroepen verzet zich hevig tegen het ESG-ondernemen. Zo trokken een paar grote verzekeringsmaatschappijen zich in april 2023 terug uit hun sectoralliantie, omdat de politieke druk vanuit de Republikeinse kringen in Amerika te groot werd.

De criteria voor Environmental Sustainable Governance (ESG) zouden volgens de tegenstanders de vrijheid van investeren beknotten.

Het verzet tegen de ESG-criteria in de financiële wereld komt namelijk overgewaaid uit de Verenigde Staten, waar de anti-ESG-lobby steeds meer van zich laat horen. Enkele Republikeinse staten vaardigden zelfs al anti-ESG-wetten uit. Zo is er in Texas een wet die verzekeringsmaatschappijen verbiedt om nog langer ESG-criteria te gebruiken.

In haar discours protesteert de anti-ESG-lobby vooral tegen de “vergaande” klimaatambities van wat zij beschouwen als ‘woke kapitalisme’. Want de ESG-criteria zouden volgens de tegenstanders de vrijheid van investeren beknotten. Leidende figuren binnen GFANZ, zoals Mark Carney, covoorzitter Michael Bloomberg of Larry Fink van vermogensbeheerder BlackRock, vormen in hun ogen leden van een soort kapitaalpolitie.

Geen bindende criteria

Los van de tegenkanting uit conservatieve hoek blijft de vraag: welke concrete zaken heeft GFANZ gerealiseerd? Die vraag blijft voorlopig onbeantwoord.

Aan actieplannen is geen gebrek bij de organisatie. Om de paar maanden verschijnt er een nieuw rapport met technische aanbevelingen. Dat gaat van methoden om een CO2-budget vast te leggen tot het opstellen van temperatuurscores waarmee de duurzaamheid van beleggingsportefeuilles beoordeeld kan worden.

Maar of en hoe de financiële instellingen zelf met die voorstellen aan de slag gaan? ‘Dat is onmogelijk om te achterhalen zolang er geen bindende en concrete evaluatiecriteria voorhanden zijn’, zegt Adèle Shraiman van de ngo Sierra Club aan MO*.

Bovendien is het lastig te bepalen of de financiële instellingen de aanbevelingen van de Global Financial Alliance uit eigen beweging opvolgen. Want soms dwingt strengere regelgeving hen er simpelweg toe om dat te doen.

Indirecte invloed

Toch valt de indirecte invloed van GFANZ niet te onderschatten. De organisatie weegt bijvoorbeeld op het beleid van de Europese Commissie, onder andere via het eerder vermelde International Platform on Sustainable Finance.

‘De alliantie kan de wettelijke besluitvorming wel in een bepaalde richting sturen. Maar die invloed is lastig in kaart te brengen.’

‘De leden van GFANZ zijn erg proactief en kunnen zo de wettelijke besluitvorming in een bepaalde richting sturen’, stelt Kenneth Haar van Corporate Europe Observatory. ‘Die invloed is wel lastig in kaart te brengen. Vaak handelen dezelfde grote spelers, zoals BlackRock, vanuit verschillende organisaties en kleinere lobbygroepen. Maar de aanbevelingen van GFANZ geven wel degelijk een beeld van wat er achter die wirwar aan belangengroepen schuilgaat.’

Milieuactivisten volgen de rapporten die GFANZ publiceert daarom nauwlettend. Ze geven hun een idee van de richting die de grote spelers in de financiële sector uit willen.

Zo reageerden de ngo’s CarbonMarketWatch en ReclaimFinance nog op een recente GFANZ-paper over methoden om de klimaattransitie te financieren. ‘Die paper pleit ervoor om fossiele bedrijven extra liquide middelen toe te kennen om klimaatneutraal te worden’, vertelt Shairman. ‘Terwijl de financiële instellingen hun investeringen in kapitaalkrachtige oliebedrijven als Shell of Exxon net zouden moeten terugschroeven.’

Ook Paddy McCully van de ngo ReclaimFinance ziet dat soort financiering voor de transitie naar een fossielvrije wereld liever niet. Maar hij weigert om de Global Financial Alliance for Net Zero te beschouwen als een organisatie die louter aan greenwashing doet, die zich dus klimaatvriendelijker zou voordoen dan ze in werkelijkheid is. ‘Zo publiceerde GFANZ in juni een praktische gids over hoe financiële instellingen een uitdoofplan kunnen opstellen voor investeringen in steenkool. En op zijn minst verspreidt GFANZ de boodschap dat de financiële sector stappen moet ondernemen.’

Verkiezingen in VS en Europese Unie

Als Donald Trump in november opnieuw verkozen wordt tot president van de VS, zal de anti-ESG-lobby hoogstwaarschijnlijk het beleggingsklimaat domineren.

‘Maar er lopen ook klimaatbrandstichters rond, zoals de anti-ESG-lobbyisten’, vult McCully aan. ‘Voor het toekomstige belang van GFANZ zal veel ervan afhangen of die de macht helemaal naar zich toe zullen trekken. De uitslag van de komende Europese en vooral de Amerikaanse verkiezingen zullen die machtsverhoudingen grotendeels bepalen.’

Als Donald Trump in november opnieuw het presidentschap van de Verenigde Staten binnenhaalt, zal de anti-ESG-lobby hoogstwaarschijnlijk het beleggingsklimaat domineren. En dan is de kans zeer reëel dat zij GFANZ als hun favoriete schietschijf kapot zullen reguleren.

Maar ook de uitslag van de Europese verkiezingen in juni zal bepalen in welke mate de Global Financial Alliance for Net Zero zal kunnen voortbestaan. Want de opmars van extreemrechts kan een grote impact hebben op het Europese klimaatbeleid, zo stelden projecties van de denktank European Council on Foreign Relations recent nog. Een afbraak van de strenge milieuwetgeving staat namelijk erg hoog op hun agenda.

Als de extreemrechtse ID-fractie bij de verkiezingen winst boekt in het Europees Parlement, dan kan de anti-ESG-lobby ook in Europa meer invloed krijgen. Met als gevolg dat duurzaam beleggen ook in Europa een onzekere toekomst tegemoet gaat.

MO* vroeg voor dit verhaal op 16/1/2024 een reactie aan GFANZ. Het bedrijf liet weten MO* ‘te danken voor de interesse in GFANZ’, maar ‘helaas niet in staat te zijn om op korte termijn op de vragen te reageren’. ‘Voor meer informatie raden we aan om een kijkje op onze website te nemen.’