De intieme geheimen van de FARC

In het al veertig jaar onder een burgeroorlog kreunende Colombia is er amper een journalist te vinden die geen honderden verhalen ongeschreven heeft gelaten. Op die manier vermijden reporters mensen en gemeenschappen in gevaar te brengen die door het vermelden van specifieke plaatsen, zoals dorpen of wegen, of zelfs gesprekken die ze voerden, de aandacht van potentiële moordenaars zouden trekken.

De even gelauwerde als omstreden Colombiaanse journalist Jorge Enrique Botero brengt in zijn boek een aantal verhalen die precies op het randje balanceren van wat nog kan worden gezegd.

Botero heeft een bijzondere toegang tot de doorgaans voorzichtige opstandelingenbeweging, van wie de leiders enorme prijzen op hun hoofd hebben. Wie hen aangeeft, mag niet alleen rekenen op een riante contante geldbeloning, maar ook op een visum voor de VS en een volledige nieuwe identiteit voor de ganse familie. Omwille van zijn contacten is Botero ooit benaderd door Amerikaanse agenten, die hem in ruil voor het vrijgeven van zijn bronnen zoveel geld aanboden dat hij nooit meer zou hoeven te werken.

Botero is de enige journalist die de afgelopen jaren toegang had tot de meeste gijzelaars die de FARC vasthoudt met als doel ze te ruilen voor gevangengenomen medestrijders. Onder de weinige gijzelaars met wie hij geen contact kreeg, bevinden zich de voormalige presidentskandidate Ingrid Betancourt en haar kandidate voor het vice-presidentschap, Clara Rojas.

‘Het laatste nieuws van de oorlog’, dat sinds deze maand in Colombia in de winkel ligt, veroorzaakte onder meer commotie door te onthullen dat de 43-jarige Rojas een twee jaar oude zoon heeft van een van haar gijzelnemers. De discussie draaide vooral over de vraag of Botero met de onthulling niet de privacy van Rojas, een ongehuwde professor in economisch recht, heeft geschonden. Zeker omdat hij haar zelf niet wist te interviewen. De meeste journalisten gaven echter toe dat zij de primeur ook zouden hebben gebracht. Prompte acties van de journalistenbond in Bogotá smoorden dan ook elke poging om het boek uit de rekken te halen.

Wat Betancourt en Rojas betreft zegt de auteur over bewijzen te beschikken dat beide vrouwen gedurende verschillende periodes tijdens hun al vier jaar durende gijzeling samen werden vastgehouden. Hij bevestigt ook dat Betancourt haar dagen vult door ’s voormiddags lessen Frans te geven, en ’s namiddags te schrijven.

De belangrijkste militaire onthulling in het boek is dat de guerrillastrijders de financiële middelen hebben om grond-luchtraketten aan te schaffen. Maar een FARC-leider beweert dat “de wapenhandelaars zeggen dat het enige dat de gringo’s (Amerikanen, nvdr) hen verbieden ons te verkopen op de zwarte markt, raketten zijn.”

Maar het boek van Botero geeft vooral een indruk van het leven van de talrijke Colombiaanse guerrillastrijders, een onderwerp dat ondanks de decennialange oorlog vooralsnog in mysteries gehuld bleef. Sommige rebellen worden verteerd door twijfels en zwakheden, anderen worden gek gemaakt door het aanslepende conflict. De strijders bij wie een gevecht een heuse kick teweeg brengt, zijn in de minderheid.

Uit talloze passages blijkt hoe moe de meeste strijders het vechten zijn. “Was het niet allemaal zo wreed, dan was de oorlog gewoon belachelijk”, zegt een FARC-strijdster. Sommigen zijn ervan overtuigd dat de dag nadert dat ze Bogotá zullen kunnen innemen. Maar veel rebellen twijfelen aan een uiteindelijke overwinning. De meesten zijn ervan overtuigd dat de enige mogelijke oplossing van het conflict een onderhandeld vredesakkoord is. Vooral de jongeren geloven dat het einde van de oorlog nadert.

Botero zocht ook naar verklaringen waarom mensen beslissen om zich aan te sluiten bij de rebellen. Sommigen sloten zich aan als een antwoord op het bloedbad dat het leger, rechtse paramilitairen en de drugsbaronnen veroorzaakten onder de Patriottische Unie. Dat is de linkse partij die opgericht werd na de vredesonderhandelingen tussen de FARC en de regering van Belisario Betancur (1982-1986). De Patriottische Unie werd van de kaart geveegd door systematische aanslagen tegen leiders en partijleden.

Anderen, die vervolgd werden door hun activiteiten in vakbonden of sociale bewegingen, voelen zich veiliger met een geweer in hun handen.

Sommige kwetsbare bevolkingsgroepen zien de guerrilla als “een onvermijdelijk lot, bijna de enige optie”. Onder hen zijn jongeren uit het grensgebied met Ecuador, waar de teelt van coca de enige serieuze inkomensbron is, en veel vrouwen die anders alleen in de prostitutie zouden kunnen gaan. Onder deze jongeren wordt de guerrillastrijders bewonderd, omdat ze “doorvoed zijn”, en omdat ze “deel uitmaken van iets”. De minimumleeftijd om tot de FARC toe te treden is zestien, maar daar worden veel uitzonderingen op gemaakt.

In grote delen van het land treedt de FARC al enkele jaren op als de voornaamste autoriteit. Het is de guerrilla die “scheidingen en huwelijken regelt, de strafmaat voor de diefstal van een kip bepaalt, een dispuut tussen buren oplost, de prijs van de melk bepaalt, en over de gezondheid van de hoeren waakt”. Plaatselijke FARC-leiders controleren ook “scholen, snelwegen, gezondheidscentra en tolhuisjes”.

Het boek beschrijft guerrilla-nederzettingen in de jungle, compleet met klaslokalen, refter, ziekenhuis en een drukkerij met een fotolaboratorium.

Voor vele Colombianen zal de coverfoto ook de eerste kennismaking zijn met de loopgraven van de FARC, die kilometerlang en twee meter diep in de grond doorlopen.

Botero laat niet na de mensenrechtenschendingen te vermelden die de guerrillastrijders hebben begaan. Maar uiteindelijk, besluit Botero, bestaat de guerrilla net als andere organisaties vooral “uit jaknikkers die hun chef proberen te imponeren, leiders die genieten van een lekker leventje, en meisjes die een echtgenoot zoeken”. (JVP/PD)