Klimaatverandering en bevolkingsgroei remmen Indiase ontwikkeling

Vanaf een heuvel toont Ram Kishor (46), lid van het watercomité van het dorp Jamunshas zijn akkers: een mozaïek van kleurrijke velden te midden van een bruine woestenij. Een veld springt eruit: een veld vol bloeiende mosterdplanten met intens gele kleuren. Het afgelopen jaar moet een goed regenjaar zijn geweest. Kishor schudt zijn hoofd. ‘Van een afstand mag dit zo lijken maar die veronderstelling is niet juist. Kom mee’, zegt hij gelaten.  We lopen van de stenige heuvel, springen over ondiepe geulen en als we het veld naderen zien we wat Kishor bedoeld: een uitgedroogde bodem met talloze planten, onvolgroeid en verdord.
Kishor behoort tot de Kol, een van de inheemse stammen van Bundelkhand. Hij is tenger gebouwd. Zijn huid is donkerbruin, bijna zwart. Als Kol is hij een onaanraakbare voor de landheren in de regio. Toch toont hij geen spoor van onderdanigheid. Hij heeft een natuurlijke rust over zich. ‘Vier jaar lang hadden we een goede oogst, ondanks jaren van neerslagtekorten. Een waterbuffer in de bodem wist het tekort te compenseren. Afgelopen jaar kwam daar een einde aan. Er viel zestig procent minder regen dan in een gemiddeld jaar. De buffer was uitgeput. De opbrengst van onze oogst halveerde.’

IPCC voorspelling    

Niemand kan met enige zinnigheid voorspellen of de volgende moessonregens Kishors akkers voldoende bewateren. Anders is dat voor het lange termijn klimaat van heel India. De klimaatdeskundigen van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) zien een trend naar drogere winters en vooral nattere moessons. Dat betekent niet dat boeren in bijvoorbeeld het Gangesstroomgebied zullen juichen om deze klimaatsverandering. Neerslag die relatief gelijkmatig verdeeld is over het jaar heeft hun voorkeur. Van het water dat bij extreme slagregens naar beneden valt, dringt onder natuurlijke omstandigheden slechts een klein deel in de bodem. Het grootste deel verdampt of stroomt via de Ganges linea recta in de Bengaalse Zee.
Die verspilling weet Ram Kishor al vijf jaar lang te voorkomen dankzij een groep van gedreven wetenschappers van ABSSS (All India Community Help Group). Zij inventariseerden de omgeving, lieten er wat rekenmodellen op los en brachten vervolgens op de hogere delen geulen aan. Het water van de moessonregens bleef hierin achter. Het drong in de bodem en vulde langzaam het grondwater aan. De gewassen aan de voet van de heuvel ontvingen zo tot afgelopen jaar voldoende water. ABSSS hielp vele kleine boeren met welgeplaatste geulen en kleine dammen regenwater te oogsten.

Na de droogte

Niet alle boeren in Bundelkhand, een regio waar tachtig procent van de bevolking afhankelijk is van de landbouw, waren zo fortuinlijk. Neerslagtekorten en slechte oogsten drijven de Bundelkhand boeren tot zelfmoord, berichtten ook de grote Indiase kranten. ‘Dat is niet het hele verhaal’, zegt Bhagwat Prasad, de integer ogende directeur van ABSSS, ‘Het is juist dat tweehonderd boeren zich de laatste vier jaar het leven namen; twaalf mensen stierven als gevolg van ondervoeding, maar een slechte oogst door watertekorten was slechts de aanleiding.’
Het is de context, specifiek het feodale klimaat van ruraal India, die de oorzaak is van het macabere traject van regenwatertekort tot zelfmoord. ‘Boeren hadden bij een slechte oogst recht op een uitkering’, zegt Prasad, ‘Ze vroegen deze aan, maar ontvingen uiteindelijk niets of veel minder dan waarop ze recht hadden. Corruptie tiert hier welig. Tien tot vijftien procent van de ambtenaren is integer. Oud premier Rajiv Ghandi zei eens dat van elke 100 roepies die de staat bestemd voor steun aan de armen, 15 roepies daadwerkelijk aankomt. Zijn zoon Rahul Ghandi wees er onlangs op dat de corruptie nog absurdere niveaus had aangenomen. Vijf roepies zou het doel bereiken. Hiermee eindigt het verhaal voor de boeren niet.‘
‘Noodgedwongen wendden enkelen zich tot geldschieters die banden hebben met de corrupte ambtenarij, met de politiek, met feodale landheren en diens trawanten de bandietenbendes. De boer is analfabeet. Hij weet niet dat hij tekent voor een lening met woekerrentes. Hij wordt bedrogen. Steeds dieper raakt hij verstrikt in een web van schulden. De malafide geldschieters eisen onder dreiging van geweld hun geld op. De boer ziet geen uitweg meer. Opeens meldt zich een landheer die welwillend zijn lening wil overnemen. Daarvoor moet de boer wel voor een absurd laag loon zijn eigen land bewerken en die van de landheer. De hele opbrengst gaat naar de landheer. Is de boer ziek, dan moet hijzelf voor een andere werkkracht zorgen. De schuld zal nooit afgelost worden. Dat is niets anders dan slavernij. Elke vorm van boerenprotest wordt hardhandig de kop ingedrukt door bandieten die hiervoor instructies krijgen van de landheren. Bundelkhand is een berucht bandietenland. Deze uitzichtloosheid, de schaamte voor de schuld brengen sommige boeren ertoe zelfmoord te plegen.`
Leidt dit er ook toe dat andere boeren zich bij de maoïsten en hun gewapende opstand aanmelden, vraag ik. Prasad schudt zijn hoofd, `Wij en de boeren in Bundelkhand zijn gandhiisten. Wij geloven dat we met Ghandi´s actieve geweldloosheid meer kunnen bereiken.` - ABSSS bevrijdt Kol boeren die als slaven voor de landheren werken met juridische middelen. -
Naast zelfmoord en slavernij is er voor de boeren een derde uitweg die net iets minder ingrijpend is: migreren naar de stad. In groten getale kiezen zij hiervoor. Ze verlaten hun land om te gaan wonen in een van de grootstedelijke sloppenwijken. Daar zullen ze eenvoudiger aan de kost komen, zo is de gedachte van de vijf Kol- boeren op het ABSSS kantoor. `Dertig procent van mijn dorp is de afgelopen jaren al vertrokken`, zegt Ram Kishor, `Het zijn vooral de jongeren’. Kol uit andere oorden bevestigen dat dit percentage ook opgaat voor hun dorpen. Kishor hoopt dat hij in Bundelkhand kan blijven. Toch zal ook hij na nog een jaar met watertekorten met zijn gezin vertrekken. Elk jaar groeit een stad als New Delhi met 450.000 nieuwkomers.

Watertekorten

Het IPCC verwacht dat India binnen zestien jaar getroffen wordt door ernstige watertekorten. Klimaatsveranderingen en demografische ontwikkelingen, zoals een onstuimige bevolkingsgroei zullen ertoe leiden dat de waterbeschikbaarheid per persoon zal dalen van 1820 m³/jaar in 2001 naar minder dan 1000m³/jaar in 2025. Deze waterschaarste zal Indiaas economische ontwikkeling belemmeren en de volksgezondheid bedreigen. Toch zal dat niet voor heel India opgaan.
Water is een nationaal vraagstuk, maar in fysieke zin vooral een lokale aangelegenheid. Het toch al natte noordoosten krijgt nog meer neerslag te verwerken. Drogere gebieden zoals de graanschuren Punjab en Haryana zien hun grondwaterspiegels juist dalen. In deze deelstaten verkeren nu om en nabij de helft van de waterhoudende bodemlagen ofwel aquifers in een kritische toestand. In heel India zal dat rond 2030 voor zestig procent van alle aquifers opgaan.
Dalende grondwaterspiegels zijn een direct gevolg van Indiaas inzet van grondwaterpompen. Met meer dan twintig miljoen pompen die per jaar 230 miljard kubieke meter water onttrekken is India verreweg de grootste grondwateronttrekker van de wereld. Grondwater irrigeert zeventig procent van Indiaas landbouwgrond. Het bevoorraad tachtig procent van de huishoudens. Waarom zo massaal grondwater? Doorgaans bevat het minder ziektekiemen en chemische vervuilingen dan oppervlaktewater. De aanvoer is constant. Boeren zijn minder afhankelijk van de grillen van het weer. Diezelfde boeren zien met grondwaterirrigatie hun gewassenopbrengst dertig tot vijftig procent hoger uitvallen dan met andere irrigatievormen. Maar de ongekende grondwaterwinning komt niet zonder een prijs. Boeren moeten aldoor dieper boren om water te vinden en zij moeten evenzo dieper in de buidel tasten om pompen met een groter vermogen aan te schaffen. Voor marginale boeren, anders dan landheren, een probleem. Dit leidt er uiteindelijk toe dat de inkomensongelijkheid buiten de steden verder toeneemt. Een andere implicatie van een dalende waterspiegel blijkt de vergiftiging van grondwater met arsenicum en fluoride. In steeds groter wordende gebieden wordt grondwater hierdoor onbruikbaar voor zowel menselijke consumptie als irrigatie.
Ingrijpende maatregelen zullen noodzakelijk zijn om de dreun te verzachten die waterschaarste zal uitdelen aan met name Indiaas armsten. Maatregelen zoals waterbesparing of een gedeeltelijke overstap naar alternatieven voor grondwater. Maar komen die er wel?

Managementprobleem

 ‘Water is in wezen een managementprobleem’, zegt Kulasekaran Srinivasan, coördinator van het Centre for Science and Environment in New Delhi. ‘Het probleem van India is niet de beschikbaarheid van het water, maar het gebruik of beter verspilling van het beschikbare water. Door lekkage bereikt dertig procent van het water de kraan niet. Met het deel dat de consument wel bereikt, gaat diezelfde consument roekeloos om.’ Het is in de steden vooral de vaste en lage prijs van water, op het platteland de elektriciteitsubsidies voor grondwaterwinning die verspilling in de hand werkt, volgens Srinivasan.
‘Wij moeten ons waterconsumptiepatroon veranderen. Dat is een groot probleem. Er zijn te veel mensen die profiteren van water- en elektriciteitssubsidies. Rijke boeren disproportioneel meer dan arme boeren. Door illegaal van de boeren water af te nemen profiteert ook de industrie op grote schaal van de subsidies. Geen van de belanghebbenden wil verandering. Water is een uiterst gevoelig politiek onderwerp. De politieke partij die het aandurft het huidige watersubsidie systeem grondig te veranderen verliest vele kiezers. Democratie vormt voorlopig een obstakel voor maatregelen die genomen moeten worden.’
Watervervuiling zal volgens Srinivasan een van de belangrijkste componenten van India’s waterschaarste gaan worden. Omdat de staat veel te weinig investeert in de zuivering van rioolwater, vervuilt het rioolwater zowel het grondwater als ook het water in rivieren en meren. De rioolwaterzuivering behandelt op dit moment 15 procent van al het afvalwater. Srinivasan ziet geen wezenlijke vooruitgang. De Wereldbank bevestigt dit, ‘Steeds grotere stukken van Indiaas rivieren raken zo vervuild dat hun water voor minder en minder doeleinden gebruikt kan worden’. Rivierwater: nog een alternatief voor grondwater?

Moeder Ganga

Professor Veer Bhadra Mishra (68), Indiaas bekendste activist voor de schoonmaak van de Ganges, is optimistisch. Hij verwacht dat zijn Moeder Ganga in wier stroomgebied een derde van de Indiase bevolking leeft, zo schoon zal worden dat het voor alle doeleinden gebruikt kan worden. Het Amerikaanse blad Time riep Professor Mishra in 1999 uit tot milieuheld van de planeet. Oud president Bill Clinton prees hem voor zijn inzet. Mishra richt zich met zijn organisatie Sankat Mochan Foundation op het schoonmaken van die delen van de Ganges waar de vervuiling het meeste kwaad aanricht: bij Allahabad en Varanasi. Jaarlijks nemen miljoenen hindoes bij deze voor hen heilige steden een dip in de Ganges om hun geest te reinigen van zonden. Ze wassen zich op de oevers. Ze reinigen er hun kleding. Ze nemen een ritueel bad te midden van ossen die er verkoeling zoeken. Ze nemen een slok Gangeswater, lijken drijven voorbij. Zo lopen ze hepatitis, tyfus en cholera op. Mishra, ‘Dat is wat het buitenland ziet, maar de rituelen dragen slechts voor vijf procent bij aan de totale vervuiling. Het is het water uit de riolen dat in de Ganges stroomt dat voor 95 procent verantwoordelijk is voor de ziekmakende organische verontreinigingen.’
Naast waterbouwkundige is Mishra een hoge hindoe-priester. Gelovigen betreden zijn bezoekersruimte in Varanasi en betasten nederig zijn voeten. Ongestoord vertelt Mishra dat hij samen met de universiteit van Californië een afvalwaterzuiveringsysteem heeft ontwikkeld die anders dan de gangbare systemen voor de zuivering geen elektriciteit behoeft. Dat is het essentiële punt. Elektriciteit is in India eerder een rariteit dan een constante. Afvalwaterzuivering hierdoor ook.
Mishra’s afvalwaterzuiveringsysteem zou er al lang hebben moeten staan. Het stadsbestuur van Varanasi gaf toestemming. De minister gaf toestemming. Premier Manmohan Singh gaf na een persoonlijk gesprek zijn zegen. Maar voor mijn interview met de professor, vertelden Mishra’s assistenten dat ondanks alle toezeggingen, het geld voor het afvalwaterzuiveringsysteem al tijden vaststond op een van de ministeries van de deelstaat Utter Pradesh. Zij vreesden dat het geld, zoals zo vaak gebeurt, als sneeuw voor de zon zal verdwijnen. Mishra zelf ziet het niet zo somber. Hij gaat er van uit dat zijn systeem binnen enkele jaren in Varanasi zal staan. Dat niet alleen. Als India eenmaal de heilige plicht van een schone Ganges ziet en het belang van schone rivieren, zullen er meerdere volgen. Mishra,’ In India vinden ook grote projecten doorgang, ondanks alle corruptie.’
Bhagwat Prasad, directeur van ABSSS, gelooft in zijn microprojecten, ‘Aan klimaatverandering kunnen wij weinig doen, maar elke druppel regen die in Bundelkhand valt, zullen wij opvangen. Water betekent waardigheid voor de boeren.’