Hardop dromen over een betere landbouw

Meer dan 1 miljard mensen lijdt honger en klimaatverandering zal op termijn onze oogst halveren. Honderden miljoenen boeren in het Zuiden verlaten hun land omdat ze er niets verdienen en voegen zich bij de talloze stedelijke armen in hun eigen land of bij de migranten in het Westen. We produceren op grote schaal en slechts enkele gewassen: maïs, tarwe, aardappel en rijst. De grond verarmt door monoculturen en pesticiden, onze voeding bevat daardoor steeds minder voedingsstoffen. Monoculturen maken de voedingsgewassen ook steeds kwetsbaarder. Als oplossing grijpen we naar hoogtechnologische kortetermijn-oplossingen die bovendien erg duur zijn. Steeds meer geld en energie gaat naar het transport, de verpakking, de verwerking en reclame van ons voedsel. Boeren en consumenten verliezen erbij, grote bedrijven strijken de winst op. Maar zelfs de winnaars moeten meesurfen op de grillen van de globale markt. De oplossing voor al deze problemen ligt in een ‘agro-ecologische landbouw’.

Agro-ecologie komt neer op heel eenvoudige principes en efficiënte oplossingen voor teeltproblemen op het land. Agro-ecologische landbouw vraagt alleen een grote verandering van ons globale landbouwsysteem. Waar staat het voor? Meer diversiteit in de landbouw, kortere ketens tussen boer en consument, kleinschaligere voedselproductie, organisatie van lokale marktsystemen, kennisuitwisseling tussen boeren. Producent, consument, economie: ze zouden er allemaal bij varen, stelt Olivier De Schutter. “We willen voorbij het huidige systeem waarbij landbouw enkel een product plus afval produceert. Het moet meer gaan zoals de natuur het zelf doet: in cycli, minder afhankelijk van externe input. Een wisselwerking tussen dieren, planten en bomen die elkaar aanvullen in hun natuurlijke sterktes,” legt De Schutter uit. “Zo hebben we minder of geen meststoffen en pesticiden nodig, krijgen we meer oogst, meer inkomsten en gezondere voeding.”

Kan kleinschalige, natuurlijke landbouw meer opbrengen? Van 286 agro-ecologische projecten in 57 ontwikkelingslanden, verspreid over 37 miljoen hectare grond, was er 79% méér opbrengst dan voordien. In Afrika verdubbelde zelfs de opbrengst. Bovendien blijkt deze grootschalige landbouw toch niet zo efficiënt. “Wanneer je het totaalplaatje berekent van brandstoffen, externe kosten en negatieve gevolgen van dit type landbouw, observeer je duur en inefficiënt systeem,” betoogt De Schutter. “Ruim zestig jaar geleden hadden we 1 calorie brandstof nodig om 2 calorieën voedsel te produceren. Nu is dat twintig keer minder efficiënt: 10 calorieën brandstof voor 1 calorie voedsel.” Agro-ecologie is ook economisch aantrekkelijk. Eerst moet je wel goede training voorzien voor boeren, maar je wint er veel bij. We zouden minder afhankelijk zijn van de prijsschommelingen van fossiele brandstoffen, waardoor de prijs van ons voedsel minder fluctueert. Wanneer boeren beter verdienen, heeft dat ook een versterkend en stabiliserend effect op de hele economie.

VN-ambassadeur en wetenschapper Olivier De Schutter: “Ggo’s zijn deel van een oneerlijk landbouwsysteem. Ze geven geen duurzaam antwoord op de problemen die we hebben.”

Waarom is er nu nog weinig agro-ecologische landbouw? Volgens De Schutter veroorzaakt de “politieke economie van ons voedselsysteem” een machtsconcentratie die boeren en consumenten afhankelijk houdt. De Schutter wil een geleidelijke transitie naar een wereldwijde agro-ecologische landbouw, zonder labels of wetten. Het is goed mogelijk dat industriële landbouw en agro-ecologische landbouw voor een tijdje “op vreedzame wijze” samen bestaan, voorziet De Schutter. Ondertussen investeren we best in zoveel mogelijk kennis over de principes en oplossingen van een agro-ecologische landbouw. “We willen ver weg van het hele Groene Revolutie verhaal van vorige eeuw. Kennis, kwaliteit en duurzaamheid staan nu op de eerste plaats.”

“Onderzoek naar de verbetering van gewassen is absoluut noodzakelijk, maar het moet wel onderzoek zijn dat ons effectief verder brengt,” stelt De Schutter. In zijn VN-rapport van 2009 waarschuwt hij ervoor dat de traditionele zadenontwikkeling ten koste gaat van de commerciële ontwikkeling van zaden. “Ggo’s zijn deel van een oneerlijk landbouwsysteem. Ze geven geen duurzaam antwoord op de problemen die we hebben. In plaats van te investeren in hulppakketten en technologisch verbeterde zaden, zouden regeringen veel beter investeren in onderzoek naar agro-ecologische oplossingen, training, educatie en plattelandsontwikkeling.

De biologische landbouw en de agro-ecologische landbouw liggen erg dicht bij elkaar. Veel agro-ecologische oplossingen zijn ontwikkeld in de praktijk en filosofie van de biolandbouw. Bio is immers gebaseerd op het sluiten van de kringlopen en op de diversiteit binnen het landbouwsysteem.

De toekomst spreekt duidelijke taal: onderzoek en investeringen zijn nodig voor de transitie naar een agro-ecologische landbouw. Ook moet het onderzoek meer gebeuren met participatie van de landbouwers zelf. Vaak ontbreekt hen de administratieve en financiële draagkracht om hun oplossingen op grote schaal te lanceren. Zo heeft een boer uit Wales al enkele jaren zes aardappelrassen beschikbaar resistent tegen de befaamde aardappelplaag. Hij ontbreekt de middelen om deze rassen te registreren, waardoor zijn alternatieven niet aan bod komen bij het beleid of onderzoek. Agro-ecologie is een landbouwsysteem dat in de volle betekenis efficiënter, goedkoper en toegankelijker is, zonder dat we genetisch gemanipuleerd voedsel nodig hebben.

Wij roepen onze Vlaamse overheid, aangevoerd door Minister-president Peeters, graag op een onderzoekskader en financieringskader voor agro-ecologie voluit te steunen. Een mooie start zou zijn om een transitietraject te lanceren, waarbij onderzoekers, landbouwers en beleidsmakers samen nadenken over de landbouw van de toekomst. Waar willen we staan in 2050? Welk onderzoek, methoden en prioriteiten zijn nodig om dat te bereiken? Dat is duurzaam beleid in de volste zin van het woord.

BioForum Vlaanderen is de koepelorganisatie van de Vlaamse biosector