Lula's partij symboliseert hoop én angst van links - analyse

Dat het tweeëntwintigste congres van de Socialistische Internationale (SI) voor de eerste keer in Brazilië plaatsvond, is een signaal van de gevoelde noodzaak om alternatieven te zoeken in een wereld die complexer en conservatiever is geworden, althans wat betreft politieke macht. Verschillende lidpartijen van de SI zijn weggestemd in verkiezingen, met name in Europa. De hoop is gevestigd op de Braziliaanse president Lula, die in januari aan de macht kwam. De Arbeiderspartij PT van vakbondsman Lula lijkt de weg op te gaan die Europa’s sociaal-democratische bewegingen decennia geleden volgden.

Het enthousiasme voor het congres was zwak, te oordelen aan de flagrante afwezigheid van de voormalige Spaanse eerste minister Felipe Gonzalez, de Britse eerste minister Tony Blair, de Duitse Gerhard Schroeder, de Zweedse Goran Persson, de Chileense president Ricardo Lagos, de Palestijnse leider Yasser Arafat en voormalig Sovjetpresident Mikhail Gorbatsjov.

Hoewel de PT gastheer voor de bijeenkomst speelde, was het zelf alleen observator. De beslissing om het congres in Sao Paulo te houden was duidelijk een poging om de partij ertoe te verleiden als volwaardig lid toe te treden. Sao Paulo wordt bestuurd door PT-burgemeester Marta Suplicy.

PT-voorzitter José Genoino kondigde echter aan dat zijn partij daarover geen beslissing zal nemen tot 2005, na de Braziliaanse gemeenteraadsverkiezingen in oktober 2004 en na een interne stemming door de partijleden. De PT maakt haar toetreding afhankelijk van veranderingen in de SI, zo werd duidelijk uit de toespraken van de PT-leiders. Lula haalde uit naar landen die vrijhandel voorstaan maar intens protectionisme beoefenen. In een bijeenkomst met de Zuid-Afrikaanse president Thabo Mbeki van het linkse Afrikaans Nationaal Congres, zei Lula dat het noodzakelijk is iets te doen aan het Eurocentrisme van de SI, zodat partijen uit ontwikkelingslanden een grotere stem en een grotere participatie in de organisatie krijgen. Er was kritiek op de afwezige Blair, wiens ‘derde weg’ en alliantie met de VS tijdens de Irak-invasie onverzoenbaar lijken met het internationale discours van de PT.

De PT zelf kampt met een groeiende golf van beschuldigen dat ze sinds ze regeert haar linkse idealen begint te vergeten. De PT zou naar het politieke centrum opschuiven, althans in binnenlandse kwesties. Om discipline op te leggen in parlementaire stemmingen over wetsvoorstellen die de PT in het verleden rechtse hervormingen zou hebben genoemd, heef de partij afvalligen geschorst en dreigt ze dissidente parlementsleden af met ontslag uit de partij. Linkse critici zeggen dat het economische beleid van de PT dezelfde oriëntatie volgt als de vorige regering, die het zelf als neoliberaal bestempelde. De PT heeft de fiscale aanpassingsmaatregelen verstrakt en de intrestvoeten opgetrokken om inflatie tegen te gaan, en ijvert voor een radicalere hervorming van het sociale zekerheidssysteem.

Kritiek komt er ook over het milieubeleid van de PT. Toelatingen voor het verbouwen transgene soja, grote ontwikkelingsprojecten die de ontbossing van het Amazonegebied aanzwengelen en andere pragmatische maatregelen zijn de milieubeweging tegen de regering aan het opzetten. Een van de toonaangevende Braziliaanse milieuactivisten verliet de PT al en liet zich ontvallen dat hij de verkeerde droom had gedroomd.

De signalen tijdens de eerste tien maanden van PT-bestuur wakkeren de angst voor een nieuwe frustratie van links aan. Maar SI-secretaris-generaal Luis Ayala van Chili zei in een interview met een Braziliaanse krant dat we allemaal onze partijen hebben opgericht als een uitdrukking van de strijd voor onze idealen, maar we moeten de overstap naar de realiteit maken, eens we het tot regeringspartij schoppen.