Afrikaanse boeren moeten ondernemers worden

Kan Afrika tegen 2050 een bevolking van twee miljard inwoners voeden en tegelijk de belangen dienen van internationale voedingsbedrijven die naar de mogelijkheden van het continent lonken?

Volgens John Moffett, directeur beleid en strategie van de organisatie Self Help Africa, moeten “verhoogde productiviteit en sterkere betrokkenheid in de waardeketen” de Afrikaanse voedseleconomie versterken en de werkgelegenheid aanzwengelen. Kleine boeren moeten zich meer inlaten met de verwerking, verpakking en marketing van hun producten.

Grotere rol van privésector

De privésector moet een grotere rol spelen in de kleinschalige landbouw, zegt Michael Hailu, directeur van het Technisch Centrum voor Landbouw- en Plattelandssamenwerking, dat in Afrikaanse, Caraïbische en Pacifische landen actief is. “Meer dan ooit krijgt landbouw wereldwijde en nationale aandacht, vooral sinds de voedselprijscrisis van 2007-2008. Als een gevolg daarvan krijgt de sector beleids- en investeringssteun om zijn doelstellingen van voedselzekerheid en economische groei te halen.”

Door de onzekerheid van de klimaatwijziging en de vluchtigheid van de voedselvoorziening zijn grote voedingsbedrijven meer dan ooit geïnteresseerd in kleine boeren. Veel grote bedrijven als Walmart en Unilever stellen dat de kleine boer van cruciaal belang is voor hun eigen expansie.

Het is niet alleen een kwestie van maatschappelijk verantwoord ondernemen maar van commerciële noodzaak, zegt David Hughes, docent voedingsmarkten aan het Imperial College in Londen. “Ik denk dat bedrijven de komende tien jaar hun zakenmodel radicaal gaan veranderen.”

Niet alleen zelfvoorzieningslandbouw

Ook ontwikkelingsorganisaties vinden dat duurzame ontwikkeling in Afrika moet komen van een partnerschap tussen grote bedrijven en kleine boeren.

Farm Concern is een Afrikaanse organisatie voor marktontwikkeling die kleine landbouwers meer marktgericht wil laten werken en zo uit de zelfvoorzieningslandbouw te breken.

Ze werkt met het concept van “commerciële dorpen”. Ze bekijken de totale landbouwoppervlakte per dorp en stimuleren dat een derde van die oppervlakte voor voedsel gebruikt wordt en twee derde voor niet-eetbare commerciële gewassen.

Walmart breidt uit

In Groot-Brittannië financiert de dienst voor ontwikkelingssamenwerking samenwerkingsverbanden tussen kleine boeren en de Britse voedingsindustrie. Afrikaanse boeren kunnen zo meer producten op de Britse winkelschappen krijgen.

Taylors UK bijvoorbeeld, een theemerk uit Yorkshire, werkt samen met kleine theeboeren in Rwanda. Door de alliantie kregen 10.000 boeren en 1800 producenten training en ging het minimumloon voor de kleine producenten met 40 procent omhoog.

Walmart, de grootste voedingsdistributeur ter wereld, breidt nu fors uit in Afrika. In Zuid-Afrika kocht het vorig jaar de supermarktketen Massmart, waardoor het toegang kreeg tot dertien landen in Afrika ten zuiden van de Sahara. De ambitie is om tegen 2015 voor 1 miljard dollar voedsel van kleine boeren te verkopen.

Gevaren voor voedselzekerheid

Volgens het Nieuw partnerschap voor de ontwikkeling van Afrika, een programma van de Afrikaanse Unie, moeten de bijna zeventig miljoen kleine boeren en gezinnen in Afrika ten zuiden van de Sahara de komende tien jaar dringend aan duurzaam land- en waterbeheer gaan doen, anders dreigen op lange termijn de voedselzekerheid, productiviteit en inkomens op de helling te komen.

Een ander gevaar voor de voedselzekerheid is dat lucratieve gewassen als thee, koffie, tabak en bloemen aantrekkelijker worden voor kleine boeren dan basisgewassen.

Niet duurzaam en destructief

Patrick Mulvay, covoorzitter van UK Food Group, verzet zich tegen een industrialisering van de kleinschalige landbouw en van de participatie van kleine Afrikaanse boeren in de voedingseconomie. Op lange termijn is het niet duurzaam en destructief, zegt hij.

Hoe duurzaam is het, vraagt hij zich af, om voedselproductie af te leiden naar grote buitenlandse distributeurs en vluchtige markten wanneer 63 procent van het gezinsinkomen in Afrika ten zuiden van de Sahara naar eten gaat. Bovendien dreigen landen die hun bevolking niet kunnen voeden, met revoluties te maken te krijgen, zoals in 2011 in Tunesië het geval was.