Australië en Oost-Timor blijven pokeren om oliemiljarden

De Timorese minister van Buitenlandse Zaken, José Ramos-Horta, is woedend omdat Australië volgens hem is teruggekomen op een aantrekkelijk voorstel dat de regering in Canberra deed voor de Australische verkiezingen op 9 oktober. Toen stelde Australië bij onderhandelingen in Darwin 4,5 miljard dollar aan compensaties in het vooruitzicht als Oost-Timor zou instemmen met het grensverloop dat Australië voor ogen heeft. Maar eind oktober kreeg Oost-Timor volgens Ramos-Horta te horen dat het nog maar op drie miljard dollar kan rekenen, uitgesmeerd over dertig jaar.

Oost-Timor, een voormalige Portugese kolonie, werd in 1975 door Indonesië bezet. Ondanks de zware repressie slaagde Jakarta er nooit in het verzet van de bevolking te breken. In 1999 kozen de Oost-Timorezen in een referendum voor onafhankelijkheid. Na een overgangsperiode waarbij de Verenigde Naties het roer in handen hielden, werd Oost-Timor in mei 2002 officieel zelfstandig.

Oost-Timor heeft dringend geld nodig om zijn onderontwikkelde economie in een hogere versnelling te schakelen. De rijke olie- en gasvoorraden in de Timorzee lijken daarin te kunnen voorzien. Maar ook Australië, dat aan de overzijde van de Timorzee ligt, heeft ook recht op een deel van die voorraden. De landen hebben al twee verdragen gesloten over de verdeling van de onderzeese rijkdom.

Op 20 mei 2002, de dag van de onafhankelijkheid, tekenden Dili en Canberra een Verdrag over de Timorzee. Dat zegt Oost-Timor 90 procent toe van de onder de twee landen te verdelen opbrengst van vrij bescheiden olievelden in de zogenaamde Joint Petroleum Development Area (JPDA). Bayu Undan, het eerste veld dat daarin zal worden aangeboord, kan al op korte termijn geld opleveren en dat is belangrijk voor Oost-Timor.

Enkele maanden later weigerde Australië echter het verdrag te ratificeren als Oost-Timor niet instemde met een andere overeenkomst die de verdeling zou regelen van het Greater Sunrise-gebied, waar veruit de grootste olie- en gasvoorraden van de regio schuilgaan. De waarde van die voorraden wordt op 35 miljard dollar geschat. Voor de betrokken overheden zou er zeker zeven miljard dollar inzitten. Om sneller te kunnen beginnen met de exploitatie van Bayu Undan, zwichtte Oost-Timor in maart 2003 voor de Australische druk. Het Greater Sunrise Unitisation Agreement bepaalt dat slechts 18 procent van de overheidsinkomsten uit het gebied naar Oost-Timor gaan, al ligt het Greater Sunrise-veld 450 kilometer ten noordwesten van het Australische Darwin en 150 kilometer ten zuiden van Oost-Timor.

Maar het is wel een voorlopige overeenkomst, in afwachting van overeenstemming over de onderlinge grens in de Timorzee. Experts rekenen voor dat als die grens, zoals gebruikelijk, op een gelijke afstand van de twee kustlijnen wordt getekend, 80 procent van de voorraden aan Oost-Timor toekomt.

De gesprekken over het grensverloop zijn afgeketst omdat Oost-Timor niet tevreden is met de compensaties die Australië biedt. De Timorese buitenlandminister Ramos-Horta gelooft niet dat de twee landen tot een vergelijk kunnen komen zonder internationale bemiddeling of een procedure voor het Internationaal Gerechtshof. Zijn Australische college Alexander Downer wil geen internationale bemiddeling. Hij gaat er nog altijd van uit dat de onderhandelingen een akkoord kunnen opleveren. Critici vrezen dat de Australische regering zich weer harder gaat opstellen nu de verkiezingen voorbij zijn en publieke verontwaardiging voorlopig geen schade meer kan aanrichten.

Woodside, ConocoPhillips, Shell and Osaka Gas, de maatschappijen die een consortium hebben gevormd om de voorraden van Greater Sunrise te exploiteren, hebben laten weten dat ze tegen eind dit jaar zekerheid willen hebben over het grensverloop. Ramos-Horta probeert Australië te doen geloven dat Oost-Timor geen haast heeft. We zijn arm en niet gehaast om rijk te worden. We zijn een geduldig en trots volk. Intimidatie maakt geen indruk op ons. (PD/JS)