Wil iemand nog praten over vrede?

Stoere oorlogstaal en -daden overheersen het politieke en publieke debat over de Oekraïneoorlog, stellen ook Vlaamse vredesorganisaties vast. MO* stelde aan hen de vraag of ze hun boodschap van vrede nog verkocht krijgen.

Net voor de zomervakantie keerde kardinaal Matteo Maria Zuppi, de vredesgezant van het Vaticaan, met lege handen terug van zijn vredesmissie in Moskou. Een zichtbaar teleurgestelde paus Franciscus liet weten dat hij inspanningen van iedereen verwacht om het pad naar vrede op zijn minst te willen zien. Maar zijn woorden ‘over een tragische oorlog zonder einde’ krijgen geen gehoor. Op internationaal vlak blijft het immers opvallend stil over vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne.

Ook op een internationale Oekraïne-top in Saudi-Arabië, begin augustus, stond een vredesdialoog niet op de agenda. Meer dan dertig landen en regio’s namen deel. De Oekraïense president Zelensky mocht mee aan tafel, voor de Russische president bleef de deur dicht. Een onderhandelingsproces is dus nog niet aan de orde.

‘Wie wil praten over vredesonderhandelingen, wordt gezien als iemand die Oekraïne weggeeft aan Rusland.’
Annemarie Gielen, Pax Christi

Toch kan je niet snel genoeg over vrede beginnen praten zodra een conflict losbarst, zeggen Vlaamse vredesorganisaties. De vraag is of ze die boodschap ook verkocht krijgen.

‘Het is opvallend hoe weinig spreekrecht we als vredesbeweging nog krijgen in de media’, zucht Ludo De Brabander, woordvoerder van Vrede vzw. Hij verwijst daarbij naar de zogenaamde R2P, responsibility to protect of verantwoordelijkheid om te beschermen, waar de VN de mond vol van heeft. ‘De bescherming van burgers staat uiteraard centraal voor Vrede vzw. Wij zeggen: wie daarover praat, moet ernaar streven om het wapengeweld te stoppen, niet het aanzwengelen. Door tanks, wapens en artillerie te leveren, bescherm je geen burgers. Maar zodra je zegt dat je moet praten met de twee partijen, word je weggezet als Poetinlover. Alle nuance is zoek.’

Het klinkt herkenbaar voor Annemarie Gielen van Pax Christi Vlaanderen. ‘Wie wil praten over vredesonderhandelingen, wordt gezien als iemand die Oekraïne weggeeft aan Rusland.’

Pacifisme is niet: ‘schiet maar’

Eerder dit jaar pleitten De Brabander en Gielen in een opinie voor een duurzame en rechtvaardige vrede in de Oekraïneoorlog. Het leverde hen bakken kritiek op. Volgens het Europees Netwerk voor Solidariteit met Oekraïne roepen Pax Christi en Vrede vzw daarmee op tot de capitulatie van Oekraïne. ‘Onnodig om te zeggen, maar uiteraard is dat niet onze positie’, reageert Gielen.

MO*talks: Kiest de wereld voor oorlog of vrede?

De Russische invasie in Oekraïne en de daaropvolgende oorlog heeft de wereld veranderd. MO*journalist John Vandaele gaat in gesprek met journalisten, hulpverleners en experts en maakt de balans op.

Dinsdag 24 oktober, 20u, AMOR — De Roma, Turnhoutsebaan 288, Borgerhout. Reserveer hier je tickets.

Pax Christi pleit wel voor een staakt-het-vuren. ‘En dat kan alleen met een onderling afgesproken akkoord, waarbij de twee partijen betrokken zijn. Ik begrijp uiteraard de argwaan en ik begrijp hoe Oekraïne overweldigd is door de zeer gewelddadige invasie van Rusland. Maar we moeten ergens beginnen om de stekker uit het enorme, dodelijke geweld te trekken.’

‘Elke groep die in Oekraïne (door het Westen geleverde) wapens in handen krijgt, kan een vredesproces letterlijk de lucht in blazen.’
Nils Duquet, Vlaams Vredesinstituut

Of ze daarmee niet als naïef worden weggezet? ‘De naïviteit zit in de militaire logica die vandaag overheerst, en bij diegene die deze blindelings volgt’, reageert De Brabander ferm. ‘We verzetten ons niet tegen wapenleveringen vanuit een strikt defensievertrekpunt, maar ze mogen geen escalatie in de hand werken.’

‘Bovendien worden nu massaal veel wapens geleverd zonder perspectief op een staakt-het-vuren. Denk even na over de langetermijngevolgen van bewapening. Wat gaan de uitwassen daarvan zijn voor de regio? Waar zullen die wapens naartoe gaan? Dat zijn geen naïeve vragen. Ook de Amerikaanse militaire denktank RAND, nauw verbonden met het Pentagon, gelooft niet in een militaire oplossing alleen en pleit voor onderhandelingen en een staakt-het-vuren. Maar die diplomatieke stappen blijven uit.’

Pacifisme is geen naïef vertrekpunt, reageert Gielen. ‘Pacifisme is niet hetzelfde als je armen openen en zeggen: “Schiet maar.” Het betekent geweldloos opkomen voor jezelf en de ander. Je helpt diegene die aangevallen wordt. Tegelijk moet je ook de aanvaller handvatten geven om tot een veiligheidsstructuur te komen, hoe moeilijk dat ook is.’ Dat vergt uiteraard veel tijd en energie, weet ze. ‘Als de Franse president Macron naar Moskou reist en onverrichterzake terugkeert, mag dat geen eindpunt zijn. Je moet blijven investeren.’

Vrede heeft nuance nodig

Ook het Vlaams Vredesinstituut verzet zich, conform het internationaal recht, niet tegen wapenleveringen aan Oekraïne. Maar, zegt directeur Nils Duquet, aan elke keuze zijn nadelen verbonden. ‘Bewapening creëert enorme spanningen, want je kiest daarbij wel degelijk voor wapens om vrede af te dwingen. Een strikte afspraak is dat die geleverde wapens niet mogen worden ingezet om Rusland binnen te vallen. Het risico is inderdaad ook dat de wapens nog jarenlang in de regio zullen circuleren. Elke groep die in Oekraïne die wapens in handen krijgt, kan een vredesproces letterlijk de lucht in blazen.’

Om dat vredesproces op te starten, zijn nuance en een meer pluralistische kijk nodig. Daar ontbreekt het vandaag aan, zeggen de vredesorganisaties. In de media en in het politieke debat heeft het militaristische verhaal de bovenhand, klinkt het.

De oorlogstaal leidt tot enorme ontmenselijking, zegt Ludo De Brabander. ‘Deze oorlog heeft slachtoffers langs beide kanten. Russische jonge mannen worden verplicht naar het front geduwd, de Wagnergroep (private militaire groep ingezet door Rusland, red.) gebruikt gevangenen als kanonnenvoer. Dat zijn geen vrije keuzes. Maar het is verbijsterend hoe de media en politieke partijen vijandbeelden hebben gecreëerd, alsof Russische soldaten geen persoonlijk levensverhaal hebben.’

Volgens Nils Duquet is niet de waarheid het eerste slachtoffer in een oorlog, maar nuance. ‘Dat is een extra horde voor de vredesbeweging, want vredesstrategieën leg je niet uit in een simplistisch zwart-wit-verhaal.’

Toch lijkt er langzaam plaats te komen voor de vraag naar duurzame vrede. ‘Ik denk dat veel mensen bezorgd zijn en pleiten voor vrede’, aldus Duquet. En ook Pax Christi en Vrede vzw merken dat steeds meer mensen vraagtekens zetten bij het oorlogsgeweld, de bewapening en de militaire budgetten die de hoogte ingaan.

Deze analyse werd geschreven voor het herfstnummer van MO*magazine. Vind je dit artikel waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je tal van andere voordelen.