'Exportzones vrijhavens voor uitbuiting' (ICFTU)

De wereld telde in 2002 zo’n 3000 exportzones (EPZ’s) - gebieden met een investeringsvriendelijk belastingsregime, een soepele arbeidsreglementering en in sommige gevallen staatssteun voor de infrastructuur. Dat staat in een nieuw rapport van de Internationale Federatie van Vrije Vakbonden (ICFTU). De vakbondskoepel is niet opgezet met die ontwikkeling omdat uitbuiting van werknemers er schering en inslag is.

De belangrijkste doelstelling van EPZ’s is de bevordering van een exportgerichte groei. Het model werd in de jaren 80 populair in Zuid-Amerika en Azië. De laatste jaren wordt het ook in een aantal Afrikaanse landen toegepast. Op papier creëren EPZ’s een win-winsituatie: bedrijven worden in de watten gelegd en doen in ruil daarvoor de werkgelegenheid en de exportinkomsten toenemen.

Maar volgens de ICFTU is er van dat laatste in de praktijk weinig te merken. Het is onduidelijk wat de meerwaarde is van EPZ’s voor het gastland, zeker op lange termijn, aldus het rapport. Ze hebben een dure infrastructuur nodig, gebruiken weinig lokale input en leveren weinig of geen extra belastinginkomsten op.

Het economisch model zorgt wel voor werkgelegenheid. Maar werknemers moeten door de band genoegen nemen met een hongerloon. Ze moeten excessief lang werken en ondergaan allerlei misbruiken. De investeringen zijn bovendien erg vluchtig, waarschuwt de internationale vakbondskoepel. Bedrijven kunnen van het ene moment op het andere het land verlaten als er elders gunstiger condities gelden.

In geen enkel land zijn er aanwijzingen dat de zones een meerwaarde opleveren voor de ontwikkeling, zegt Zwelinzima Vavi, secretaris-generaal van de Zuid-Afrikaanse vakbond COSATU. De investeerders komen en gaan en laten bitter weinig achter.

De meeste exportzones liggen in landen die de conventies over sociale basisrechten van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) hebben ondertekend. Maar in die zones zijn ze kennelijk niet van toepassing, zegt het rapport. Bangladesh is zo’n voorbeeld: de zes exportzones in dat land zijn vrijgesteld van de verplichting om het recht van vereniging te respecteren - het is er verboden een vakbond op te richten. In de Verenigde Arabische Emiraten worden arbeiders die lid zijn van een vakvereniging op staande voet ontslagen.

Het rapport documenteert een waslijst aan misbruiken. In Bangladesh, China, de Dominicaanse Republiek en Madagaskar worden vrouwelijke arbeidsters systematisch onderbetaald en seksueel belaagd. In de Centraal-Amerikaanse exportzones moeten vrouwen bij aanwerving een zwangerschapstest ondergaan. In Egypte worden nieuwe krachten gedwongen een ontslagbrief te ondertekenen nog voor ze worden aangeworven. Zo kunnen ze makkelijk afvloeien als dat nodig is.

De ICFTU vindt dat de Wereldhandelsorganisatie (WHO) wat moet ondernemen tegen dergelijke praktijken. De internationale gemeenschap moet erkennen dat er in de EPZ’s een loopje wordt genomen met internationaal verworven arbeidsrechten, zegt woordvoerster Barbara Kwateng.

Het rapport ‘Behind the Brands - Working Conditions and Workers’ Rights in Export Processing Zones’ werd vandaag (dinsdag) gepresenteerd op het 18de wereldcongres van de ICFTU in het Japanse Miyazaki. De ICFTU onderzoekt er wat het effect is van de economische globalisering op de sociale rechten.