Inheemse volken nog meer in het nauw

De VN riepen de periode 1995-2004 uit tot Internationaal Decennium van de Inheemse Volken. In 2005 startte meteen een tweede decennium. In de eerste tien jaar is de wettelijke situatie van indianen en andere inheemse volken wel verbeterd en heeft de inheemse beweging in Latijns-Amerika meer macht verworven. Maar de vooruitgang is onvoldoende en tegelijk zijn de uitdagingen nog groter geworden, zegt Del Val, een voormalige directeur van het Intern-Amerikaans Inheems Instituut. Del Val schreef mee aan een evaluatie van het eerste Decennium van de Inheemse Volken die vrijdag in New York werd voorgesteld. “We geloven dat het een verloren decennium was”, zegt de academicus.

“Inheemse volken leven in een wereld die gekenmerkt wordt door het meest ongeremde kapitalisme ooit, met verzwakte staten die de belangen dienen van transnationale bedrijven”, zegt De Val. “Als regeringen de territoriale rechten van inheemse volken niet ondubbelzinnig erkennen en als de exploitatie van grondstoffen in hun gebieden verder snel uitbreiding neemt, kunnen we de komende tien jaar nog zware conflicten verwachten.” Kleine inheemse groepen kunnen gewoon van de kaart worden geveegd, denkt Del Val.

Indianengroepen in Zuid-Amerika hebben onder meer af te rekenen met olie- of mijnbouwmaatschappijen die in hun gebieden in actie willen komen en met overheden die stuwdammen, wegen en pijpleidingen plannen die de vaak nog ongerepte inheemse leefomgeving dreigen te verstoren. Meestal wordt er weinig rekening gehouden met het verzet van inheemse groepen of de voorwaarden die ze stellen.

“Regeringen moeten erkennen dat grondstoffen die worden gevonden in inheemse gebieden, ook aan die volken toebehoren”, oordeelt Del Val. “Als de regering en internationale bedrijven de grondstoffenvoorraden willen exploiteren, moeten ze samenwerken met de inheemse gemeenschappen. Maar dat gebeurt nu nog nergens.”

Volgens officiële cijfers leven er 38,5 miljoen indianen in Noord- en Latijns-Amerika. Maar de auteurs van de evaluatie denken dat dit een zware onderschatting is die regeringen en bedrijven goed uitkomt. Ze hebben het in dat verband over “statistische genocide.”

De voorbije jaren liet de inheemse beweging een paar keer haar tanden zien in Latijns-Amerika. Indianen speelden een belangrijke rol bij de omverwerping van de Ecuadoraanse president Jamil Mahuad in januari 2000 en de Boliviaanse president Gonzalo Sánchez de Lozada in oktober 2003. Sinds januari 2006 heeft Bolivia met Evo Morales zelfs een inheemse president. Ook in veel Latijns-Amerikaanse regeringen, parlementen en stadsbesturen stijgt de vertegenwoordiging van indianengroepen.

Maar de meeste indianen blijven straatarm, terwijl Amazone-indianen die ervoor kiezen niet in contact te komen met de buitenwereld, daartoe gedwongen worden door oprukkende bedrijven en projecten. “De rechten van inheemse volken worden nationaal en internatonaal wettelijk beschermd, maar in de praktijk is daar vaak weinig van te merken”, zegt Del Val.

De auteurs van de evaluatie roepen de VN op eindelijk de ontwerpverklaring over de rechten van inheemse volken goed te keuren. De goedkeuring van de tekst die onder meer de territoriale rechten van inheemse groepen duidelijker wil omschrijven, wordt tot hiertoe tegengehouden door de VS, Canada, Australië en Rusland.