Amerikaanse haviken vinden nieuwe vijanden

De verbale aanval van de Amerikaanse vice-president Dick Cheney op Rusland vorige week en de gretigheid waarmee de haviken zich storten op deze ‘nieuwe’ vijanden, kan een berekende poging zijn om de twee Euraziatische giganten te intimideren. De VS en Europa zijn immers weer dichter naar elkaar gegroeid in enkele belangrijke politieke kwesties, te beginnen bij Iran.

Rusland en China werden in eerste instantie behandeld als bondgenoten in de “wereldwijde strijd tegen de terreur”. Nu vormen de landen echter de twee grootste obstakels voor Washingtons pogingen om via de VN-Veiligheidsraad sancties op te leggen aan Iran, een topprioriteit in het huidige Amerikaanse buitenlandbeleid. Hardliners geloven dat ze Rusland en China kunnen aanzetten tot grotere flexibiliteit ten opzichte van de kwestie Iran.

Tegelijkertijd kan een agressievere houding tegenover beide landen ertoe leiden dat ze dichter naar elkaar worden gedreven in hun oppositie tegen Amerikaanse geostrategische plannen. Het gaat dan in het bijzonder om het isoleren van Iran en het verkrijgen van grotere controle over olie- en gastransport uit Centraal-Azië en de Kaukasus.

De Amerikaanse houding kan ook opnieuw spanningen veroorzaken tussen West-Europa en de VS. De huidige eenheid kan snel vervliegen als Washington zich niets aantrekt van de wens van bondgenoten om Iran veiligheidsgaranties te geven in ruil voor controleerbare bevriezing van het nucleaire programma.

De houding van de Amerikaanse regering ten opzichte van China en Rusland is de afgelopen jaren geleidelijk verhard. Eén van de redenen daarvoor lijkt de gezamenlijke strategie van de landen om de Amerikaanse militaire bases weg te krijgen uit Oezbekistan en andere delen van Centraal-Azië. Daarnaast onderhouden de landen goede relaties met landen als Soedan en Wit-Rusland, die door de VS worden beschouwd als ‘schurkenstaten’ en doen ze weinig moeite om Iran en Noord-Korea te weerhouden van nucleaire activiteiten. Ook trekken ze zich weinig aan van Amerikaanse kritiek op het gebied van mensenrechten en handel.

Hoewel de Chinese leiders van minister van Defensie Donald Rumsfeld confronterende statements hadden verwacht, waren ze onaangenaam verrast toen minister van Buitenlandse Zaken Condoleezza Rice China in maart een “negatieve kracht” in Zuidoost-Azië noemde. De voorkeur van regering voor Japan en India als strategische bondgenoten tegen China, deed ook weinig goed aan het onderlinge vertrouwen. En dat een bekende Falun Gong-activiste twee weken geleden tijdens een bezoek van de Chinese president aan de VS wist te infiltreren tijdens de ontvangstceremonie bij het Witte Huis, werd in China gezien als een opzettelijke poging van de regering om de Chinese leider in verlegenheid te brengen.

De recente uitval van Cheney tegen China tijdens een conferentie van de NAVO en de EU in Vilnius (Litouwen), twee weken voordat de Russische president Poetin gastheer van de G8-top in Sint Petersburg is, suggereert dat de haviken opnieuw hun invloed willen laten gelden.

Cheney beschuldigde Moskou er onder meer van de macht over energievoorziening tegenover buurlanden te gebruiken als “intimidatie- of chantagemiddel”. Ook zou Rusland democratische bewegingen ondermijnen. “Rusland moet een keuze maken”, stelde Cheney in termen die sommige waarnemers herinnerden aan de woorden die de voormalige Britse premier Winston Churchill sprak in Missouri, bij het begin van de Koude Oorlog. Sommige analisten verwachten dat de invloed van de hardliners rond Poetin zal toenemen.

“Als je dit soort dingen zegt, dan moet je altijd in je achterhoofd houden hoe de tegenpartij daarop zal reageren. Ik kan me niet voorstellen dat Rusland deze verwijten gewoon accepteert”, zei Vyacheslav Nikonov, een politieke analist in Moskou, in de krant Financial Times. Aannemelijk is dat de confronterende houding van Washington de hardliners in zowel Peking als Moskou in de kaart speelt. Daardoor zou het juist moeilijker worden voor de VS om steun van beide landen te verwerven in de strijd tegen Iran of het “wereldwijde terrorisme”.

Maar volgens Robert Kagan, een neoconservatieve strateeg, staan er wellicht andere zaken op het spel. Kagan stelde zondag in de Washington Post dat de Amerikaanse strijd evenveel met ideologie als met controle energievoorziening te maken heeft.

“Tot nu toe was de liberale Westerse strategie gericht op het integreren van deze twee grootmachten in het internationale verkeer en ze in te passen in het liberalisme”, aldus Kagan, tevens medeoprichter van de neoliberale denktank Project for the New American Century (PNAC). “Als Rusland en China in plaats daarvan de komende decennia uitgroeien tot bloeiende steunpilaren van autocratie, dan zullen ze de westerse visie waarin de menselijke vooruitgang gekenmerkt wordt door een ontwikkeling naar democratie negeren”, aldus Kagan.

In lijn met hun eigen autocratische karakter, werpen beide landen zich op als beschermers van een “informele liga van dictators”, waartoe volgens Kagan momenteel landen als Wit-Rusland, Oezbekistan, Birma, Zimbabwe, Soedan, Venezuela, Iran en Angola behoren. Net als de leiders van Rusland en China, verzetten de leiders van deze landen zich tegen elke buitenlandse inmenging in hun binnenlandse aangelegenheden, via sancties of andere middelen.

“De vraag is hoe de Verenigde Staten en Europa hierop reageren. Helaas is al-Qaeda vandaag de dag niet de enige, en misschien wel niet eens de grootste uitdaging waar het liberalisme voor staat”, aldus Kagan. (JS/MM)