Afscheid van el Comandante

Het heeft niet mogen zijn: Chávez is niet meer aan zijn nieuwe ambtstermijn kunnen beginnen, na zijn herverkiezing van oktober. Zijn ziekte is hem te snel af geweest. Omdat hij de eed voor die nieuwe ambtstermijn nooit heeft kunnen afleggen -dat had normaal begin januari moeten plaats vinden, maar werd uitgesteld-, kan vicepresident Nicolas Maduro hem niet automatisch opvolgen en moeten er binnen de dertig dagen verkiezingen worden uitgeschreven. Maduro is intussen wel interim-president.  

De geest van Chávez

Dat Maduro de officiële kandidaat wordt voor de PSUV, de partij van Chávez, is inmiddels formeel bekrachtigd. Chávez zelf had het Venezolaanse volk ook aangespoord om, wanneer hij zou wegvallen, Maduro te kiezen. Daarmee werden in eigen rangen alvast de gelederen gesloten, nadat eerder ook de naam van Diosdado Cabello, voorzitter van het parlement, circuleerde.

‘De oppositie’, aldus Nicolas Maduro, ‘zal het nu moeten opnemen tegen de geest van Chávez en dat wordt heel moeilijk.’ Waarmee hij inspeelt op de haast religieuze cultus die rond Chávez is ontstaan in de laatste maanden van zijn ziekte. Heel zijn periode van prominente aanwezigheid in de Venezolaanse politiek – sinds 1997- is het populistische charisma van Chávez zijn grote troef geweest. Hij was iemand van het volk, sprak hun taal en was hen emotioneel heel erg nabij. Precies dat charisma maakt hem haast onvervangbaar.

Verkiezingen

Als kandidaat voor de PSUV zit Nicolas Maduro volledig op dezelfde ideologische lijn als Chávez: hij zal doorgaan met het Socialisme van de 21ste eeuw, de Bolivariaanse revolutie en de nauwe banden met Cuba. Maar hij kan niet terugvallen op hetzelfde charisma als el comandante.

Voor de oppositie zal wellicht Henrique Capriles zich opnieuw in het strijdperk gooien voor de coalitiepartij MUD (Mesa de Unidad Democrática). In de verkiezingen van oktober verloor hij met 44,31 procent van de stemmen van Chávez, die toen 55,07 procent haalde.

Bij vorige verkiezingen is telkens gebleken dat zowel de oppositie als de “chavistas” kunnen rekenen op zo’n 30 procent van een trouwe basis, terwijl de overige kritische stemmen zijn die eerder strategisch stemmen. Grote vraag is dus hoe die middengroep zal reageren op de dood van de grote leider.

Een andere grote vraag is welke krachten er zullen inwerken op de oppositie om het land te doen afwijken van de Bolivariaanse koers. Op de vooravond van Chávez’ overlijden werden er twee Amerikaanse militairen het land uitgezet, na beschuldiging van het opzetten van een complot om het regime te destabiliseren.

De erfenis van Chávez

Sociaal beleid

In eigen land dankte Chávez zijn populariteit aan zijn charisma en zijn retorische vaardigheden. Maar natuurlijk ook aan de talloze sociale programma’s die hij in het leven had geroepen, op vlak van gezondheidszorg, onderwijs, huisvesting, sport en cultuur. Een hele nieuwe sociale dynamiek, die hij financierde met het geld dat uit de Venezolaanse oliemaatschappij PVDSA vloeide.

Die “misiones” openden tal van perspectieven voor de miljoenen armen en zijn van onschatbare waarde voor de Venezolanen die ervan konden genieten. De zwakte of de kwetsbaarheid ervan is precies gelegen in het feit dat het “misiones” waren, die afhingen van de goodwill van de president en zijn regering, losse projecten in plaats van institutioneel verankerde voorzieningen. Chávez investeerde niet in de oude instellingen, die zouden wel vanzelf instorten eenmaal ze helemaal uitgehold zouden zijn. Om de revolutie te garanderen zal het voor de opvolger belangrijk zijn die sociale programma’s een duurzamer en meer geïnstitutionaliseerd karakter te geven, om ze ook los van de figuur van de president te verankeren.

Democratie 

Chávez deed zijn intrede in de Venezolaanse politiek in de jaren negentig in volle neoliberale hervormingen. In 1992 leidde hij als paracomando een mislukte poging tot staatsgreep, als een rasechte Robin Hood voor de armen.

In 1997 keerde hij dan weer als kandidaat voor het presidentschap. Hij wist de afkeer voor politiek en de woede jegens de traditionele politici in Venezuela te keren en de Venezolanen opnieuw te betrekken bij een nieuw politiek project, een socialistisch project.

In de loop van de jaren 2000 en vooral sinds 2006, nam Chávez wel eens een loopje met de democratie om bepaalde niet zo gewenste hervormingen door te voeren en zo steeds meer controle te krijgen. Ook de pers, die als nooit te voren een politieke speler van formaat was geworden, werd gemuilkorfd.

Petrosocialisme

De extreme afhankelijkheid van het oliegeld blijft Venezuela’s grote probleem. Dat is niet nieuw, maar is onder Chávez zeker niet afgenomen. Bijna alle voedsel en afgewerkte producten moeten ingevoerd worden, wat de import extreem duur maakt en Venezuela opzadelt met een immer stijgende inflatie.

Die verhouding is niet alleen economisch problematisch maar is ook onhoudbaar in tijden van klimaatwijziging. Chávez’ opvolger maakt best dringend werk van een diversifiëring van de economie.

Bolivar

Tegelijk is de petro-diplomatie van Chávez belangrijk geweest als vehikel voor alternatieve samenwerkingsverbanden en bondgenootschappen in Latijns-Amerika. Zo zagen Petrocaribe en Petrosur het licht.

Maar Chávez lag ook mee aan de basis voor de oprichting van Unasur (de Unie van Zuid-Amerikaanse landen) en was uiteraard de grote oprichter van ALBA, wat staat voor de Alianza Bolivariana, de samenwerking van landen die zich inschreven in de Bolivariaanse revolutie: Cuba, Venezuela, Bolivia, Ecuador, Nicaragua, en even Honduras tijdens het bewind van Zelaya. Die ALBA werd gelanceerd als alternatief voor het Amerikaanse vrijhandelsproject ALCA ( Asociación de Libre Comercio de las Americas).

Chávez riep, samen met Lula in Brazilië en Evo Morales in Bolivia, het neoliberale project in Latijns-Amerika een halt toe. Het feit dat Latijns-Amerika het afgelopen decennium groeide in soevereiniteit, in autonomie ten aanzien van de VS en in zelfbewustzijn, is onmiskenbaar te danken aan Chávez, naast Lula. Het is zeer de vraag wie deze rol gaat opnemen, wie de nieuwe gids zal zijn en hoe Latijns-Amerika de droom van Bolivar verder tot ontwikkeling zal brengen: die droom van een verenigd continent dat zelfbewust bouwt aan zijn ontwikkeling. 

Ongetwijfeld zal hierover druk gespeculeerd worden komende vrijdag, wanneer Chávez wordt begraven en voor eeuwig zijn plaats krijgt in de reeks van Latijns-Amerikaanse caudillos.
Que descanse en paz!