Fethullah Gülen: goeroe van de moderne islam?

Fethullahci wijten dat aan gezondheidsproblemen door zijn diabetes, maar meer waarschijnlijk is dat de Turkse bodem te heet werd voor deze invloedrijke religieuze leider. Al in de jaren zeventig werd hij door de Turkse veiligheidsdiensten aangeklaagd wegens clandestiene, religieuze activiteiten, zoals het runnen van zomerkampen voor jongeren. Hij werd ook later meerdere keren aangeklaagd door de Turkse staat omdat hij de precaire, donkerrode lijn van het Turkse secularisme zou hebben overschreden. In het Westen zien nogal wat progressieve intellectuelen hem als een bondgenoot voor hervormingen en tolerantie, tot grote ergernis van zijn tegenstanders.
De Gülenbeweging  zelf is niet onder één noemer te vatten en de subculturen ervan variëren naargelang nationale context en sociale omgeving. Sommigen spreken over en centraal “bestuurd” netwerk, anderen hebben het over een flexibele structuur onder één spiritueel idee. ‘De term ”beweging” houdt een paradox in’, vertelt een aanhanger. ‘Het lijkt alsof we een beweging van Fethullah Gülen zelf zijn, die de touwen in handen houdt en een structuur heeft uitgedokterd. Maar er is geen structuur, wel een globaal netwerk van mensen die zich bundelen onder een set van spirituele waarden.’ Academici die de beweging kennen, beschrijven de Gülengemeenschap als zeer heterogeen, een veelvoud van individuen met een eigen invulling van religiositeit.
De aanhangers van de Gülenbeweging in Turkije worden ruwweg op vijf miljoen geschat, maar bij gebrek aan “lidkaarten”, net door de flou van deze beweging, is dit wellicht een onderschatting. De groep Fethullah-geïnspireerde zielen wordt als een zeer invloedrijk netwerk omschreven, en dat roept,  in de eerste plaats in het seculiere Turkije zelf, de nodige controverse op. Kemalisten die hun macht zien afnemen, zien de islamitische beweging als een ernstige bedreiging van de seculiere staat.
De Gülenbeweging is apolitiek, maar heeft goede banden met staatsfunctionarissen. Haar invloed weegt ook door in de economie. ‘De Gülenbeweging is een netwerk dat geld creëert en zich tegelijk in de hele samenleving beweegt’, zegt de Turkse columnist Etyen Mahcupyan. ‘Het is een seculiere beweging die religie als een bron van ethiek en cultuur neemt, en zich tegelijk abonneert op het modernisme. Opvallend is dat de Fethullahci erg gebeten zijn op het overnemen van westerse levensgewoonten. Ze zijn gek op de gadgets van het moderne leven.’ Onderzoekers spreken ook van een sociale rootsbeweging. Socioloog Ferhat Kentel: ‘De Gülenbeweging is er in geslaagd een verzetstaal te gebruiken die ook de staat betrekt. Het is een vorm van verzet tegen de macht, zonder in direct conflict te komen met de staat.’