Matigende invloed Condoleezza Rice irriteert Amerikaanse haviken - analyse

De voorbije tien dagen zijn Rice en haar medewerkers van Buitenlandse Zaken naar verluidt ingegaan tegen plannen voor militaire acties om het regime van de belaagde Syrische president Bashar Assad te verzwakken en eventueel zelfs ten val te brengen. Het State Department heeft ook een plan voorgesteld om weer rechtstreeks te gaan samenwerken met Iran, voor het eerst sinds mei 2003. Volgens het plan zou Washington zelfs weer een kleine diplomatieke vertegenwoordiging krijgen in Teheran.

Vanzelfsprekend is die koers niet. President Bush hield vorige week nog een toespraak waarin Iran en Syrië feitelijke bondgenoten van al-Qaeda en van het islamitisch terrorisme werden genoemd. Zelfs de Britse premier Tony Blair heeft gesuggereerd dat Iran achter een reeks bomaanslagen van sjiïtische milities zit die dit jaar in het zuiden van Irak al een zestal Britse soldaten hebben gedood.

De houding van Rice tegenover Iran en Syrië irriteert de haviken in en rond de Amerikaanse regering. De neoconservatieven waren al ongelukkig met publiekelijke uitspraken van de Buitenlandminister dat de Israëlische premier Ariel Sharon veel verder moet gaan dan de terugtrekking uit de Gazastrook om tot een duurzame vrede te komen met de Palestijnen. Ze hebben de indruk dat het praktisch idealisme van Rice uiteindelijk nauwelijks verschilt van het verfoeide realisme van haar voorganger Colin Powell.

Veel sneller dan Powell is Rice erin geslaagd president Bush te overtuigen de diplomatie een kans te geven naast militaire dreigementen. Onder de invloed van Rice ging de Amerikaanse regering om te beginnen de Iraanse onderhandelingsstrategie van Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland steunen. De drie Europese landen proberen Teheran er in ruil voor economische hulp te bewegen geen splijtstoffen te produceren die eventueel ook in kernwapens zouden kunnen worden gebruikt.

Met betrekking tot Noord-Korea kreeg Christopher Hill, de Amerikaanse onderhandelaar in het zespartijenoverleg om het Koreaanse schiereiland kernwapenvrij te maken, bovendien veel meer bewegingsvrijheid om een constructieve dialoog op te zetten met de Noord-Koreanen.

Deze twee overwinningen wijzen erop dat Rice en haar sterke ploeg met onder meer vice-minister Robert Zoellick, onderminister Nicholas Burns en adviseur Philip Zelikow, de haviken in de regering momenteel overvleugelen. Vorige week mopperde Danielle Pletka van het American Enterprise Institute (AEI), een neoconservatieve denktank, dat de revolutie van Bush is stilgevallen en dat de Amerikaanse regering haar idealen nog wel belijdt, maar dat die niet meer weerklinken in Buitenlandse Zaken.

Er zijn nog meer verklaringen voor de vaststelling dat de realisten nu de bovenhand hebben in de Amerikaanse regering. De VS hebben nog altijd 150.000 manschappen in Irak, en die kosten de belastingbetaler zes miljard dollar per maand. Het aantal bondgenoten voor de operatie slinkt, en ook de publieke opinie in de VS gaat steeds sterker twijfelen. De voorstanders van harde acties tegen andere landen in de regio hebben het in die omstandigheden niet makkelijk.

Twee belangrijke ideologen van het Amerikaanse ministerie van Defensie, de voormalige vice-minister Paul Wolfowitz en onderminister Douglas Feith, zijn van het toneel verdwenen, en de relaties tussen minister van Defensie Donald Rumsfeld en invloedrijke neoconservatieven zijn verzuurd.

De nieuwe Veiligheidsadviseur, Stephen Hadley, kiest bovendien meestal de kant van Rice, terwijl Rice zelf zich als veiligheidsadviseur meestal op de vlakte houdt in de ideologische conflicten tussen Buitenlandse Zaken en Defensie. En ten slotte profiteert Rice van een veel nauwere band met president Bush dan waar Powell ooit van kon dromen.

Maar de haviken geven zich nog niet gewonnen. William Kristol, de hoofdredacteur van het neoconservatieve tijdschrift de Weekly Standard, pleit samen met andere geestesgenoten al maanden voor aanvallen tegen doelwitten in Syrië. Die zouden vooral gericht moeten zijn tegen kampen waar islamitische strijders zich voorbereiden op een inzet in Irak. Het plan zou vorige maand al besproken zijn door de topadviseurs van Bush, maar afgevoerd op aandringen van Rice. Eén van de argumenten van de Buitenlandminister is dat de VS best wachten op het voor 25 oktober beloofde rapport van een VN-commissie over de moord op de voormalige Libanese premier Rafik Hariri. Als dat verslag schuld toewijst aan de Syrische president Assad, kan het regime in Damascus vanzelf vallen, denkt het State Department.

Intussen dringen de neoconservatieven, die goed vertegenwoordigd blijven in de omgeving van vice-president Dick Cheney, in de afdeling Non-proliferatie van het ministerie van Buitenlandse Zaken en in de Amerikaanse missie bij de VN, ook aan op een harde aanpak van Iran. Maandag publiceerde Michael Rubin, één van de Midden-Oostenspecialisten van het American Enterprise Institute (AEI), in de Britse Guardian een artikel waarin hij stelt dat het regime in Teheran alleen in de pas zal lopen als het geconfronteerd wordt met een serieuze militaire dreiging. Later deze maand organiseert het AEI een conferentie waarin de etnische minderheden in Iran centraal staan. Die groepen zullen een belangrijke rol spelen in de toekomst van Iran als het huidige regime ten val komt, voorziet het AEI. (PD/ADR)