Gelukkige verjaardag?

Greenpeace

Het verhaal van Greenpeace begon in september 1971 toen de Canadese journalist Bob Hunter met 11 activisten in een gammele roestige visserboot naar het eilandje Amchitka vaarde om er te protesteren tegen de Amerikaanse atoomproeven. Het idee kwam van Marie Bohlen: ze zouden simpelweg het oefengebied binnenvaren. De activisten zouden nooit Amchitka bereiken, maar hun opmerkelijke actie kreeg veel weerklank. Het testprogramma werd afgeblazen, Amchitka werd een vogelreservaat en Greenpeace was geboren. De actie was zoals Bob Hunter feilloos aanvoelde de ideale ‘mindbomb’, een actie die een bewustzijnsveranderend geluid liet horen tussen het gewone nieuws.

Greenpeace groeide uit tot een wereldwijde milieubeweging tegen atoomproeven, de walvisvangst en het doodmeppen van zeehondenpups voor het bont. Publiciteit bleek een sterk wapen; in de eighties liep zowat iedereen rond met een T-shirt “No time to waste”. Actiemiddelen zijn nog steeds het sterke lobbywerk en de opmerkelijke creatieve acties in de lijn van Amchitka. De organisatie drijft in België op de steun van 100.000 sympathisanten. Vandaag werkt ze op de grote milieukwestie van de 21e eeuw: klimaatverandering, kernenergie, ontbossing, landbouw en giftige stoffen.

Amnesty International

Dat van Amnesty International startte op 28 mei 1961 toen de Britse advocaat Peter Benenson in het dagblad ‘The Observer’ het artikel “De vergeten gevangenen” publiceerde. Daarin had hij het over twee Portugese studenten die waren veroordeeld tot zeven jaar gevangenisstraf omdat ze in een restaurant kritiek hadden geuit op het bewind van de toenmalige dictator Salazár. Benenson riep op tot het schrijven van brieven voor degenen die omwille van hun mening of geloof vervolgd werden. Met succes, en de briefschrijfacties zijn ondertussen hét handelsmerk van Amnesty net als de Amnestykaars met de prikkeldraadtekening — in de eighties had zowat iedereen er eentje branden voor het raam.

Het blijken ook sterke pressiemiddelen om overheden onder druk te zetten — net als de rapporten en het jaarboek van mensenrechtenschendingen. De drijvende krachten van Amnesty zijn nog steeds de vele vrijwilligers, briefschrijvers en donoren. Amnesty bestrijdt nog steeds het onrecht waarvoor mensen op de vlucht slaan, zoals het opsluiten van gewetensgevangenen, marteling en de doodstraf. Vandaag wordt gestreden tegen schendingen door gewapende oppositiegroeperingen, huiselijk geweld en de schendingen van sociaal-economische rechten.

Oxfam-Wereldwinkels

Oxfam-Wereldwinkels start zijn succes in 1971 in Antwerpen. Petra Van Look opent met twee kompanen en met de opmerkelijke financiële steun van baron Allard een ‘Wereldwinkel’. Verkoop van producten uit het zuiden aan een eerlijke prijs die in verhouding staat tot de werkelijke productiekosten, en niet een prijs die wordt bepaald door de verhoudingen op de internationale markt. Tegelijk maakt transparante informatie de klant bewust van de acute Noord-Zuidproblemen. Vandaag is dat nog steeds zo. Oxfam-Wereldwinkels heeft nu zijn eigen bedrijf dat meer dan 200 producten vermarkt en kan verder rekenen op de inzet meer dan 8.000 vrijwilligers die 214 wereldwinkels draaiende houden, vorming geven op scholen en in veel gemeenten de succesvolle campagne FairTradeGemeenten trekken. In navolging van de Wereldwinkels sprongen ook bedrijven op de kar en zijn in ons land ondertussen meer dan 1.000 producten met het Fairtradekeurmerk te koop. Miljoenen boeren in het Zuiden kunnen daardoor investeren in de toekomst van hun gemeenschap: in infrastructuur, onderwijs, sociale zekerheid.

Die brief schrijven voor Amnesty betekent vaak meer voor de samenleving dan de briefjes die anderen tellen

Broederlijk Delen

Broederlijk Delen ontstond dan weer in 1961: kardinaal Van Roey riep de Belgische kerkgangers op tijdens de vasten financiële steun te geven aan de verdreven Baluba’s die in de Kasai van honger dreigden om te komen en Broederlijk Delen was geboren. Veertig jaar later is Broederlijk Delen veel meer dan een vastenactie. Geen liefdadigheid, maar rechtvaardigheid en zelfredzaamheid zijn nog steeds de rode draad in de jaarlijkse vastencampagnes. Ook van beleidsbeïnvloeding werd al van in het begin werk gemaakt. De hulp werd structureler en de projectwerking verschoof naar partnerwerking. Op het terrein groeide het inzicht dat het steunen van de eigen intiatieven van de lokale bevolking de beste manier is om extreme armoede en onrecht te bestrijden. Broederlijk Delen was ook een van de eerste noord-zuidorganisaties in Vlaanderen die de link legden tussen milieu en ontwikkeling. Vandaag heeft Broederlijk Delen 235 partnerorganisaties in twintig verschillende landen. De organisatie is altijd trouw gebleven aan zijn integrale mensvisie en christelijke inspiratie, maar is vandaag geëvolueerd naar een brede solidariteitsbeweging. Succesfactor van Broederlijk Delen zijn de duizenden vrijwilligers over gans Vlaanderen.

Soft Power

De meningen en de gezamenlijke acties van gewone mensen worden gezien als een vorm van ‘zachte krachten’, als ‘soft power’. Schrijf een brief, plant een boom, eet een solidariteitsmaatlijd, koop fairtradechocolade: het lijken onooglijke acties die weinig of te weinig teweegbrengen. “Maak ons overbodig” is de ietwat provocerende verjaardagsslogan van Broederlijk Delen. Zijn sociale bewegingen overbodig? Want na decennia inzet zijn nog steeds miljoenen mensen op de vlucht voor vervolging, geweld en discriminatie. Hebben maar liefst 1 miljard mensen honger. Bedreigen klimaatsverandering, overbevissing en ontbossing niet alleen het milieu maar nu ook onze economie. Zijn de tegenkrachten dan te sterk?

Herverdeling, solidariteit, universele mensenrechten, ecologische rechtvaardigheid: het zijn dan wel ‘zachte waarden’ maar zeer zeker sterke idealen. Het is belangrijk dat ze worden verdedigd en uitgedragen door professionele ngo’s als Greenpeace, Broederlijk Delen, Amnesty en Oxfam. Er zijn zeker limieten aan wat bereikt kan worden en hoe snel. Maar de vier verhalen tonen dat een sterk ideaal en een origineel actie-idee van enkele personen duizenden anderen in beweging kan brengen — ondanks de tegenkrachten.

Sociale bewegingen zijn zeker niet overbodig. Ze doen aan opinievorming, ze mobiliseren mensen. Deze idealisten zetten waarden om in klinkende munt en helpen zo de wereld vaak beter vooruit dan de harde munt waarmee realisten rekenen. Ze behoren tot het middenveld, ze worden soms verweten naïef te zijn. Of door populisten omschreven als softies. Maar die brief schrijven voor Amnesty betekent vaak meer voor de samenleving dan de briefjes die anderen tellen, het levert vaak een mooiere bonus op voor de maatschappij dan die van de CEO’s.

Zachte waarden verdedigen: daar hoeven we zeker niet meewarig over te doen. Ze zijn het bewijs dat waarden niet weerloos hoeven te zijn. “De zachte krachten zullen zeker winnen” schreef Henriëtte Roland Holst in 1918. “De zachte krachten hebben de belangrijkste vragen waarmee de mensheid worstelt en zal blijven worstelen op de agenda gekregen. We moeten blijven vertrouwen op het vermogen van deze zachte krachten om de wereld te veranderen.” stelt ook de Chileense mensenrechtenjurist José Zalaquett. Ik denk dat Holst en Zalaquett gelijk hebben. Voorwaarde om verandering teweeg te brengen is wel dat de ngo’s in beweging blijven. En hopelijk ligt het moment waarop niet te ver in de toekomst