Linkse regeringen Zuid-Amerika krijgen armoede niet onder controle

Progressieve presidentskandidaten doen het al enkele jaren bijzonder goed in Zuid-Amerika. Argentinië en Brazilië hebben sinds 2003 Néstor Kirchner en Lula da Silva als president. In Venezuela voert de controversiële maar populaire president Hugo Chavez al enkele jaren het bewind. Uruguay heeft sinds maart dit jaar de eerste linkse regering in haar geschiedenis onder leiding van de socialist Tabaré Vázquez. Bolivia koos op 18 december de linkse activist Evo Morales tot president. Chili is een geval apart. Het land heeft al sinds het begin van de jaren 90 een centrumlinkse coalitie.

De ruk naar links is een reactie op de neoliberale jaren 90. De ongebreidelde privatiseringen en liberaliseringen zorgden voor ongelukken in Zuid-Amerika. Inkomens daalden, de werkloosheid steeg en in Argentinië crashte de economie.

Vreemd genoeg voeren de linkse presidenten een economisch beleid dat sterk lijkt op dat van hun voorgangers. Ze stellen een voorzichtige begroting op, lossen hun schulden netjes op tijd af en stoppen erg veel energie in het aantrekken van investeerders. De linkse achterban verwacht in de eerste plaats programma’s om de armoede en de werkloosheid te bestrijden. Zuid-Amerika is nog steeds de regio waar de kloof tussen arm en rijk het grootst is.

ontgoocheling

Ook in 2005 hadden velen in Brazilië meer verwacht van president Luiz Inácio Lula da Silva. De voormalige vakbondsleider en metaalarbeider kon de extreme armoede slechts een beetje terugdringen - van 27,2 naar 25 procent. Uit cijfers die de Getulio Vargas Stichting in Rio de Janeiro begin deze maand bekend maakte, blijkt dat 3 miljoen Brazilianen uit de armoede ontsnapt zijn in 2004. Maar 40 miljoen anderen leven nog steeds in extreme armoede - een vierde van de bevolking. De regering trok ook het minimumloon op en steeds meer arme gezinnen krijgen een ‘familiebeurs’. Die subsidie bereikt nu 6,5 miljoen gezinnen.

Lula’s economisch beleid wordt echter gekenmerkt door twee woorden: zuinigheid (om schulden af te betalen) en een hoge rente (om de inflatie te bestrijden). Een combinatie die weinig verrassend is en recessie creëert. Socioloog Atilio Borón, de directeur van de Latijns-Amerikaanse Raad voor Sociale Wetenschappen (CLASCO), een academisch netwerk van 168 instellingen, noemt Brazilië de meest ontgoochelende ervaring van allemaal.

Washington consensus

“In Argentinië is er meer ruimte en bereidheid tot verandering, ten minste op sommige beleidsdomeinen, zegt Borón. Na de implosie van de economie in 2001, steeg het armoedecijfer tot meer dan 50 percent. Nu zit Argentinië weer op minder dan 40 procent armen. Maar ook daar houdt de regering zich aan de voorschriften van de Wereldbank, de Interamerikaanse Ontwikkelingsbank en het Internationaal Monetair Fonds: privatisering, fiscale discipline, deregulering, aantrekken van rechtstreekse buitenlandse investering en een liberalisering van de handel.

De socialistische president van Chili, Ricardo Lagos, boekte in 2005 opnieuw economische vooruitgang. Chili slaagt er ook in de armoede te bestrijden. Het land heeft de extreme armoede gehalveerd tussen 1990 en 2005: nog 4,7 procent is extreem arm, tegenover 12,9 vijftien jaar geleden. Chili is daarmee het eerste Latijns-Amerikaanse land dat de eerste van de acht VN-millenniumdoelstellingen haalt. Maar van een echte herverdeling is geen sprake. De inkomenskloof tussen rijk en arm blijft in Chili min of meer even groot.

In Argentinië en Venezuela trappelt de strijd tegen de armoede ter plaatse. Ondanks de economische groei, blijven de armoedepercentages stabiel dit jaar, zegt Rosendo Fraga, de directeur van het New Majority Studies Centre. Als de groei aanhoudt, zal daar net als in Chili verandering in komen. Maar om de ongelijkheid weg te werken, zijn ingrijpende keuzes nodig. Borón is het daarmee eens en voegt eraan toe dat Brazilië en Argentinië het voorbeeld moeten geven. We kunnen niet verwachten dat Bolivia of Uruguay de weg gaan tonen.

belastingen

In Uruguay is er nu ook aandacht voor de bestrijding van de armoede. President Tabaré Vázquez, aan de macht sinds maart, heeft een ministerie voor Sociale Ontwikkeling opgericht. Dat betaalt voor het eerst uitvoerige programma’s voor armoedebestrijding.

In Bolivia moet Evo Morales, de leider van de Boliviaanse cocaboeren, het nu gaan waarmaken. Misschien zal hij consistenter zijn dan zijn collega’s en met de steun van basisorganisaties meer resultaat boeken op de sociale indicatoren, zegt Borón.

De Venezolaanse president Hugo Chávez is de minst orthodoxe president van Zuid-Amerika, ook op socio-economisch vlak. Hij heeft veel marge, want zijn land zit op één van de grootste olievoorraden ter wereld.

Volgens econoom José Luis Coraggio is een sociaal beleid echter geen kwestie van begrotingsoverschotten. Er is geen enkele reden waarom een regering die haar uitgaven onder controle houdt geen maatregelen kan nemen om de armoede te bestrijden en de rijkdom te herverdelen. Het is vaak gewoon een gebrek aan politieke wil. Het probleem in veel Zuid-Amerikaanse landen is dat er op massale schaal belastingen wordt ontdoken. Er is veel politieke wilskracht voor nodig om dat om te buigen.