‘Er is al te veel cynisme en pessimisme over Congo’

Terwijl de Airbus van Brussels Airlines de evenaar oversteekt ter hoogte van Port Gentil en Libreville reflecteert Bert Anciaux op zijn pas afgesloten bezoek aan Kinshasa, Democratische Republiek Congo. ‘Het meest getroffen was ik door het bezoek aan het cultureel centrum Les Bejarts (Beaux, Elegants et Jeunes Artistes). Het enthousiasme van de jongeren, de screening van een fragmentje speelfilm rond seksueel geweld, de betekenis van het kleine centrum voor de mensen in de wijk: dat is de vitaliteit die we nodig hebben.’
‘Ik heb in Kinshasa ook wel een aantal zaken gezien die allesbehalve prettig zijn’, antwoordt Bert Anciaux op de vraag of hij, na drie dagen Congolese hoofdstad, zich nog altijd minister van Optimisme zou noemen. ‘Maar eigenlijk is pessismisme of cynisme geen optie. Er zit zo veel potentialiteit in Congo, dat je moét blijven geloven in de toekomst.’ De negatieve ervaringen waren op donderdag bijvoorbeeld het bezoek aan het Nationaal Instituut voor de Kunst, waar letterlijk voelbaar was hoe weinig waarde de staat de voorbij jaren gehecht heeft aan kunst en cultuur. Hetzelfde sentiment werd later dezelfde dag nog versterkt bij het bezoek aan het Nationaal Museum -een plek waar ooit enorme schatten aan cultureel erfgoed verzameld werden, maar waar de maskers, muziekinstrumenten en opnames bijlange niet de zorg en bewaring krijgen die ze verdienen, bij gebrek aan middelen. ‘Het is erg wrang dat de jaren tachtig -volop Mobututijdperk, en dus allesbehalve een tijd van respect voor mensenrechten of democratie- zo vaak geciteerd worden als een periode dat er nog geïnvesteerd werd in dit soort culturele projecten’, zegt Anciaux, ‘terwijl er sindsdien niets meer gebeurd is.’
Op de site van het Nationaal Museum toonde de Congolese minister van Cultuur ook nog een -verwaarloosd- openluchttheater waar in de gloriedagen James Brown, Johnny Halliday en Miriam Makeba optraden. Jan Goossens, artistiek directeur van de Koninklijke Vlaamse Schouwburg in Brussel en mede-inspirator van het bezoek van Anciaux aan Kinshasa, zei dat hij ‘niet zou rusten vooraleer er opnieuw een heuse productie op dat prachtige podium zou staan’.
Anciaux besteedt naar eigen zeggen zowat vijf procent van het cultuurbudget aan internationale projecten, vooral in Zuid-Afrika en Marokko, maar vanf nu ook in toemenende mate in Congo. Toch kan hij daarmee de verwaarlozing van culturele infrastructuur en initiatieven in Congo niet goedmaken. Alles bij elkaar zou het budget voor structurele en projectmatige samenwerking met Congo dit jaar al moeten oplopen tot zo’n 220.000 euro. Nauwelijks een druppel op de hete Congolese plaat, toch? Anciaux: ‘We moeten deze samenwerking opbouwen. Maar na de ontmoetingen van de voorbije dagen heb ik geen schrik om stappen vooruit te zetten. Een aantal mensen die we ontmoet hebben, lijken me echt het vertrouwen waard. Met hen wil ik het risico van de samenwerking wel nemen.’ Anciaux beseft wel dat het al een serieuze taak zal zijn om aanwezigheid te realiseren in Kinshasa en denkt daarom dat het best is om niet meteen aan geografische uitbreiding in Congo te doen. Daarvoor is Congo te uitgestrekt, de noden veel te groot en Vlaanderen wellicht een maatje te klein.
Is het bezoek van deze week een persoonlijke démarche van minister Anciaux of is het de Vlaamse regering die eindelijk haar aanwezigheid in Congo wil waarmaken? In eerste instantie is het een autonoom initiatief van de minister van Cultuur, Jeugd en Sport. ‘Maar ik geloof wel dat ik hiermee een einde gemaakt heb aan het vooroordeel dat de Congolezen niets van Vlaanderen verwachten -en dus hoop ik ook dat andere ministers zullen volgen in het opzetten van bruggen tussen Vlaanderen en Congo.’