Geen oorlog meer, maar lang nog geen vrede

In de jaren 1990 kwam er een eind aan een aantal bloedige burgeroorlogen in
Centraal-Amerika. De regio kon best wat rust gebruiken om zich toe te leggen
op ontwikkeling. Maar de laatste tijd wordt de bevolking opgeschrikt door
gewelddadige misdaden. De wapens zwijgen wel, maar er is nog altijd geen
vrede, zegt Guido Miranda, een Costaricaans arts die het geweld heeft
onderzocht. Elke dag berichten de kranten over moorden, aanslagen,
diefstallen en verkrachtingen. Miranda ziet drie belangrijke oorzaken voor
de toename van het geweld: de sociale frustratie tengevolge van de armoede,
de invloed van televisie en het verlies van traditionele gezinswaarden.
Alles begon met de oliecrisis van de jaren 1980, toen het concept van
sociale solidariteit instortte en de regio in de ban kwam van het
neoliberalisme. De meerderheid van de 36 miljoen Centraal-Amerikanen leeft
onder de armoedegrens. Nicaragua en Honduras tellen tot tachtig procent
armen. Bovendien hebben de landen van de regio te kampen met werkloosheid en
een gebrekkig onderwijssysteem.

De voorbije maanden zijn in El Salvador meer dan twaalf onthoofde lichamen
van mannen en vrouwen gevonden. Men vreest dat een seriemoordenaar aan het
werk is. Volgens een studie van het British Overseas Development Institute
ODI en de universiteit van Londen uit 2002 is Centraal-Amerika de meest
gewelddadige regio in het westelijk halfrond. In 1996 werden in El Salvador
139 moorden per 100.000 inwoners gepleegd. Dat is een van de hoogste cijfers
in de wereld. Het wereldgemiddelde ligt op vijf moorden per 100.000
inwoners. Berichten van vaders die hun kinderen misbruiken, vrouwen die hun
echtgenoot doden en jonge mensen die andere jongeren vermoorden om een fiets
te stelen, zijn schering en inslag.

Het geweld in Centraal-Amerika is heel algemeen, weet Hans Quevedo,
politiek wetenschapper uit Guatemala, die werkt voor een
niet-gouvernementele onderzoeksinstelling. Quevedo en andere deskundigen
wijzen erop dat het geweld vele gezichten kent: misdaden door bendes, geweld
binnen het gezin, georganiseerde misdaad en geweld in verband met drughandel
en -verbruik. De oorlog is wel voorbij, maar er is nog lang geen vrede
omdat op alle terreinen een enorme onzekerheid heerst, aldus Quevedo. In El
Salvador en Guatemala hebben vredesakkoorden een eind gemaakt aan bloedige
gewapende conflicten van respectievelijk 12 en 36 jaar tussen het leger en
linkse guerrillastrijders. In de jaren 1990 kon Honduras na jaren van
militair bewind eindelijk ook de stap zetten naar een democratisch systeem.
En in Nicaragua kwam een eind aan de strijd tussen de linkse sandinisten van
het FSLN en de rechtse contra’s die financiële steun kregen van de Verenigde
Staten.

Zowel Quevedo als Miranda zijn het erover eens dat het vredesproces niet is
voltooid, omdat vele voormalige strijders aan weerszijden wel zijn
gedemobiliseerd, maar niet ontwapend. Grote aantallen vuurwapens van het
leger en de rebellen - zoals revolvers, handgranaten, en AK-47- en
M-16-geweren - zijn nog altijd in omloop. Volgens ngo’s zouden nog meer dan
twee miljoen kleine en lichte wapens in de regio in burgerhanden zijn. Alma
Benitéz, van de Commissie voor de Verdediging van de Mensenrechten in
Centraal-Amerika CODEHUCA, wijst erop dat vele illegale wapens in handen
zijn van de talrijke ‘maras’ of jeugdbendes, die niet alleen zelf criminele
daden plegen, maar ook hun leden verhuren als ‘sicarios’ of huurmoordenaars.
Het geweld heeft ook te maken met de ruime verspreiding van het drugverbuik
en de drughandel in deze regio, stelt Benitéz nog.

Een rapport uit 2000 van de Panamerikaanse Gezondheidsorganisatie PAHO wijst
duidelijk op een toename van het geweld in de regio. Tussen 1984 en 1994 is
het aantal doden die door geweld om het leven kwamen in Centraal-Amerika en
het Spaansprekende deel van de Cariben gestegen van 17,5 tot 21,1 per
100.000 inwoners. Volgens analisten is dat cijfer sindsdien nog aanzienlijk
verhoogd. In Guatemala zijn de eerste drie maanden van dit jaar al meer dan
1.000 moorden gemeld op een bevolking van 11 miljoen. In Honduras klagen
mensenrechtenorganisaties over een tendens om straatkinderen te vermoorden
als een soort ‘sociale zuivering’. Tussen 1998 en februari 2003 zouden naar
verluidt 1.668 van deze jonge slachtoffers zijn gevallen.

De democratie die in Centraal-Amerika tot stand is gekomen, heeft haar doel
voorbij geschoten, meent de Nicaraguaanse socioloog Cirilo Otero. Er is
niet meer harmonie gekomen tussen de sociale klassen en de enorme kloof
tussen rijk en arm leidt alleen maar tot meer geweld. Zolang het inkomen en
de winst geconcentreerd blijven bij een aantal sociale groepen, zal het niet
gemakkelijk zijn die trend te keren. Het geweld kan zelfs nog verder
toenemen, waarschuwt Otero.