Geen vrede in Mexico

‘Waarom gaan al die buitenlandse waarnemers geen kijkje nemen in Algerije?’ Deze vraag circuleerde begin februari in wrevelige regeringskringen in Mexico. Een internationale delegatie van 164 waarnemers bracht toen een uitgebreid bezoek aan Chiapas met de bedoeling in het Europees parlement verslag uit te brengen over de toestand van de mensenrechten in de roerige deelstaat. Maar de regering Zedillo houdt niet van pottenkijkers. Op een persconferentie in februari werd bisschop Ruiz naar zijn mening gevraagd over deze houding van de regering. ‘Was dit geen erg xenofobe reactie van Zedillo?’ De bisschop van San Cristobal weigerde op die vraag te antwoorden. ‘Elk commentaar zou ons alleen maar verder van de vrede verwijderen.’ De opmerking wordt gevolgd door een heel betoog over de rol van de pers in het conflict. De toon is meteen gezet. Geen overbodige vragen aan Samuel Ruiz en geen provocaties. De bisschop loopt over eieren. In het conferentiezaaltje zijn immers CNN en de Mexicaanse ambassade aanwezig. Elke stap die de bisschop zet, elk woord dat in het publiek over zijn lippen komt, wordt deze dagen op een weegschaaltje gelegd. Ruiz is immers nog steeds voorzitter van de Conai, de bemiddelingscommissie tussen de regering en de zapatisten. Na de moord op de vijfenveertig inwoners van Acteal, op 22 december vorig jaar, is ook de kerk scherp geweest in haar aanklacht over het drieste optreden van de paramilitaire bendes en over de lakse houding van de regering. Die kringen azen momenteel op uitspraken van de voorzitter van de Conai die zouden kunnen wijzen op pro-zapatistische partijdigheid, om langs die weg de Conai als bemiddelingsinstantie in discrediet te brengen.

De zapatisten zijn niet representatief

De Mexicaanse regering wil geen vrede, merken verschillende commentaren op.’We zijn in een impasse terecht gekomen’, moet ook de bisschop toegeven. ’ Sinds de slachtpartij van Acteal is de polarisatie gegroeid. De paramilitaire operaties gaan door. De regering is verdeeld over de te volgen strategie maar de voorstanders van een militaire oplossing hebben duidelijk het overwicht. Sinds september opereert ook het zapatistische EZLN hoe langer hoe meer volgens een militaire logica. De verschillende partijen groeien verder uiteen en mogelijke oplossingen raken steeds verderaf.’ Een nieuw onderhandelingsvoorstel moet volgens de bisschop stoelen op een volledig ander concept. Het conflict in Chiapas is uitgegroeid tot een kluwen van conflicten. Het is niet meer mogelijk naar oplossingen te zoeken voor deze deelstaat alleen, er is geen gesprek meer mogelijk alleen met regering en EZLN. De staat, het gerecht en het parlement, evenals andere delen van de civiele samenleving moeten bij de onderhandelingen betrokken worden, vindt de Conai. Miguel Alvarez, secretaris van de Conai: ‘Het gaat om een fundamenteel democratiseringsproces van de staat. Het politieke model van de PRI-staat zelf wankelt. Om een uitweg te zoeken voor Chiapas, moeten we de dialoog uitbreiden. De zapatisten zijn niet representatief voor de indiaanse beweging in Mexico noch voor de gewapende groepen in het land.’ Volgens een studie van het Centrum voor Historisch Onderzoek van Gewapende Bewegingen opereren er op het Mexicaans grondgebied momenteel zo’n veertien gewapende groepen, waarvan de grootste niet het EZLN is maar wel het EPR (Revolutionaire Volksleger), actief in één derde van de Mexicaanse deelstaten, vooral in Guerrero, Oaxaca en Chiapas maar ook in centrum van het land. Een snelle uitweg uit deze crisissituatie ziet Alvarez niet. De strijd voor het presidentsschap in 2000, beïnvloedt nu reeds het politieke getouwtrek. ‘Het lot van Chiapas hangt vast aan die nationale politieke conjunctuur. Het enige wat ons te doen staat nu is te proberen nog méér geweld te voorkomen en de openheid te bewaken om opnieuw een agenda voor het vredesproces op te stellen.’

Mensenrechten zijn geen detail

‘De internationale solidariteit, zoals die op gang gekomen is naar aanleiding van Acteal, heeft op nationaal vlak een geweldige politieke en economische weerslag gehad’, onderstreept bischop Ruiz. ‘In de huidige context is die internationale betrokkenheid meer dan ooit noodzakelijk. De hele wereld moet toekijken op wat er in Mexico gebeurt. De civiele samenleving in Mexico is te zwak en te verbrokkeld om de confrontatie met de regering aan te gaan. Het samenwerkingsakkoord dat Mexico met de Europese Unie begin december ondertekende, zou een belangrijk drukkingsmiddel kunnen zijn in een internationale vredesstrategie.’ Naar aanleiding van Acteal dreigde dat akkoord immers op de helling te komen, omdat een wezenlijk onderdeel van die overeenkomst slaat op het respect voor de mensenrechten. Miguel Alvarez: ‘De EU heeft Mexico op het matje geroepen. Onze regering is echter in staat om opnieuw een laagje make-up over de Chiapas-crisis te smeren om de gemoederen te bedaren. Vrede, respect voor de mensenrechten en democratisering moeten sleuteleisen zijn van zo’n verdrag, geen lauwe zijbemerkingen.’

De Mexicaanse regering is echter als de dood voor buitenlandse inmenging. Het Internationale Rode Kruis moest Chiapas verlaten en buitenlandse journalisten wordt het werken bijzonder lastig gemaakt. Internationale NGO’s en vredesbrigades worden nauwlettend in het oog gehouden. Tegelijk stijgt de repressie tegen de eigen mensen. José Tila López García, een chol-indiaan en overlevende van de gruwel van Acteal, legde zes uur te voet af om voor een delegatie van de internationale waarnemers zijn verhaal te doen.Op de terugweg naar huis, werd hij door paramilitairen vermoord. Het bisdom van bisschop Ruiz wordt speciaal geviseerd. Herhaaldelijk is de bisschop ervan beschuldigd directe steun te geven aan de zapatisten. Soldaten vonden namelijk een wapendepot, met daarbij een voorraad boeken, uitgegeven door het bisdom. Eind februari werd de parochiepriester van Chenalhó, de parochie waartoe ook Acteal behoort, het land uitgezet. Jean Chanteau, van Franse nationaliteit, was al drieëndertig jaar werkzaam in het bisdom. Sinds 1995 is hij de zesde buitenlandse priester die wordt uitgewezen.

Maar niet alleen Chiapas is onrustig. Ook in Veracruz en in Guerrero lopen de spanningen op. Dat president Zedillo bij die repressieve aanpak écht totalitaire trekken vertoont, bleek onlangs met carnaval. Toen de president vernam dat Zedillo-maskers hét feestartikel van het jaar waren, liet hij prompt de hele boel in beslag nemen. ‘Alsof we drugsdealers of zware criminelen waren, werden we opgepakt’, merkte een totaal overrompelde verkoper op.