Venezuela kopje onder door de oliecrisis

De internationale handelsmissie van Nicolás Maduro is ten einde. Na een laatste technische stop in Portugal, landde de Venezolaanse president gisteren (17 januari) op de luchthaven van Caracas. Op vier januari begon hij zijn bezoeken aan Rusland, China en een aantal OPEC-landen – Iran, Saoedi-Arabië, Qatar en Algerije – om investeerders aan te trekken en over olie te praten. Het Latijns-Amerikaanse land dreigt namelijk ten onder te gaan aan de huidige oliecrisis.

Niet al zwart goud dat blinkt

Venezolaanse olie kost inmiddels minder dan veertig dollar per vat.

Dat het niet goed gaat met de oliesector, is algemeen bekend. Consumenten doen profijt aan de pomp, maar producenten krijgen het hard te verduren. 

Momenteel wordt een vat ruwe olie uit Venezuela van de hand gedaan voor minder dan veertig dollar. Een half jaar geleden was dit nog minstens dubbel zoveel.

Dat voorspelt niet veel goeds voor economieën zoals die van Venezuela, die volkomen gebonden zijn aan het zwarte goud. De lucratieve olie-industrie waar Maduro’s charismatische voorganger Hugo Chávez zijn Bolivariaans revolutiemodel op gebaseerd heeft, lijkt kopje onder te gaan.

Venezuela is niet het enige olieparadijs dat in een lastig parket zit. Na het uitbreken van de financiële crisis en het verminderen van de groei van landen zoals China, werd de olieproductie in de OPEC-landen niet beperkt. ‘En dat terwijl er een overaanbod op de markt is’, zegt Carlene Williams van het Energy Analytics Institute in Houston. ‘Saoedi-Arabië en andere OPEC-landen blijven produceren, hoe laag de prijs ook zakt. Zo willen ze hun marktaandeel behouden en landen die olie aan een hoge kostprijs produceren, zoals de VS, schaakmat zetten.’

‘Venezuela heeft in zo’n prijzenoorlog weinig te zeggen. Het produceert niet genoeg om de markt te beïnvloeden.’ Daarenboven zijn het vooral de kleinere economieën zoals Venezuela, die afhankelijk zijn van inkomsten op kortere termijn, die lijden onder de Saoedi-Arabische strategie.

Volgens Kenneth Ramírez, Venezolaans olie-expert aan de Centrale Universiteit van Caracas, heeft Venezuela het moeilijk om de productie op te drijven, maar zou het ook in de problemen komen mocht het zijn hoeveelheid moeten beperken. ‘De industrie heeft minder potentieel om te produceren door projecten die vertraging oplopen, inefficiënt beheer en onteigeningen van bedrijven. Aan de andere kant kan het zijn productie niet inperken omdat de overheidsuitgaven te hoog zijn en de regering niet over internationale reserves of buitenlandse valuta beschikt. Enkel als het ingrijpende maatregelen doorvoert, kan Venezuela uit de crisis komen.’

Maduro is er vooral op uit een akkoord te bereiken om de markt te beschermen. ‘Om Saoedi-Arabië en andere OPEC-landen te overtuigen van die noodzaak, gaat hij ook langs China en Rusland, landen die geen lid zijn van de OPEC’, aldus Ramírez. ‘Dit moet een nieuw tijdperk worden’, zegt Maduro in een interview met de Latijns-Amerikaanse zender TeleSur. Kostenplaatje van de reis naar het nieuwe tijdperk? Met een entourage van zeventig personen staat de teller van de internationale handelsmissie op ruim 1,3 miljoen dollar (1,12 miljoen euro).

Misplaatst optimisme?

Het streefdoel van Maduro, de stabilisering van de olieprijzen, is niet gehaald.

Maduro is slechts deels in zijn opzet geslaagd. China ging akkoord om 20 miljard dollar (19,29 miljard euro) opzij te zetten als investering voor wat de Chinese president een ‘strategische samenwerking’ noemt. Maduro en Xi Jinping hebben in het verleden al olie-overeenkomsten gesloten. Sinds 2007 heeft China maar liefst 50 miljard dollar (43,24 miljard euro) in de Venezolaanse olie-industrie gepompt. Details over waar het geld concreet voor gebruikt zal worden geeft Jinping evenwel niet.

Na zijn bezoek aan China, reisde Maduro verder naar het Midden-Oosten. Vooral de gesprekken in Saoedi-Arabië waren cruciaal, aangezien dit land het felst gekant is tegen de beperkingen op olieproductie die Maduro nastreeft. Na afloop van de bijeenkomst werd er langs beide kanten weinig commentaar gegeven, al werd er wel gesproken over ‘belangrijke resultaten’. Wat dat precies inhoudt, is onduidelijk. In Iran en Qatar kan Maduro op steun rekenen in het geval van verdere recessie, maar in Algerije is het beoogde akkoord om de prijzen te stabiliseren niet bereikt. De president beweert wel dat een akkoord niet ver weg was: ‘We blijven praten.’

Onverwachts werd Rusland de laatste grote stop van Maduro. Aan het begin van zijn reis was hij al langs Moskou gepasseerd, om er verwelkomd te worden door de adjunct-minister van Buitenlandse Zaken Sergei Ryabkov. Tijdens zijn tweede passage sprak Maduro met president Poetin. Na afloop van de meeting verklaarde Maduro ‘de nodige fondsen’ in handen te hebben om Venezuela terug op de been te brengen. Ook hier zijn weinig details voorhanden, wat volgens critici weinig goeds voorspelt.

‘President Maduro keert terug van een kale reis waarin hij enkel vage diplomatieke beloftes verwierf’, aldus Ramírez. ‘Als hij werkelijk een lening had gekregen van Rusland, zou hij dat luid en duidelijk aangekondigd hebben. Eigenlijk was de handelsmissie een mislukking, die de regering wil verdoezelen met politieke propaganda. Maduro blijft praten over “een succes” omdat hij de moraal hoog wil houden.’

‘Dat optimisme is normaal’, zegt Edwin Koopman, Nederlands Latijns-Amerikakenner. ‘Hij moet tenslotte zijn economie redden. Venezuela produceert bijna niets meer zelf. Daarbovenop worden heel veel basisgoederen verkocht aan een maximumprijs.’ Dat wil zeggen dat de regering producten subsidieert en zo de prijzen laag houdt – de maximumprijs mag namelijk niet overschreden worden. Dit heeft volgens Koopman een pervers neveneffect: ‘Mensen gaan producten opkopen en vervolgens opnieuw verkopen voor veel meer geld in het buitenland. Dan krijg je schaarste.’

Sociale onrust aan de kassa

Inmiddels worden in Venezuela de wachtrijen voor de supermarkten langer en aanbod binnenin schraler. Basisproducten, gaande van rijst en meel tot pampers en wasmiddel, zijn amper te verkrijgen: slechts een derde van het normale aanbod is beschikbaar. Venezolanen staan op voor dag en dauw om toch maar iets in handen te krijgen. ’s Nachts aanschuiven is geen optie, dat werd verboden in bepaalde districten. Meer gegoede burgers zijn geneigd professionele ”fileshoppers” in te huren om aan boodschappen te raken zonder uren tijdverlies.

De huidige protesten spelen in de hand van de agenda van oppositieleider Henrique Capriles.

De hyperinflatie stemt de bevolking grimmig en doet de geringe populariteit van Maduro weinig goed. Het voorbije weekend werd er dan ook duchtig geprotesteerd. Maandag organiseerde de PSUV, de partij van Maduro en Chávez, een tegenbetoging om zijn steun voor het presidentiële project uit te drukken, maar donderdagnamiddag en -nacht braken er opnieuw hevige protesten uit. Voornamelijk studenten kwamen op straat tegen de schaarste. Niet enkel in de hoofdstad Caracas woedt er onrust. Gedurende de periode dat Maduro in het buitenland zat, heeft de politie ook minstens achttien personen opgepakt in San Cristobal. Zes van hen blijven in de cel.

Dat er protesten plaatsvinden in San Cristobal, een stad in het westen van Venezuela, is geen toeval. Vorig jaar werd er vier maanden lang geprotesteerd, net als nu vooral door studenten. Naar aanleiding van de aanranding van een studente klaagden ze de onveiligheid in het land aan, maar ook toen was de inflatie een van de beweegredenen. Het liefst van al wilden de demonstranten president Maduro naar de uitgang, ‘La Salida’, wijzen – niet toevallig de naam die aan de beweging werd gegeven.

De huidige protesten spelen in de hand van de agenda van oppositieleider Henrique Capriles. De voornaamste tegenstander van Maduro beschuldigt de regering ervan onverantwoordelijk te zijn. ‘De regering doet helemaal niets om de crisis te vermijden’, liet hij op zijn twitterfeed weten.

Capriles maant aan tot meer actie. Hij ziet de onrust als een opportuniteit om de ‘sociale mobilisatie’ op gang te trekken. Koopman maakt echter de bedenking dat de oppositie ‘groot maar slecht georganiseerd’ is. Of de oproep van Capriles werkelijk zal aanslaan, is dus niet zeker. Voorlopig lijken de protesten ook lang niet zo krachtig als vorig jaar. Als het van Capriles afhangt, verandert dit snel.

Guerra económica

‘Volgens Maduro creëren ondernemers opzettelijk schaarste.’

Maduro probeert een scenario als vorig jaar te vermijden door de schuld van zich af te schuiven. Hij wijst de oppositie met de vinger en spreekt herhaaldelijk over ‘economische oorlogsvoering’.

‘Volgens Maduro creëren ondernemers opzettelijk schaarste om geld te verdienen’, zegt Koopman. ‘In zijn optiek is er een oorlog aan de gang tussen de staat en de ondernemers.’

Nicolás Maduro volgde wijlen Hugo Chávez in 2013 op, maar kon nooit diens populariteit evenaren. De beperkte akkoorden die op deze handelsmissie gesloten zijn, zullen daar hoogstwaarschijnlijk weinig aan veranderen.

‘Uiteindelijk moet Venezuela ervoor zorgen dat het zelf meer produceert’, concludeert Koopman. Maar liefst 96 procent van de export van het land is afhankelijk van de olie-inkomsten, wat van Venezuela een uiterst kwetsbare economie maakt. En dat moet het nu aan de lijve ondervinden.’