Europa is overal

Sint-Niklaas, 19u.30

We treffen Hendrik Vos ’s avonds in een achterafzaaltje in Sint-Niklaas aan, waar hij leden van de KWB en Vorming Plus uitleg geeft over ‘Hoe Europa ons leven beïnvloedt’. Onder die titel heeft hij ook een boekje geschreven, samen met VRT-journalist Rob Heirbaut. Ze wonnen er de Wablieft-prijs voor klare taal mee. ‘Wist u dat de ruitenwisser van een tractor per minuut minstens twintig keer heen en weer moet gaan, of het nu gaat om een Roemeense, Sloveense of Franse tractor?
En wist u dat het zwarte kadertje rond de waarschuwingsboodschap op een pakje sigaretten altijd 3,5 mm dik moet zijn? Dat heeft Europa zo beslist.’ Wanneer professor Vos zijn publiek vertelt dat de Europese Unie zelfs bepaalt dat varkens in een veehouderij altijd moeten uitkijken op andere varkens –omdat ze volgens wetenschappelijk onderzoek anders depressief worden– ontlokt hij zijn seniorenpubliek een eerste glimlach.
Hendrik Vos is een belevenis. Onder zijn weelderige rosse krullenbol loopt hij rood aan van de vocale inspanning. Zijn armen wieken wild in de lucht wanneer hij opgaat in zijn betoog. Terwijl hij de ogen opslaat, dist hij alweer een even pietluttig als ongeloofwaardig detail op uit de 100.000 bladzijden Europese wetten die we nu al hebben. ‘En elk jaar komen er een paar duizend pagina’s bij.’
Het creëren van een eengemaakte markt binnen de Europese grenzen verklaart voor een deel waarom Europese wetgevers zich met schijnbaar triviale details bezighouden. ‘Europa geeft consumenten het recht waar dan ook in Europa te kopen. Daarom zijn er zoveel regeltjes. Want stel dat een grasmaaier in Portugal 80 dB lawaai zou mogen maken en in België maar 60 dB, dan kun je met je machine uit Portugal in België het gras niet maaien.’
De Europese Unie heeft zich in haar zestigjarig bestaan ontpopt als een moeial. Ging de EGKS aanvankelijk enkel over kolen en staal, later ook over landbouwbeleid, de Unie heeft sinds de jaren negentig haar tentakels uitgestrekt naar zowat alle domeinen van ons leven. ‘Milieubeleid wordt bijna volledig gereguleerd door Europa. Zozeer zelfs dat onze minister van Milieu, Hilde Crevits, niet veel meer is dan een ambtenaar die de Europese wetten moet omzetten in Vlaamse wetgeving.’ Alleen weet de burger nauwelijks hoeveel invloed die wettenmakers rond het Brusselse Schumanplein  hebben op het dagelijks leven in de 27 lidstaten.

Gent, 8u.30

’s Anderendaags hebben we met Vos afgesproken in Le Pain Quotidien op de Kalandeberg in Gent, vlak bij de faculteit Politieke Wetenschappen. Op ons verzoek neemt de professor ons een dag op sleeptouw.
Vos lacht als ik hem profetische allure toedicht, na zijn optreden gisteren in Sint-Niklaas. ‘Ik ben geen profeet die Europa wil verdedigen. Ik groet ’s morgens niet de blauwe sterrenvlag, ik draai het Europese volkslied niet grijs’, zegt hij. Maar als academicus vindt hij het wel zijn verdomde plicht om de Belgen diets te maken dat Europa mee beslist in ons nationaal huishouden en dat het dus fundamenteel democratisch is om daarvan op de hoogte te zijn. ‘In ons boek staan ook de mislukkingen opgesomd, vooral op het gebied van buitenlandpolitiek, veiligheid en sociaal beleid.’
Wat Vos toch met een profeet gemeen heeft: soms is hij een roepende in de woestijn. Want van zijn slag zijn er weinig professoren in België, net zomin als er in de media veel Europakenners zijn. Het dagblad De Tijd is met twee Europajournalisten een uitzondering in het Vlaamse perslandschap en zelfs de VRT haalde bij de vorige verkiezingen nog zijn neus op voor Europa. Dat is ondertussen bij de openbare omroep wel veranderd. ‘In de aanloop naar de Europese stembusgang komt de VRT met Europa 09, meer dan een uur alleen over Europa, in prime time!’
Ik wijs Vos het melkkannetje en de suikerpot op onze ontbijttafel, en hij brandt alweer los. ‘Europa heeft bijna alle exportsubsidies, die een drama waren voor de Derde Wereld, afgebouwd. In tien jaar tijd daalden ze van 13 miljard tot 3 miljard, en het is de bedoeling dat ze binnenkort volledig verdwijnen. Boeren worden er ook niet langer toe aangezet om suikerbergen en melkplassen te produceren, maar krijgen eerder een soort minimuminkomen, ook als ze ermee ophouden. Afijn, in theorie toch. In de praktijk loopt het altijd veel langzamer dan eigenlijk bedoeld.’ Terwijl hij over zijn yoghurt uitweidt –‘van Europa mag iets pas bio genoemd worden als een erkend nationaal orgaan zoals Ecocert het gecertificeerd heeft’– zitten Vos’ laatstejaars op een steenworp afstand ongeduldig te wachten.

Aula Politieke Wetenschappen, 13u.30

Een kleine honderd studenten Europese studies hebben de voorbije weken in workshops elk een thema belicht en zullen daarover straks verslag uitbrengen aan hun medestudenten. De aula zit aardig vol en na de studentenlezingen komen er heel wat vragen over Economische Partnerschapsakkoorden of de relaties tussen de EU en Afrika. Ik trek Vos aan zijn mouw. Vanwaar dat enthousiasme voor Europa?
‘Europa heeft inderdaad het imago saai te zijn’, geeft Vos toe. ‘Van een levendig debat zoals in de Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, waarbij een oppositielid de minister kan onderbreken en je al eens een scheldpartij krijgt, is geen sprake. Dus levert het minder spannende televisiebeelden op.’ Maar Vos nuanceert. ‘Vraag je aan de eerste bachelorstudenten of ze Europese politiek willen volgen, dan is er weinig animo. Maar in deze afstudeerrichting Europese studies zitten intussen wel haast honderd studenten.’
Het parlementaire spel in de EU is in feite spannender dan in de nationale parlementen, ook al heeft het alle schijn tegen. Bovendien heeft Europa veel invloed op ons leven – en hebben, omgekeerd, Vlaamse Europarlementsleden bijwijlen ook invloed op het leven van de bijna 500 miljoen Europeanen. Vos: ‘Toen er na een ongeluk met de Prestige voor de Spaanse kust nieuwe regelgeving voor de veiligheid van olietankers uitgewerkt moest worden, is Dirk Sterckx aangesteld als rapporteur, omdat hij die problematiek het beste kende. Marianne Thyssen, CD&V-voorzitster en specialiste speelgoed, heeft ervoor gezorgd dat het binnenei van kindersurprises enkele millimeter is vergroot, zodat een kind het niet kan inslikken en erin stikken.’

Centrum voor EU-Studies, 14 uur

De presentaties van de studenten beginnen te vervelen. Ik verlaat de aula en ga Vos opwachten in zijn bureau op het Centrum voor EU-Studies aan de Korte Meer. In afwachting diep ik uit mijn tas Vos’ boekje op. Het is al aan zijn derde druk toe, sinds de verschijning in de herfst van vorig jaar. Ik lees dat de euro niet tot prijsstijgingen heeft geleid, maar net korte metten heeft gemaakt met de piekende inflatie van de jaren zeventig en tachtig. ‘Door de financiële crisis kwamen verschillende landen buiten de eurozone, zoals IJsland, Hongarije en Letland, in de problemen. Er wordt gezegd dat ook België failliet gegaan zou zijn, als het niet tot de eurolanden had behoord.’
Zoveel regels, zoals de verplichting om ons begrotingstekort onder de drie procent te houden, zijn opgesteld aan het Schumanplein dat je je kunt afvragen hoeveel macht Vlaamse en Belgische politici eigenlijk hebben. Toch sommen Vos en Heirbaut in hun boek evenveel voorbeelden op van waar Europa afwezig of in gebreke blijft. Terreurbestrijding, justitie, buitenlands beleid en sociaal beleid (lonen en belastingen) blijven braakliggend terrein.
Gisteren in Sint-Niklaas vatte Vos het als volgt samen: ‘Op papier heeft Europa een soort minister van Buitenlandse Zaken, maar als het lastig wordt zie je Javier Solana niet. In de Irak-crisis zeiden alle lidstaten iets anders, over het conflict in Gaza zei Europa hoogstens dat ze eindelijk moesten stoppen met vechten. Een krachtdadige veroordeling van een van de partijen is nooit uitgesproken.’
Veiligheid en terreurbestrijding is een ander heikel punt. Vos: ‘Na de aanslagen van Londen en Madrid heeft Europa één minuut stilte gehouden. Een hele minuut! In Amerika waren na 9/11, nog voor de eerste minuut stilte, al vliegdekschepen op weg naar een schurkenstaat. Het resultaat van die Amerikaanse buitenlandse politiek valt tegen, dat is bekend, maar als het op slagkracht aankomt, dan zie je dat Europa niet van de grond komt.’
Een Limburgse studente wandelt Vos’ bureau binnen. Ze moet een uitgesteld examen afleggen en krijgt straks enkele vragen over de besluitvorming binnen de Unie voorgeschoteld. Saaie materie, begrijp ik, maar je moet door de zure appel heen bijten wil je begrijpen waarom Europa al dan niet ons dagelijks leven beïnvloedt.
Want als de lidstaten besluiten de unanimiteitsregel inzake buitenlands beleid of terreurbeleid op te heffen, zal de Europese Unie nog bepalender zijn voor ons leven en voor het buitenlands beleid dat in onze naam gevoerd wordt. Maar daarvoor zullen lidstaten opnieuw een stuk soevereiniteit moeten opgeven. De komende Europese verkiezingen kunnen de kaarten schudden in het voordeel van een Parlement dat meer of juist minder Europa wil. Om de vijf jaar bepaalt de Europese burger hoe zijn of haar Europa, en dus ook zijn of haar leven, er verder zal uitzien.