[blog] Broeder mollah, slaapt gij nog?

‘Natuurlijk wil iedereen dat Pakistan een islamitisch land is’, beweert Tahir Hameed Tanoli in een bijzinnetje tijdens een lange uitleg waarin hij argumenteert dat de taliban-ideologie niet meer is dan een verkrampte vervalsing van de ware islam. Ik heb de voorbije twee dagen vooral gefocused op de “theologisch-sociologische” vraag: bestaat er bij de Pakistaanse bevolking een religieuze of culturele voedingsbodem voor het radicale verhaal van de taliban?
Het standaardantwoord is: neen. Kijk maar naar de verkiezingen, kijk maar naar de volksdevotie, kijk maar naar het eeuwenoude samenleven van soennieten en sjiieten en ismaëlieten en christenen en sikhs…
In het boek Iqbal. An illustrated biography door Khurram Ali Shaffique lees ik volgend verhaaltje van de dichter des vaderlands van Pakistan (1877-1937): ‘Mijn vrienden vragen me of ik geloof in het bestaan van God. Ik reageer dat ik daarop maar kan antwoorden als ze mij de betekenis van die drie woorden kunnen uitleggen: geloven, bestaan en God. Ik beken dat ik niet zou kunnen zeggen wat ze betekenen. En telkens ik hen erover ondervraag, blijkt dat zij het ook niet weten.’
Tahir Hameed Tanoli is de redelijke gematigdheid zelve. Hij is onderdirecteur van de Iqbal Academie, een instelling van het ministerie van Cultuur. Hij is deftig geschoren, maar een onmiskenbare baard, is traditioneel gekleed in shalwar kameez met vestje, praat sneller dan de elektronica kan bijhouden en is bereid ook op de meest vervelende vragen glimlachtend te antwoorden. Zo zijn de meeste Pakistanen: gastvrij, tolerant, taalvaardig en altijd bereid tot een beschaafd robbertje verbaal worstelen. Maar over de vraag of Pakistan een islamitisch land moet zijn, daarover wenst hij niet te twijfelen, en daarover twijfelt volgens hem ook 99 procent van zijn medeburgers niet.
Dr. Mohammed Waseen, politiek wetenschapper aan de Lahore University of Management Sciences, waarschuwde eerder deze middag voor een eenzijdige focus op de standpunten en acties van de taliban. Er is een enorm reservoir bij de publieke opinie voor hun ideologie, omdat ze juist zo succesvol zijn in het claimen van een pure, islamitische positie. De meeste Pakistanen zijn, met andere woorden, gewoon voor de toepassing van de grondwet van 1973 en voor de manier waarop daarna de islamitische voorschriften in wetten omgezet werden. Maar als de taliban beweren dat die grondwet een westers complot is en dat de rechtspraak nergens op lijkt -en al zeker niet op de sharia-, dan zij n er opvallend weinig Pakistanen die hen durven tegenspreken.
De afgelopen dagen is een klerikaal tegenoffensief op gang gekomen, met zaterdag een grote bijeenkomst in de Data Darbar en zondag een nog veel grotere samenkomst van ulema en sjeikhs in Islamabad. De taliban en hun bondgenoten -die onlangs nog het parlement en de hele democratie “haram” noemden, onrein en dus onislamitisch- worden nu zelf met gelijke termen aangevallen. ‘Zelfmoordaanslagen en onthoofdingen zijn onislamitisch’, decreteerde de bijeenkomst van -aan de foto in de krant te zien- duizenden religieuze leiders. De bijeenkomsten in Lahore en Islamabad zijn belangrijk, omdat dit soort uitspraken vanwege soennitische geestelijken al veel te lang op zich laten wachten.
Het enige minpunt is het feit dat alle begtrokkenen behoren tot de Barelvi-strekking van de soennitische islam in Pakistan (een volkse, meer mystieke stroming die veel belang hecht aan heiligen en bedevaartsplaatsen, en ook de wereldwijde gekende qawwali-muziek van oa Nusrat Fateh Ali Khan voortbracht), terwijl de Deobandi-stroming nog steeds zwijgt als vermoord, of in het beste geval oproept tot dialoog en het stopzetten van het geweld. De Deobandi’s volgen een theologie die nauw aanleunt bij het puristische wahabisme van de Saoedi’s -die in de jaren tachtig dan ook massaal veel geld investeerden in het opbouwen van Deobandi seminaries en madrassa’s in de grensstreek met Afghanistan. De Afghaanse taliban kregen daar hun ideologische opleiding en ook de Pakistaanse taliban zijn door die harde, ongenadige theologie gevormd. Als dus morgen ook de Deobandi-geestelijken afstand nemen van de talibanpraktijken, is er echt iets gekanteld in Pakistan. Vandaag blijft dat nog onzeker.

Morgen vertrek ik naar Islamabad, van waaruit ik de volgende dagen ga proberen om een aantal vluchtelingenkampen te bezoeken dicht bij het omstreden Malakand.