‘De EU zaait dood en vernieling'

Jean Ziegler is de juiste man op de juiste plaats. Hij is een Zwitserse sociologieprofessor die jarenlang als auteur en parlementslid het Zwitserse establishment in de meest directe termen op haar verantwoordelijkheden wees als het de ogen sloot voor het witwassen van crimineel geld of voor de vette bankrekeningen van ’s werelds dictators.
Enkele jaren geleden werd Ziegler bij de Verenigde Naties benoemd tot speciaal rapporteur voor het recht op voedsel. Die job is hem op het lijf geschreven. Als het gaat om de 854 miljoen ondervoede mensen, heeft de wereld precies iemand nodig als Ziegler. Iemand die onbevreesd iedereen –arme en rijke staten, internationale instellingen en multinationals– op zijn verantwoordelijkheid wijst in het tot stand brengen van deze ramp.
En dus schrijft Jean Ziegler brieven. Aan Coca Cola, bijvoorbeeld, om de bedrijfsleiders erop te wijzen dat ze de waterschaarste in en om hun vestigingen in India verscherpen door watervoorraden te gebruiken voor hun frisfranken.
Of hij wijst de Wereldbank of de Franse ontwikkelingssamenwerking erop dat een door hen gefinancierde dam of mijnexploitatie de voedselvoorziening van mensen in Laos of Ghana in het gedrang brengt. De Amerikaanse regering krijgt te horen dat kwikvergiftiging het recht op voedsel van indianen in Noord-Californië bedreigt.
En Ziegler wil eigenlijk nog verder gaan. Hij weet immers dat die honderden miljoenen niet hongeren omdat er te weinig voedsel is, maar omdat ze te arm zijn om voedsel te kopen. Een van de hoofdoorzaken daarvan is volgens Ziegler in zijn boek L’empire de la honte dat mondiale markten al te vaak zodanig georganiseerd worden dat ze vooral ten goede komen aan multinationale ondernemingen en minder aan arme mensen.
Voorbeelden? Onder druk van bepaalde landen en bedrijven werd de minimumprijs voor koffie afgeschaft. De regels van de Wereldhandelsorganisatie laten toe dat gesubsidieerde landbouwproducten uit de EU de Afrikaanse boeren hun lokale afzetmarkt en zo hun inkomen ontnemen.
Ziegler heeft een lange lijst voorbeelden van wat hij de “georganiseerde honger” noemt. Maar wie bepaalt dat die markt zo wordt georganiseerd? De belangrijkste instellingen, de Wereldhandelsorganisatie (WTO), het Internationaal Muntfonds (IMF) en de Wereldbank, zijn tenslotte vertegenwoordigers van nationale overheden. Waarom maken zij die keuzes?
Jean Ziegler
Dat mandaat komt er na discussies in Brussel of Washington met vertegenwoordigers van de zakenwereld. Neem bijvoorbeeld de Economic Partnership Agreements (EPA’s) die de EU momenteel aan het onderhandelen is de ACS-landen, de landen van Afrika, de Caraïben en de Stille Oceaan. Die EPA’s zijn gevaarlijk, want die ACS-landen wordt gevraagd om hun grenzen open te zetten voor Europese producten, ook voor landbouwproducten die de EU blijft subsidiëren.
De kleine boeren in die landen zullen dus moeten leven met oneerlijke concurrentie van die sowieso al zoveel sterkere Europese boeren. Ze zullen markten en inkomen verliezen. Ook de regeringen van die landen moeten inleveren, want tot 10 procent van hun belastinginkomsten bestaat uit de opbrengst van invoerheffingen. En de EPA’s eisen de afschaffing daarvan.
Europees Commissaris voor Ontwikkeling, Louis Michel, noemt de EPA’s ontwikkelingsinstrumenten. Er is volgens hem rond de EPA’s geen druk van de bedrijven omdat ze niet geïnteresseerd zijn in de ACS-landen.
Jean Ziegler
Zegt u dan dat Louis Michel liegt?
Jean Ziegler
Dus al de middelen en woorden die de EU besteedt aan ontwikkelingshulp hebben niets te betekenen?
Jean Ziegler
 Hetzelfde voor de EPA’s: de EU verbergt zich achter de WTO om die EPA’s in te voeren. Nochtans durft een land als India wel ingaan tegen de WTO. Op een bepaald moment verklaarde de WTO dat het Publieke Verdelingssysteem, een systeem van voedselrantsoenen dat miljoenen armen toegang geeft tot goedkoop voedsel, strijdig is met WTO-regels. Dat is niet niks, want in India wonen ongeveer 400 miljoen ondervoede mensen, bijna de helft van het wereldtotaal. De Indiase regering heeft die WTO-klacht gewoon naast zich neer gelegd. Als India neen kan zeggen, kan de EU dat ook.
De EU zegt dat de betere markttoegang die de ACS-landen gedurende al die jaren hebben genoten, toch niet heeft gewerkt: dat hun aandeel in de wereldhandel, en zelfs in de EU-handel, is afgenomen. En dat het dus beter is dat die ACS-landen zich leren instellen op de mondialisering.
Jean Ziegler
De EPA’s zijn moorddadig. 246 jaar geleden zei de Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau: ‘In de verhouding tussen de machtige en de zwakke is het de vrijheid die onderdrukt en de wet die bevrijdt.’
U beweert dus dat onze vertegenwoordigers bij de WTO, het IMF en de Wereldbank alleen maar luisteren naar de multinationals en niet naar het volk?
Jean Ziegler
Louis Michel is een intelligent man, ik heb hem ontmoet in Congo, maar zoals Bertolt Brecht zei: het is lastig om slecht te zijn. Mensen overleven niet als ze het gevoel hebben dat ze kwaad doen. Ik heb zelden totaal cynische mensen ontmoet. Daarom passen nogal wat leidinggevende figuren op een bepaald moment hun theorie aan de praktijk aan.
In dit geval gaan ze op een bepaald moment geloven dat de multinationals gelijk hebben en dat de vrije markt die landen zal helpen. De publieke opinie zou ook druk kunnen uitoefenen, maar het is voor de meeste mensen erg moeilijk om toegang te krijgen tot reële informatie over deze zaken. De grote meerderheid weet amper wat er gaande is. Multinationals voeren ook machtige communicatiecampagnes, gericht op de publieke opinie. Politieke partijen kunnen daar niet tegen op.
De multinationals als bron van alle kwaad?
Jean Ziegler
Bent u niet te negatief? In de WTO blijken de ontwikkelingslanden niet langer bereid akkoorden te tekenen die hen niet zinnen.
Jean Ziegler
Veel ontwikkelingslanden hebben hun schulden bij het IMF vervroegd terugbetaald. Daardoor kan dat IMF hen dus ook niet langer een beleid opleggen.
Jean Ziegler
De UNCTAD stelde begin september dat de situatie voor ontwikkelingslanden sinds de jaren zeventig nog nooit zo gunstig is geweest als nu: de ontwikkelingslanden groeien veel meer dan rijke landen en krijgen hogere prijzen voor hun grondstoffen.
Jean Ziegler:
Zowel in Latijns-Amerika als in China en India nemen regeringen zich, onder druk van het volk, voor om de groeiende rijkdom rechtvaardiger te verdelen.
Jean Ziegler
En die situatie kan nog erger worden nu de wereld meer en meer biobrandstoffen wil produceren. Om een tank met 50 liter biobrandstof te vullen, heb je 200 kg mais nodig. Dat is genoeg om een mens gedurende één jaar te voeden. De 800 miljoen mensen die een wagen bezitten, zullen nu gaan wedijveren om het graan van de wereld met de 2 miljard armste mensen. De gevolgen hiervan kunnen rampzalig zijn. Als de graanprijzen blijven stijgen, kan het aantal hongerigen stijgen tot 1,2 miljard tegen 2025.
Als VN-rapporteur voor het recht op voedsel hebt u geen harde macht. Wie zich misdraagt, krijgt alleen een morele veroordeling.
Jean Ziegler
De Wereldbank ging daarop in. Sanctionering ligt veel moeilijker als het om rijke en machtige landen of spelers gaat. De rijke landen hebben de Wereldbank bijvoorbeeld al niet nodig en kunnen dus zelfs niet op die manier gesanctioneerd worden. Toch is mijn positie als rapporteur een goed podium om mensen bewust te maken. We mogen het belang daarvan niet onderschatten.
: Het is nog erger. Ik heb wel een sanctiemogelijkheid, maar alleen tegenover de zwakke landen. In een van mijn rapporten klaagde ik aan dat de president van Niger, het op één na armste land ter wereld, samen met Nigeriaanse speculanten de graanprijs opdreef door voorraden achter te houden. Toen ik dat openbaar maakte, vroeg VN secretaris-generaal Kofi Annan de Wereldbank om de financiering aan Niger stop te zetten. : Ik ontken niet dat er vooruitgan is, maar het systeem blijft moorddadig als elk jaar het aantal hongerige mensen toeneemt. 854 miljoen ondervoede mensen, dat is een enorm leed dat bovendien een hypotheek legt op de toekomst: wie als kind ondervoed is geweest, kan zich niet meer ten volle ontwikkelen. Vraag is hoe dat hogere inkomen wordt verdeeld in die landen. : Dat is juist. Ik denk dat de WTO-ervaring bij de internationale instellingen traumatisch is geweest: als de onderhandelingen daar geblokkeerd blijven, kan de WTO uiteenvallen. Als je leest hoeveel meer stemrecht Dominique Straus-Kahn, de Franse socialist en nieuwe IMF-baas, belooft aan de ontwikkelingslanden, dan is het duidelijk dat hij een WTO-scenario wil voorkomen. Hij wil het IMF redden door de ontwikkelingslanden meer zeggenschap te geven, idem bij de Wereldbank.: Helemaal akkoord. Dat is goed nieuws. De civiele samenleving heeft de mislukking van de WTO-top in Cancun in 2003 als een overwinning gevierd en dat was ook heel positief, maar intussen blijft de moorddadige wereldorde wel bestaan.: Het is geen personenkwestie. Ik heb Peter Brabeck ontmoet, de baas van Nestlé, ’s werelds grootste voedsel- en watermultinational. Vorig jaar maakte Nestlé 6,2 miljard euro winst. Het concern stelt wereldwijd 300.000 mensen tewerk. Brabeck is een aardige man, maar zijn opdracht bestaat erin winst te maximaliseren. Als hij dat niet doet, gaat hij eruit en komt er een andere figuur. Dat overstijgt het persoonlijke, het is een systeem. : Er is vooreerst die zware druk van de multinationals op de politiek. Ze geven geen geld aan politici –zo werkt dat niet– maar ze lobbyen als de beste bij de Europese Commissie en in het Europees Parlement. Daarnaast is er de psychologie van de politieke leiders. : De asymmetrie in de Europese aanpak waarbij de EU zelf zijn markten open zette voor producten uit ACS-landen, terwijl die landen zichzelf mochten afschermen tegenover Europese producten, was zeer goed. Dat nu veranderen, is zoiets als Mike Tyson laten vechten met een ondervoede Bengaal. Je weet op voorhand wie zal winnen. : Nee, dat wil ik niet zeggen. Alleen valt op dat de EU zich verbergt achter de WTO. Op de WTO-top in Hongkong eind 2005 werd beslist om de exportsubsidies voor landbouw geleidelijk af te schaffen. Toen even later de WTO-onderhandelingen afbraken, heeft de EU gezegd: we wachten tot de onderhandelingen weer verder gaan en dus gaan die exportsubsidies gewoon door.: Wel, (aarzelt)… laat ons zeggen dat zijn uitspraak tegengesteld is aan wat ik weet. Geloof me: de EU met zijn massieve landbouwsubsidies zal dood en vernieling zaaien als die EPA’s doorgaan. : Waarom zou de EU dan de zogenaamde Singapore onderwerpen in die EPA’s proberen te krijgen? Daaronder vallen bijvoorbeeld investeringsregels die bepalen dat er niet mag gediscrimineerd worden tussen nationale en buitenlandse ondernemingen. : De “vertegenwoordigers van de overheden” zijn in werkelijkheid huurlingen van de multinationale ondernemingen, die momenteel volgens de Wereldbank goed zijn voor 52,8 procent van ’s werelds productie. Die huurlingen hebben ervoor gezorgd dat er zoveel mogelijk geprivatiseerd en geliberaliseerd werd. Vooraleer de vertegenwoordigers van België, de EU of de VS naar die internationale bijeenkomsten vertrekken, krijgen ze een onderhandelingsmandaat.