[blog] De meeste vluchtelingen leven niet in kampen

‘Gisteren werden drie Oezbeken opgepakt in Bajaur’, zegt de eerste gezondheidswerker bij het ochtendlijke rondje nieuws uitwisselen op het kantoor van Artsen zonder Grenzen in Peshawar. Wat volgt klinkt bijna als een litanie van alle smarten: negen mensen die in een wijk van Peshawar aan het kaarten waren, werden opgepakt door de taliban en naar de tribale gebieden (FATA: Federally Administered Tribal Areas) afgevoerd; de winkeliers van een van de bazaars in de stad weigerden in te gaan op de eis van de taliban om een bepaalde groep collega’s te verwijderen; het leger had 20 mei als deadline gesteld om de oogst binnen te hebben, nu die deadline verstreken is, komt een nieuwe golf vluchtelingen toe in Peshawar; een familie uit Khyber Agency arriveerde gisteren -er is nog geen militaire actie daar, maar de mensen vreesden het ergste na de uitspraken van de eerste minister (‘Swat is nog maar het begin, we gaan ook andere gebieden opkuisen’); het leger wil dat de vluchtelingen uit Bajaur al terugkeren naar hun huizen, ook al vinden daar nog dagelijks gewelddadige incidenten plaats; het leger is steeds actiever binnen de vluchtelingenkampen en profileert zich daar ook als een humanitaire actor -bijvoorbeeld door muskietennetten uit te delen- dat is voor AzG voldoende reden om niet langer actief te zijn in de kampen in en rond Peshawar en voortaan exclusief te focussen op het werken met vluchtelingen die opgevangen worden bij familie of kennissen, of die zelf een onderkomen gevonden hebben; er vinden steeds meer invallen plaats in Peshawar, op zoek naar militanten die naar de stad afzakken als IDP’s -gisteren werden daarbij zes Afghanen opgepakt…
Saima Rahman Wazir vatte het goed samen als ze zei dat het ware leven zich in Peshawar afspeelt, terwijl Islamabad en Lahore daar ver van verwijderd liggen. Ze bedoelt: de strijd en het lijden zijn hier op elke straathoek, achter elke slecht gesloten deur en in elk gegroefd gezicht aanwezig. In Peshawar -de hoofdstad van de North West Frontier Province, waarvan ook de hele Malakand Division deel uitmaakt- is de luxe van een business-as-usual houding geen optie, hier word je verplicht de hele dag en elke dag met het conflict om te gaan. Al was het maar door goed op te letten waar je gaat en waar je wegblijft, hoe je werkt en wat je zegt, met wie je praat en waarover… Oorlog wordt niet alleen met wapens uitgevochten, maar ook met terreur en argumenten.

Gisteren in Mazdoorabad leek het er heel erg op dat de taliban (te begrijpen als een collectie van vrij disparate groepen met een gelijklopende islamistische ideologie en met overtuigingsmethodes die meestal gebaseerd zijn op angst) de ideologische sleutelposities stevig in handen hebben. Het is een thema in heel veel gesprekken: het pleidooi voor een écht islamitische maatschappij raakt een gevoelige snaar bij veel Pakistanen. Vandaag was de teneur van de gesprekken in het gezondheidscentrum in Wadpaga heel anders.
De meeste vluchtelingen die hier langs kwamen voor hulp (of eerder nog voor medicijnen) wonen al enkele maanden in de omgeving van Peshawar. Ze verblijven bij familie, bij mensen die hen toevallig langs de straat zagen zitten, ze huren kamers of schuurtjes, ze overleven grotendeels buiten de georganiseerde hulp om. Meer dan 80 procent van de pakweg 2 miljoen vluchtelingen zijn in deze situatie.
De mensen die ik sprak hadden weinig goede woorden over voor het terreurregime dat de taliban installeerden. Als ik hun verzuchting kort moet samenvatten, dan zo: wij willen terug naar het leven van voor de komst van de militanten. Dat leven verliep voor de meeste vrouwen niet onder een burka, maar wel in purdah -de cultuur van gescheiden werelden waarin de binnenwereld grosso modo de vrouwen toebehoort en de buitenwereld de mannen. Hun verzuchting bevredigt dus niet de rechts-radicalen van de talibanstrekking, maar evenmins de internationaal-progessieven uit Europa. De kans dat deze mensen gerustgelaten worden, is op dit moment quasi onbestaande, en dus is hun misère zeker nog niet voorbij.
En de verhalen die dat oplevert zijn soms echt hartbrekend. Abdul Mohammed, bijvoorbeeld, schat dat hij tussen 55 en 60 jaar is. Vandaag is de slechtste herinnering uit zijn lange leven, zegt hij. Hij verloor zijn huis, zijn hebben en houden, een deel van zijn familie, kortom: zijn leven. Hij is blind aan een oog en ziet niet zo goed uit het andere. Hij zou mijn vader zou kunnen zijn, hij ziet er zelfs ouder uit. En meteen krijg ik het moeilijk: stel dat je je eigen vader zoveel verlies moet zien lijden, en dat je er niets aan kan doen? Zou ik dan opkomen voor een einde aan alle geweld, of zou ik vechten voor vergelding? Het antwoord op die vraag zal de komende maanden honderdduizenden keren gegeven worden in Pakistan, en de optelsom van die angtwoorden kan de doorslag geven voor de toekomst van het land.