Canadees exportplan goedkope aidsremmers geen succes

Op 1 januari wordt de wet van kracht die ex-premier Jean Chrétien zijn ‘Belofte aan Afrika’ noemde. De wet laat farmaceutische bedrijven toe om kopieën te maken van gepatenteerde medicijnen zodat die goedkoper verkocht kunnen worden aan ontwikkelingslanden waar een gezondheidscrisis – bijvoorbeeld aids – woedt. De fabrikanten van dergelijke generische geneesmiddelen moeten daarvoor geen compensatie betalen aan de patenthouders.

De Canadese wet, een unicum in de wereld, werd mogelijk doordat de Wereldhandelsorganisatie in 2003 besliste dat patenten omzeild mogen worden als er sprake is van een gezondheidscrisis. De TRIPS-akkoorden over de intellectuele eigendomsrechten bevatten nu een aantal uitzonderingen op het patentrecht.

Zoals bekend hebben negen op tien HIV- en aidspatiënten in ontwikkelingslanden geen aidsremmers omdat de import en de ontwikkeling ervan te duur is. UNaids, de VN-organisatie die de ontwikkeling van de pandemie opvolgt, schat dat slechts 440.000 patiënten in de lage en middeninkomenslanden toegang hebben tot medicijnen die het HIV-virus afremmen.

Geen enkel Canadees bedrijf toonde tot nu toe interesse in het exportplan. “Voorlopig werden nog geen resultaten geboekt, en het is moeilijk om te zien waar het probleem ligt”, zegt Stephen Lewis, de speciale gezant van de VN voor aids in Afrika.

Jeff Connell, de woordvoerder van de Canadese Vereniging voor Generische Farmaceutica, weet het wel. Hij zegt dat het exportplan te weinig financiële stimulansen geeft aan de farma-bedrijven. Het duurt drie tot vijf jaar om een gepatenteerd medicijn te kopiëren, maar de wet laat een verkoopsperiode van maximum vier jaar toe, legt Conell uit. “Dat is te kort voor een redelijke return.” Bovendien stelt de wet de producenten van patentvrije geneesmiddelen bloot aan vervolging door de patenthouders, beweert Conell.

En er is nog een derde probleem, zegt de Canadese Vereniging voor Generische Farmaceutica. “De regering wil dat de bedrijven het product opvolgen tot in de mond van de patiënten. De bedrijven zouden mensen naar Afrika moeten sturen om ervoor te zorgen dat het product tegen de juiste prijs verkocht wordt. Daar hebben wij geen personeel voor.”

Volgens VN-gezant Lewis doet de Canadese regering te weinig om de bedrijven te overtuigen dat de obstakels overwonnen kunnen worden. Maar de Canadese overheid wijst dat van de hand. “Het initiatief ligt uiteindelijk bij de privé-sector, daarvoor is deze wet gemaakt,” klinkt het op het ministerie van Industrie. “Het is aan de bedrijven en aan de ngo’s om uit te zoeken hoe het exportplan in de praktijk gezet kan worden.”

De problemen in Canada kunnen een wijze les zijn voor de Europese Unie, want die heeft sinds een maand een ontwerpregulering die de lidstaten de mogelijkheid geeft om patentrechten voor geneesmiddelen op te schorten. Ook Noorwegen lijkt het Canadese voorbeeld te volgen. Artsen zonder Grenzen, dat campagne voert voor de toegang tot essentiële geneesmiddelen, heeft alvast geen hoge pet op van de ontwerpregulering die de Europese Commissie op 29 oktober publiceerde. “We betreuren onder meer dat het voorstel eerst onderhandelingen voorschrijft met de patenthouder. Dat zal verhinderen dat het mechanisme snel wordt toegepast,” zegt AZG.

In de praktijk importeren veel ontwikkelingslanden nu patentvrije geneesmiddelen uit India. Dat land moet vanaf januari de intellectuele eigendomsakkoorden van de Wereldhandelsorganisatie toepassen. Die TRIPS-akkoorden bevatten weliswaar uitzonderingen voor ontwikkelingslanden, maar volgens AZG is daar zoveel papierwerk mee gemoeid dat India zijn sleutelpositie als verstrekker van goedkope copycats dreigt kwijt te spelen.

+Canadian HIV/AIDS Legal Network (http://www.aidslaw.ca/)
+Médecins san frontières (http://www.msf.ca)
+Canadian Generic Pharmaceutical Association (http://www.cdma-acfpp.org)
+United Nations AIDS Agency (http://www.unaids.org)