Bescheiden, zuinig en rustig

Het jaar ook waarin we vaststelden dat het wegvallen van de VS (en in minder mate de EU) als de mondiale “stuff”’zuiger – the consumer of last resort – tevens de groei van de opkomende landen zou afremmen. Dat we dus allemaal in hetzelfde globaliseringsbootje zitten maar dat de rijke landen wel aan de kant van het lek zitten: de opkomende landen blijven veel sneller groeien dan de rijke landen. Kwaad kan dat niet: vonden we niet dat de kloof tussen arme en rijke landen kleiner moest worden?

Euro op ontploffen

In 2010 bevroedden we al dat de overheden en dus de belastingbetalers van de rijke landen nog jaren zouden betalen aan de rekening voor het redden van banken die – in hun hang naar een return van vijftien procent – al die schulden hadden mogelijk gemaakt.

In 2011 stelden we niet alleen vast dat diegenen die we gered hadden, de banken en financiële spelers, lustig doorgingen met het betalen van exorbitante lonen en zoveel mogelijk elke beperking van hun vrijheid wilden tegengaan. In de eurozone kwam daar nog bij dat diezelfde financiële spelers de crisis verzwaarden door plots meer rente – veel meer rente – te gaan vragen aan de zwakkere eurolanden nadat ze hen jaren even kredietwaardig als Duitsland hadden gevonden. Die “run” op obligaties van de zwakkere staten in euroland dreigde de euro te doen ontploffen – ook al omdat de regeringen van de 27 EU-lidstaten het niet snel genoeg eens geraakten over passende maatregelen – en de wereld in een recessie en misschien wel depressie te storten.

Zo werd 2011 in onze contreien het jaar van de verontwaardiging en van de onzekerheid: die cijfertjes daar op onze bankrekening, stellen die nog wel iets voor? En wat stellen die voor? En voor hoelang nog? In die zin was 2011 een jaar waarin Europeanen moesten leren om het ondenkbare toch maar even te denken.

Positieve kant van de crisis

We zitten allemaal in hetzelfde globaliseringsbootje maar de rijke landen zitten wel aan de kant van het lek.

Besparen, minder groei, werkloosheid… het klinkt niet positief. En toch is er – de klimaatverandering en de milieuproblemen indachtig – ook een positieve kant aan. In 2009 toen de Europese economie met vier procent kromp, daalde onze uitstoot van broeikasgassen met vijf procent. Het is dus niet alleen maar negatief dat onze globale welvaart niet meer (zo snel) toeneemt.

Wel is de vraag of wij en ons economisch systeem met lage groei of nulgroei om kunnen. Kunnen we ooit onder onze schulden uit zonder forsere groei? Dat is uitgesloten voor wie hoge rentes moet betalen, zoals de zwakkere eurolanden. Is oplopende werkloosheid onvermijdelijk? En zullen we die te lijf gaan door werklozen onder druk te zetten om dan maar aan Duitse lonen – vijf euro per uur – te gaan werken (zie Het onnavolgbare Duitse model)?

Vragen

En wordt de rekening van een niet meer groeiende koek afgewenteld op de meest kwetsbaren in de samenleving? En toegepast op de eurozone: moeten de zwakkere eurolanden het volledige gewicht dragen van de “aanpassing” om terug competitief te worden, zonder dat de rijke landen dat “accommoderen” door zelf niet te besparen? Zijn vreemdenlingenhaat, populisme en nationalisme onvermijdelijke bijproducten van lage groei? Of eerder van de manier waarop we daarop reageren? Leiden de besparingen ertoe dat de noodzakelijke investeringen in onderwijs, vergroening van de economie en sociale samenhang niet of minder gebeuren?

Het zijn vragen die aangeven dat een crisis zeer zeker een gevaar is, maar ook een kans, een kans om als rijke noordelijke regio minder te drukken op de aarde, en toch een aangename samenleving te blijven. Bescheiden, zuinig en rustig, zo kijk ik naar 2012.